Motyw wojny w literaturze

Wojna Wojna - Zorganizowana walka zbrojna między państwami, narodami, klasami lub grupami społecznymi wywołana dla osiągnięcia określonych celów politycz¬nych, ekonomicznych lub ideologicz¬nych albo zmierzająca do obrony włas¬nych interesów. W przenośni - spór, kłótnia, konflikt. Literatura nader często odwołuje się do motywu wojny, zarów¬no w dosłownym, jak i metaforycznym ujęciu. Biblia (ST) - 1) Wojna Dawida z Ab-salomem - patrz: konflikt pokoleń. 2) Podczas wojny z Filistynami młodziutki Dawid walczy z olbrzymem Goliatem i z pomocą Boga i własnej zręczności pokonuje go, co mu utoruje drogę do tronu. 3) W wojnie z Filistynami wielką odwagą i siłą odznaczył się Samson. Niestety, jego ukochana Dalila, będąc w zmowie z najeźdźcami, zdradziła go i doprowadziła do klęski. 4) Król babi¬loński Nabuchodonozor wielokrotnie prowadzi wojny z Izraelitami, oblegając między innymi Jerozolimę. Jedna z jego wypraw kończy się zniszczeniem miasta i wzięciem do niewoli jego mieszkań¬ców. 5) Król Seleucydów Antioch IV Epifanes chce narzucić Izraelitom kul¬turę grecką. Buntują się przeciw temu bracia Machabeusze i wywołują powsta¬nie. Walka Machabeuszy stanie się sym¬bolem obrony odrębności religijnej i kul¬turowej narodu wybranego i wielokrot¬nie będzie powracała w literaturze żydo¬wskiej i nie tylko. Mitologia -1) Na skutek uprowadzenia Heleny przez Aleksandra i odmowy oddania jej mężowi dochodzi do wojny Achajów (Greków) z Trojanami. Biorą w niej udział wszyscy najważniejsi ksią¬żęta achajscy. Po obu stronach walczą też bogowie. Po dziesięciu latach ob¬lężenia i zmiennych kolejach wojny Troja ostatecznie zostaje zdobyta i do¬szczętnie zniszczona, a jej mieszkańcy zabici albo wzięci w niewolę. 2) Gdy Eteokles nie chce oddać bratu tronu w określonym przez umowę miedzy nimi terminie, zagniewany Polinejkes opuszcza Teby. Na wygnaniu gromadzi wokół siebie przyjaciół i wraz z nimi uderza na rodzinne miasto, rozpoczyna¬jąc bratobójczą wojnę. Jej kresem bę¬dzie śmierć obu braci, którzy zginą, zabijając się wzajemnie w pojedynku. 3) Kiedy Zeus pozbawił swego ojca tronu, zbuntowali się przeciwko niemu inni tytani. Rozpoczęła się trwająca przez dziesięć lat wojna o władzę nad świa¬tem, zwana tytanomachią. Zwyciężyli w niej bogowie olimpijscy, ale nie było to zwycięstwo ostateczne. Wkrótce rozgorzała nowa wojna. Tym razem bunt podnieśli synowie Ziemi - giganci. Nie¬wiele brakowało, by w gigantomachii Zeus poniósł klęskę. Na szczęście Atena sprowadziła Heraklesa, który jako jedy¬ny, zgodnie z przepowiednią, mógł po¬konać gigantów. Tym razem zwycięst¬wo Olimpijczyków było ostateczne. Homer „Iliada" - patrz: mitologia - wojna trojańska. Homer „Odyseja" -Podczas pobytu na dworze króla Alkinoosa Odyseusz opo¬wiada o swoich przygodach i wysłuchu¬je pieśni Demodoka, która przedstawia kres wojny trojańskiej, podstęp Odyseu-sza z drewnianym koniem i upadek Troi. Tukidydes z Aten „Wojna pelopones- ka" - Tukidydes opisuje tylko te wyda¬rzenia wojny ze Spartą, w których sam uczestniczył albo których był obserwa¬torem. Wojna peloponeska w jego uję¬ciu staje się jakby wojną modelową, na jej przykładzie chciał ukazać prawid¬łowości i prawa historii. Por. Z. Herbert „Dlaczego klasycy". Juliusz Cezar „Pamiętniki o wojnie