Motyw starości w literaturze



Starość/starzec Starość - Wiek podeszły, ostatnie lata życia, na które przypada spadek sił witalnych, a nierzadko mentalnych. Starzec - 1) Człowiek wiekowy, do¬świadczony, obdarzony mądrością czer¬paną ze swych przeżyć. 2) w kościele greckokatolickim i prawosławnym mnich - mędrzec, jeden z najstarszych w monastyrze, uznawany za najwyższy autorytet moralny, religijny i egzystenc¬jalny. Patriarcha -1) Protoplasta rodu, praoj-ciec. 2) Najstarszy z żyjących mistrzów jakiejś sztuki. Biblia (ST) -1) Matuzalem - potomek Seta, dziadek Noego, najbardziej długo¬wieczny człowiek wspomniany w Biblii (dożył 959 lat). 2) W Starym Testamen¬cie znajdujemy imiona dziesięciu pat¬riarchów, jednakże tylko trzej (Abra¬ham, Izaak, Jakub) jako praojcowie na¬rodu wybranego oraz synowie Jakuba, są patriarchami w ścisłym tego słowa znaczeniu. 3) Kohelet, czyli Eklezjastes, domniemany autor jednej z ksiąg biblij¬nych, to mędrzec przemawiający na zgromadzeniu, człowiek stary i doświad¬czony, który swe nauki (Marność nad marnościami i wszystko marność; Nic nowego pod słońcem!) oparł na wnios¬kach wyciągniętych z długiego i bogate¬go życia. 4) Prorocy starotestamentowi to nie tylko wysłannicy Boga zapowia¬dający przyjście Mesjasza, ale także uczeni starcy. Tradycyjne przedstawie¬nie proroka jako starca (zupełnie zapo¬mina się o jego wieku młodzieńczym) ma podkreślić jego mądrość i doświad¬czenie, uwiarygodnić głoszone przezeń nauki. 5) Salomon, mądry i sprawied¬liwy król Izraela, na starość za namową swych nałożnic, zaniedbał wiarę w Bo¬ga, a czcił obce bóstwa. 6) Starcy z opo¬wieści o Zuzannie, żonie Joachima, pod¬glądali ją, gdy rozbierała się do kąpieli. Dali jej ultimatum: albo spędzi z nimi noc, albo oskarżają o cudzołóstwo. Gdy Zuzanna odmówiła, oskarżyli ją: jednak dzięki przemyślności proroka Daniela została uniewinniona, a starców straco¬no. Biblia (NT) - 1) Symeon - starzec, którego Maryja i Józef spotykają w świątyni w dniu ofiarowania. Duch Święty objawił mu, iż nie umrze, dopóki nie ujrzy Mesjasza. On też przepowiada upadek i triumf Chrystusa. 2) Starsi - jedna z trzech grup zasiadających w Sanhedrynie, przedstawiciele moż¬nych rodów. Mitologia - Tejrezjasz, ślepy starzec, wieszcz i wróżbita tebański, odegrał ogromną rolę w historii rodu Labdaki-dów. Ujawnił tajemnicę Edypa, nakłonił Kreona, by ten ułaskawił Antygonę. Nawet po śmierci nie utracił swej mocy wieszczej. Homer „Iliada" - 1) Nestor - najstar¬szy i najbardziej doświadczony z do¬wódców greckich pod Troją, nazywany miodoustym, pełen humoru i wigoru starzec, którego rady szanowano na równi z boskimi; przen. ktoś najstar¬szy w danym gronie, np. nestor rodu. 2) Priam - król Troi, obdarzony licznym potomstwem, był zbyt stary, by brać udział w wojnie. Po śmierci Hektora udaje się do Achillesa i błaga go o wyda¬nie ciała syna. Horacy „O co poeta prosi Apollina..." - Składając ofiarę bogu, poeta zanosi do niego jedyną prośbę - o pogodną i pelną pieśni starość, tj. o zachowanie mocy twórczej do końca swych dni. J. de Yoragine „Legenda na dzień św. Aleksego" - W chwili śmierci Aleksego jego rodzice są już ludźmi starymi, stojącymi nad grobem. Eufemian, ojciec świętego, ma pretensję do syna, że ten, który miał być podporą jego starości, ukrywał się przed oczami bliskich. Te¬raz, gdy nie może już rozmawiać z sy¬nem, zrozpaczony nie znajduje dla sie¬bie pociechy. M. Rej „Żywot człowieka poczciwe¬go" - W księdze III opisującej „zimę" życia ludzkiego, czyli starość, kreśli Rej obraz szlachcica, który pogodnie patrzy na świat, przekonany, iż życia nie zmar¬nował. Przekonanie to dotyczy nie tylko spraw codziennego bytowania, jak obo¬wiązki gospodarskie i rodzinne, ale tak¬że wartości wyższych w zwykłych prze¬jawach życia. Rej omawia tu również problem życia obywatelskiego i państ¬wowego. J. Kochanowski „Do gór i lasów" - patrz: retrospekcja. J. Kochanowski „