z Galiami" - Opisowi działań wojen¬nych w Galii w latach 58-56 p.n.e. Cezar próbuje nadać obiektywny chara¬kter, prowadząc narrację w trzeciej oso¬bie. Jednak bardzo wyidealizowany ob¬raz rzymskich legionów i ich wodza, przy jednoczesnym wysuwaniu pod ad¬resem Gallów licznych zarzutów, spra¬wiają, że pamiętniki, nie fałszując fak¬tów, dają jednak bardzo subiektywny obraz przebiegu wojny. Juliusz Cezar „Pamiętniki o wojnie domowej" - Opowieść o walkach Ceza¬ra z Pompejuszem została tak skon¬struowana, by autora przedstawić jako obrońcę wolności, który działał legal-nie, natomiast jego przeciwnika jako tego, który dla interesów małej grupki ludzi gotów był podeptać starożytne prawa republikańskiego Rzymu. Tytus Liwiusz „Ab urbe condita" (Od założenia miasta) - W zachowanych fragmentach dzieła Liwiusza można od¬naleźć opisy licznych wojen, między innymi trzeciej wojny samnickiej czy drugiej wojny punickiej. Celem, jaki postawił sobie historyk, było rozbudze¬nie uczuć patriotycznych i umiłowania dawnych rzymskich cnót. Józef Flawiusz „Wojna żydowska" - Dzieło zawiera szczegółowy opis przebiegu powstania Żydów przeciw Rzymowi (66-70 r.n.e.), które zakoń¬czyło się ich klęską i zdobyciem Jerozo¬limy przez legiony rzymskie. Autor był uczestnikiem walk i w ostatniej fazie powstania jego postępowanie było dość niejasne, toteż jego relacja ma bardzo subiektywny charakter. Tacyt „Historiae" (Dzieje), „Annales" (Roczniki) - W zachowanych szcząt¬kowo dziełach Tacyta można odnaleźć opisy wojen, jakie Rzym i jego cesarze prowadzili pomiędzy śmiercią Oktawia¬na Augusta a rokiem 70 n.e. Autor stawia sobie wyraźnie cel moralizator-ski (...uważam za glówne zadanie „Ro¬czników", aby cnót nie pomijały mil¬czeniem, a za przewrotne slowa i czyny budziły grozę przed potomnością i nie¬sławą). Swetoniusz „De vita caesarum" (Ży¬woty cezarów) - Biografie cezarów od Juliusza Cezara po Domicjana, oprócz opowieści i plotek o życiu osobistym i ekscesach erotycznych bohaterów, za¬wierają też obszerne fragmenty poświę¬cone ich działalności publicznej, także wojnom, które prowadzili. Opisy tych wojen, jak zresztą wszystko w tekście Swetoniusza, podporządkowane są ogólnej koncepcji poszczególnych postaci. Jak są dobrzy i źli cesarze, tak i wojny przez nich prowadzone są dobre lub złe. Sw. Augustyn „De civitate Dei" (O państwie bożym) - Dzieje świata to nieustanne zmagania cwitas Dei (państ¬wa bożego - stworzeń, które idą z Bo¬giem) i civitas terrena (państwa ziems¬kiego - stworzeń, które Mu są przeciw¬ne). Kresem tej wojny będzie ostateczny kres czasu, który zostanie wchłonięty przez wieczność i ostateczny podział na zbawionych i potępionych. J. Bedier (oprać.) „Dzieje Tristana i Izoldy" - Po rozstaniu z Izoldą Tristan bierze w Bretanii udział w wojnie po¬między diukiem Hoelem i jego len¬nikiem hrabią Ryjolem. Przyczynia się do zwycięstwa Hoela i w nagrodę otrzy¬muje rękę Izoldy o Białych Dłoniach. „Pieśń o Rolandzie" - Ariergarda wojsk Karola Wielkiego powracających z wojny w Hiszpanii zostaje podstępnie zaatakowana przez Saracenów. W poty¬czce w wąwozie Rosewal giną najzna¬mienitsi rycerze Franków, wśród nich hrabia Roland. Anonim zw. Gallem „Kronika pol¬ska" - Opisując dzieje Bolesława Krzy-woustego i jego przodków, Anonim przedstawia wiele wojen i bitew, które stoczyli władcy polscy. Szczególnie wiele miejsca zajmują opowieści o czy¬nach wojennych dwóch Bolesławów - Chrobrego (nazywa go autor Wielkim) i Krzywoustego. Służą one ukazaniu cnót rycerskich bohaterów i wykreowa¬niu ich na rycerzy idealnych. Tworzą również obraz władców troszczących się o swoich poddanych (ochrona ziemi i dobytku chłopów we wsiach, przez które przechodzą wojska). Wincenty Kadłubek „Kronika pols¬ka" - Opowiadając dzieje Polski od czasów legendarnych po rok 1202, mistrz Wincenty przedstawia też histo¬rię licznych wojen, jakie w tym czasie Polacy toczyli. Jak cała „Kronika", tak i te fragmenty mają przede wszystkim cel dydaktyczny i stanowią zbiór budu-jących exemplów. Paweł Włodkowic „Traktat o władzy papieża i cesarza w stosunku do po¬gan" - Włodkowic dzieli wojny na sprawiedliwe i niesprawiedliwe i w tym kontekście rozpatruje konflikt polsko- -krzyżacki. Przeciwstawia się też woj¬nom, których celem jest nawracanie pogan siłą. J. Długosz „Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego" - W obejmujących dzieje Polski od czasów bajecznych po rok 1480 „Rocz¬nikach" wiele miejsca zajmują opowie¬ści o wojnach prowadzonych przez sla-wne Królestwo Polskie. Szczególne jed¬nak znaczenie mają dla Długosza dwie wojny: 1) wojna polsko-krzyżacka, któ¬rej punktem kulminacyjnym jest bitwa pod Grunwaldem. Nadaje jej autor cha¬rakter narodowy - Polacy i Litwini walczą z Niemcami; 2) wojna polsko- -turecka i klęska pod Warną są dla autora swoistym egzemplum. Wojska polsko- -węgierskie zostają pokonane w bitwie pod Warną, ponieważ młody król miast w noc przed starciem modlić się i prosić Boga o zwycięstwo, spędził ją w_ towa¬rzystwie pięknego giermka. Śmierć Władysława IV jest dla Długosza wyda-rzeniem co prawda tragicznym, ale do¬wodzi przede wszystkim sprawiedliwo¬ści bożej. T. Morę „Utopia" - Na wyspie Utopii, która jest państwem idealnym, nie ma wojen. Ludzie żyją w pokoju i toleran¬cji. Istnieje jednak armia przygotowana do obrony przed wrogami zewnętrzny¬mi. Erazm z Rotterdamu „Pochwała głu¬poty" -Przyczyną wszystkich wojen jest głupota ludzi, którzy nie są w stanie przewidzieć konsekwencji swojego po¬stępowania ani dostrzec niebezpieczeńst¬wa dla życia, jakie niesie ze sobą wojna. A. Frycz Modrzewski „Commenta-riorum de Republica emendanda..." (O poprawie Rzeczypospolitej) - Au¬tor dzieli wojny na sprawiedliwe i nie¬sprawiedliwe. Sprawiedliwe są wojny obronne, niesprawiedliwe - najeźdźcze. Ale i jedne, i drugie niosą ze sobą zło, zniszczenie i demoralizację, a ich koszty ponoszą niewinni biedacy, którzy też najczęściej padają ofiarą działań wojen¬nych. J. Kochanowski „Odprawa posłów greckich" - Posłowie greccy grożą Troi wojną, jeśli Helena nie zostanie zwróco¬na mężowi. Gdy Trojanie odmawiają wydania żony Menelaosa, na wybrzeżu ich państwa lądują wojska greckie. W ostatnich słowach dramatu Antenor nawołuje, by zacząć radzić o obronie, choć lepiej byłoby wcześniej radzić o wojnie. M. Sęp-Szarzyński „O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem" - Bojowanie byt nasz podnieb-ny, człowiek jest skazany na prowadze¬nie nieustannej wojny ze złem uosabia¬nym przez Szatana, świat i ciało, którzy chcą przywieść człowieka do zguby i wiecznego potępienia. Tylko Bóg i je¬go wsparcie mogą człowiekowi zapew¬nić zwycięstwo w tej wojnie. T. Tasso „Jerozolima wyzwolona" - Tasso opowiada w swoim eposie dzieje wojny pobożnej, pierwszej wyprawy krzyżowej, w której rycerze muszą wal¬czyć nie tylko z poganami, ale również z własnymi złymi skłonnościami. W. Szekspir „Hamlet" - Przez Danię przemaszerowują wojska Fortynbrasa w drodze na wojnę z Polską. W. Szekspir „Makbet" -1) W wojnie przeciwko zbuntowanemu wasalowi Dunkana Makbet wsławi się jako dziel¬ny rycerz i obrońca króla. To właśnie wracając z tej wojny spotka czarownice, których przepowiednia zapoczątkuje ciąg krwawych wydarzeń prowadzą¬cych do klęski bohatera. 2) Wojna, którą wypowiedzą Makbetowi synowie zabi¬tego króla, doprowadzi do ostatecznej klęski i śmierci bohatera. W. Szekspir „Romeo i Julia" - Wojna wielkich rodów w Weronie - Kapulet-tich i Montekich - staje się przyczyną tragedii dwojga młodych zakochanych - Romea i Julii. W. Szekspir „Henryk V" - Po latach hulanek młody król okazuje się dosko¬nałym władcą, czego dowodzi między innymi wojna z Francją (tzw. wojna stuletnia), w której Henryk V zabłysnął talentami strategicznymi. Doprowadził też do zawarcia pokoju przypieczętowa¬nego małżeństwem z córką króla Fran¬cji. W. Potocki „Transakcja wojny cho-cimskiej..." - Bardzo realistycznie i szczegółowo przedstawia Potocki przygotowania i przebieg bitwy pod Chocimiem w roku 1621. Mowa, jaką wygłasza hetman Chodkiewicz do swo¬ich żołnierzy, jest pochwałą waleczno¬ści polskich rycerzy i jednocześnie skie¬rowana jest do współczesnych autorowi jako swoisty wyrzut, że zatracili cnoty przodków. Potocki stosuje wyraźny po¬dział: my - waleczni obrońcy wiary i ojczyzny, oni - zbieranina przypad¬kowych ludzi, którzy nie potrafią wal¬czyć i myślą jedynie o szybkim po¬wrocie do domu. J.Ch. Pasek „Pamiętniki" - Pasek w części poświęconej swoim przygo¬dom żołnierskim opisuje wszystkie woj¬ny, w jakich brał udział (wojna ze Szwecją, z Moskwą). Przedstawia siebie zawsze jako wyjątkowo walecznego. W opisach bitew na plan pierwszy, niezależnie od intencji autora, wysuwają się sceny zdobywania łupów. P. Corneille „Cyd" - Udział w wojnie z Maurami, odniesione w niej zwycięst¬wo i wzięcie do niewoli dwóch królów czynią Roderyka (Cyda) równym Infan¬tce, co komplikuje jej sytuację uczucio¬wą. Także w wypadku Chimeny wojna wprowadza komplikacje - musi teraz szukać pomsty na obrońcy Kastylii. Wolter „Kandyd" - Wojna Bułgarów i Abarów, po której obie strony śpiewają Te Deum, by uczcić swoje zwycięstwo i która pozostawia stosy trupów i tysiące kalek, pokazuje absurdalność wszelkich wojen. Jest też jednym z wielu elemen¬tów krytyki optymistycznej filozofii Leibniza. I. Krasicki „Monachomachia" - Filo¬zoficzna dysputa przedstawicieli dwóch zakonów przekształca się w regularną bitwę, choć oręż jest dość nietypowy: sandały, książki, naczynia... L Krasicki „Myszeida" - Krasicki opo¬wiada historię wojny myszy i szczurów z kotami, faworytami księcia Popielą. Po przejściowych niepowodzeniach my¬siego wojska wojna kończy się śmiercią księcia pożartego przez myszy i klęską kotów. A. Mickiewicz „Konrad Wallenrod" - Świadomie nieudolne prowadzenie przez Konrada wojny z Litwą osłabia Zakon i sprawia, że przestaje on za¬grażać ojczyźnie Wallenroda. A. Mickiewicz „Reduta Ordona" - Wojna Polaków z Rosjanami jest walką sił dobra i zła. Po stronie wojsk polskich stoi Bóg, wojska rosyjskie walczą, by zadowolić cara jak szatan złośliwego. A. Mickiewicz „Pan Tadeusz" - 1) Jacek Soplica po opuszczeniu rodzin¬nych stron walczy w wojskach napoleoń¬skich i wraz z nimi bierze udział w licz-nych kampaniach. Samego Napoleona ukazuje Mickiewicz jako boga wojny. 2) W koncercie Jankiela pojawia się wspo-mnienie insurekcji kościuszkowskiej i wojny polsko-rosyjskiej. J. Słowacki „Balladyna" - By zasiąść na tronie w Gnieźnie, Balladyna toczy wojnę ze swoim mężem, Kirkorem. Od¬nosi w niej zwycięstwo, ale nie dane jej będzie długie panowanie. L.N. Totstoj „Wojna i pokój" - Cały naród rosyjski, od arystokracji po chło¬pów, dzielnie znosi niedogodności spo-wodowane wojną z Napoleonem. Boha¬terstwo rosyjskich żołnierzy, mimo chwilowych niepowodzeń, przynosi je¬dnak ostatecznie zwycięstwo, choć oku¬pione wieloma ofiarami (ginie między innymi najmłodszy syn Rostowych). E. Orzeszkowa „Nad Niemnem" - Po¬jawia się wspomnienie wojen napoleoń¬skich, w których brali udział przod¬kowie Korczyńskich i Bohatyrowiczów. B. Prus „Lalka" - 1) Ignacy Rzecki bierze udział w wojnie na Węgrzech, a po jej zakończeniu tuła się po Europie, zanim powróci do Warszawy. 2) Stani¬sław Wokulski bogaci się na wojnie w Bułgarii. Zdobyty majątek pozwoli mu zbliżyć się do panny Łęckiej. H. Sienkiewicz „Krzyżacy" - Wojna polsko-krzyżacka ukazuje waleczność Polaków i Litwinów. Jej punkt kulminacyjny - bitwa pod Grunwaldem - jest obrazem przykładnego ukarania niemie¬ckiej pychy. H, Sienkiewicz „Ogniem i mieczem" - Wojna polsko-kozacka przynosi stra¬szliwe zniszczenie, po którym Zaporoże już nie wróci do dawnej świetności. Jest także sprawdzianem charakteru bohate¬rów, ich patriotyzmu i umiejętności od¬sunięcia na drugi plan spraw prywat¬nych (Skrzetuski, Zagłoba, Wołodyjow-ski). Służy również idealizacji księcia Jeremiego Wiśniowieckiego. H. Sienkiewicz „Potop" - Wojna pol-sko-szwedzka jest sprawdzianem pat¬riotyzmu i zdolności do poświęcenia. Ujawnia niezwykłe talenty pana Zagło-by. Daje też Kmicicowi okazję do od¬kupienia wszystkich grzechów i rehabi¬litacji. Służy również Sienkiewiczowi do ukazania, że nawet z najgorszych opresji naród, jeśli się zjednoczy i podej¬mie walkę, zdoła wyjść obronną ręką. H. Sienkiewicz „Pan Wołodyjowski" - Wojna polsko-turecka ukazuje dziel¬ność i waleczność prostych żołnierzy wywodzących się z drobnej szlachty i tchórzostwo, brak wiary w zwycięst¬wo, prywatę magnaterii (Potocki, Lanc-koroński). M. Konopnicka „A jak poszedł król na wojnę..." - Wojna jest jeszcze jed¬nym dowodem na panującą w świecie nierówność społeczną. Na wojnie naj-dzielniej biją króle, ale najgęściej giną chlapy. Powrót króla wita bicie wszyst¬kich dzwonów, a jak chłopu dół kopali, Zaszumiały drzewa w dali. S. Żeromski „Popioły" - Wojny napo¬leońskie odziera Żeromski ze wzniosłej legendy, ukazując ich okrucieństwo i ni¬szczycielską siłę. S. Żeromski „O żołnierzu tułaczu" - Matus Pulut, bohater wojen napoleoń¬skich, choć wsławił się bohaterskimi czynami, ponosi tragiczne konsekwen¬cje swojego chłopskiego pochodzenia. S. Żeromski „Przedwiośnie" - 1) I wojna światowa jest dla Cezarego Baryki okresem zachłyśnięcia się swo¬bodą. Ojciec poszedł do wojska, matka, zajęta staraniami o utrzymanie domu i zapewnienie dobrych warunków życia synowi, nie ma czasu zajmować się nim. 2) Wojna polsko-bolszewicka ukazuje niebezpieczeństwo, jakie zagraża właś¬nie odzyskanej niepodległości. Potwier¬dza też swoistą bezideowość młodego Baryki, który bierze w niej udział dlate¬go, że tak postąpili jego koledzy. E.M. Remarąue „Na Zachodzie bez zmian" - patrz: pokolenie stracone. T. Mann „Czarodziejska góra" - 1) Dopiero wybuch wojny skłoni Hansa Castorpa do opuszczenia Davos i stanie się cudownym lekarstwem, które go ule¬czy. 2) I wojna światowa w ujęciu Manna jest kresem pewnego świata, pewnej formacji kulturowej. Ludzkość po doświadczeniach tej wojny musi już być inna. J. Hasek „Przygody dobrego wojaka Szwejka" - Skończony oferma Szwejk na własne żądanie trafia do c.k. armii i jest uczestnikiem I wojny światowej. Jego przygody pokazują zarówno ab¬surd wojny, jak i rozkład monarchii austro-węgierskiej z jej wojskiem na czele. M. Dąbrowska „Noce i dnie" - Wy¬buch I wojny światowej, choć budzi nadzieje Polaków na odzyskanie nie¬podległości, jest kresem przedstawione¬go w powieści świata. Obraz płonącego Kalińca i uciekającej z miasta ludności, wśród której znajduje się pani Barbara, zapowiada nadejście czasów nie znane¬go dotąd okrucieństwa. J. Lechoń „Mochnacki" - W koncercie Mochnackiego powraca wspomnienie walk narodowowyzwoleńczych, między innymi wojen napoleońskich (Saragos-sa). J. Czechowicz „żal" - Zbliża się czer¬wony udój, wojna która przyniesie świa¬tu zagładę. W tej wojnie nie będzie zwycięzców i przegranych, winnych i niewinnych (będę strzelał do siebie i marł wielokrotnie). W. Broniewski „Bagnet na broń" - W obliczu zbliżającej się wojny powin¬ny zejść na bok wszelkie spory politycz¬ne. Wszyscy, nie wyłączając poetów, muszą stanąć do walki, kiedy przyjdą podpalić dom, ten, w którym mieszkasz - Polskę. W. Broniewski „Żołnierz polski" - Po¬wracający z niemieckiej niewoli żoł¬nierz przypomina sobie bitwy, w któ-rych brał udział w czasie kampanii wrześniowej. A. Słonimski „Alarm" - Wojna to przede wszystkim bomby spadające na Warszawę i powtarzające się komunika¬ty obrony przeciwlotniczej. K.I. Gałczyński „Pieśń o żołnierzach z Westerplatte" - Obrońcy Westerplat¬te wypełniają odwieczny boży plan. Kreuje ich Gałczyński na świętych, któ¬rzy czwórkami do nieba szli i gdy nadej¬dzie odpowiedni czas spłyną do wal-czącej Warszawy. L. Staff „Pierwsza przechadzka" - patrz: powrót. K.K. Baczyński „Historia" - Historia świata to historia nieustannych wojen, wobec których człowiek jako jednostka jest zupełnie bezradny. K.K. Baczyński „Ten czas" - Wojna postawiła pokolenie Baczyńskiego w przymusowej sytuacji żołnierzy i bo-haterów. K.K. Baczyński „Modlitwa II" - Woj¬na przenosi ludzi w sferę zła, bo zabija¬nie, nawet w słusznej sprawie, jest złem. K.K. Baczyński „Pokolenie" z 1941 (Do palców przymarzty struny...) -Woj¬na przyniosła upadek wartości moral¬nych i skazała na obcowanie z okrucień¬stwem i śmiercią. Patrz: pokolenie stra¬cone. K.K. Baczyński „Pokolenie" z 1943 (Wiatr drzewa spienia. Ziemia dojrza-la...) - Wojna skazała pokolenie Ba-czyńskiego na przedwczesną dojrzałość, poznanie śmierci. Patrz: pokolenie stra¬cone. Cz. Miłosz „Świat" (Poema naiwne)" - Miłosz kreuje świat, który rządzi się trzema cnotami ewangelicznymi; świat, w którym ojciec czuwa nad wszystkim i daje poczucie bezpieczeństwa; świat bez wojny. Ale ten brak wojny sprawia, że jest ona jakby wyraźniej obecna w nieobecności. J. Andrzej e wski „Popiół i diament" - Wojna się kończy, lecz pozostawia trwałe ślady w ludzkiej psychice. Szcze¬gólnie wyraźnie widać to w przypadku najmłodszego pokolenia, które jest „za¬rażone śmiercią" - chłopcy żałują, że ominęła ich walka i próbują niebez-piecznie na serio „bawić się w wojnę". Patrz: pokolenie stracone. E.M. Remarąue „Cienie w raju" - Ak¬cja powieści rozgrywa się w Stanach Zjednoczonych, gdy te nie przystąpiły jeszcze do wojny. Podczas gdy w Euro¬pie giną miliony ludzi, a Niemcy dopu¬szczają się coraz to nowych bestialskich czynów, Nowy Jork tętni życiem, bawi stąpieniu do wojny. Wszystko to obser¬wuje Robert Ross, uciekinier z Niemiec, jeden z tytułowych cieni w raju. T. Różewicz „Ocalony" -Wojna znisz¬czyła ludzką psychikę i świat dawnych wartości, zarówno etycznych, jak i es-tetycznych. Patrz: pokolenie stracone. T. Różewicz „Kartoteka" - 1) Do¬świadczenie wojny sprawiło, że Bohater przyjmuje wobec świata całkowicie bie-rną postawę. 2) Nawet ci, którzy wojnę przeżyli, nie potrafią o niej mówić. Bohater opowiada zmarłemu przed woj¬ną przyjacielowi jej przebieg w kilku slo¬ganowych zdaniach. 3) Wojna sprawiła, że zarówno życie Bohatera, jak i świat, stały się rozsypaną i ponownie ułożoną w przypadkowy sposób kartoteką. G. Orwell „Rok 1984" -Trzy mocarst¬wa, pomiędzy które podzielony jest świat Orwella, pozostają w stanie nie¬ustannej wojny i ciągle zmieniających się sojuszy - coraz to dwa inne łączą się przeciw trzeciemu. Pociąga to za sobą konieczność zmiany historii. W sojuszu z obecnym partnerem i konflikcie z obe¬cnym wrogiem pozostawało się od za¬wsze. J. Iwaszkiewicz „Sława i chwała" -1) I wojna światowa zmieniła geografię polityczną świata. Wraz z rewolucją bolszewicką pozbawiła bohaterów ich majątków na Ukrainie. 2) II wojna świa¬towa zmiotła z powierzchni ziemi świat ziemiańskich dworów. Bohaterowie po¬wieści po wojnie muszą odnaleźć się w zupełnie nowej rzeczywistości. T. Konwicki „Rojsty" - Wojna demo¬ralizuje i „zaraża śmiercią". Konwicki ukazuje odmitologizowany i zdeheroi-zowany obraz walk partyzanckich na Litwie, nie unikając naturalistycznych opisów „leśnej" rzeczywistości. T. Konwicki „Sennik współczesny" - We wspomnieniach bohatera - nar¬ratora nieustannie powraca wojna i par¬tyzantka. Bez rozkazu i wbrew intenc¬jom dowództwa dokonał udanego zama¬chu na niemiecki pociąg, za co zostaje zdegradowany. Jako zwykły żołnierz musi się zrehabilitować i wykonać wy¬rok na rzekomym donosicielu. Nie bę¬dąc przekonany o jego winie, strzela tak, by nie trafić. M. Wańkowicz „Szkice spod Monte Cassino" - Jako uczestnik bitwy pod Monte Cassino, Wańkowicz daje plas-tyczny i szczegółowy opis zdobywania wzgórza, akcentując nie tylko bohaterst¬wo polskich żołnierzy, ale również ich umiejętności wojskowe. J. Jones „Stąd do wieczności" - Histo¬ria grupki żołnierzy z garnizonu na Pearl Harbor, którzy są świadkami ataku ja-pońskiego, przekształca się w oskar¬żenie wojny i skostniałych stosunków panujących w amerykańskiej armii. J. Clavell „Król szczurów" - Japoński obóz dla jeńców wojennych okazuje się społecznością rządzącą się własnymi prawami, ale jednocześnie w absurdalny sposób powtarzającą stosunki panujące w amerykańskiej armii. K. Yonnegut „Rzeźnia numer pięć" - We wspomnieniach bohatera powra¬cają obrazy ostatniego etapu wojny i na¬lotów dywanowych na Drezno. Yon¬negut ukazuje całe absurdalne okrucień¬stwo wojny, komentując tragiczne wy¬darzenia lakonicznym i ironicznym tek¬stem: Zdarza się. J. Heller „Paragraf 22" - Historia Yossariana i jego wojennych przygód ukazuje groteskowość i jednocześnie grozę wojny. J. Przymanowski „Czterej pancerni i pies" - Przymanowski ukazuje wojnę jako ciąg niezwykłych przygód, które przeżywają jego bohaterowie. Polak Ja¬nek, Ślązak Gustlik, Gruzin Grigorij i ich dowódca Olgierd, potomek zesłań¬ców polskich, razem z psem Szarikiem - dzielna załoga czołgu „Rudy" 102 - walczą u boku niezwyciężonej armii radzieckiej, „wyzwalając" ziemie pol¬skie spod okupacji niemieckiej. Cała groza wojny i okrucieństwo w powieści Przymanowskiego uległy zatarciu przez przyjęcie konwencji „czołgu i karabi¬nu". Wyraźny jest też cel propagandowy - ukazanie polsko-radzieckiego „brater¬stwa broni". Patrz też: żołnierz. H. Wouk „Wichry wojny", „Wojna i pamięć" - 1) Pisarz ukazuje wojenne koleje losu amerykańskiej rodziny Hen-rych i żydowskiej rodziny Jastrowów oraz ludzi z nimi związanych. Wojna widziana jest nie tylko jako wydarzenie historyczne, ale także jako fakt z życia osobistego bohaterów, całkowicie ni¬szczących ich własny, prywatny świat. 2) Z historycznego punktu widzenia powieść jest czysto subiektywnym opi¬sem wojny. Dla Wouka faktem, który zadecydował o wygranej aliantów, był udział Amerykanów (rządzonych przez najgenialniejszego z prezydentów) w wojnie. M. Ondaatje „Angielski pacjent" - II wojna światowa była dla mieszkańców willi San Girolamo końcem starego i do¬brego świata. Hanie odebrała ojca i na-rzeczonego, z Caravaggia uczyniła kale¬kę, a „Łososia" zmusiła do wyjazdu z ukochanych Indii. Jedynym, który nie dostrzegł jej okrucieństwa, był Almasy, jednak to właśnie jego kosztowała ona życie. * „Nigdy nie było dobrej wojny i złego pokoju". (B. Franklin) * „Wojna - to życie, które nie może istnieć bez śmierci". (E. Zola) * „Wojna nigdy nie kończy się dla tych, co walczyli". (C. Malaparte) * , Język ma ogromne znaczenie nie tylko dla pisarzy, ale dla całych narodów i państw. Wojny są w pewnym wzglę¬dzie błędami składni". (C. Malaparte) * „Wojna nie zjada trupów, połyka tylko żywych żołnierzy". (C. Malaparte) * „Wojna to jest zabijanie ciągle tego samego człowieka, aż się okaże, że tym człowiekiem jestem ja sam". (E. 0'Neill) * Si vis pacem, para bellum (chcesz pokoju, gotuj się do wojny), (sentencja łacińska) * „Silent leges inter arma" (w czasie wojny milczą prawa) (Cyceron) * Inter arma silent Musae (w czasie wojny milczą Muzy) (sentencja łacińska) * „Wojna jest to wydarzenie, w czasie którego zabijają się ludzie zupełnie się nie znający i to ku chwale i pożytkowi ludzi, którzy się znają, ale się nie zabijają". (P. Yalery) * „Nigdy w dziedzinie ludzkich konfliktów tak wielu nie zawdzięczało tak wiele tak nielicznym". (W. Churchill o II wojnie światowej) * „Wojna nie kończy się, ona odpoczy¬wa". (U. Kozioł)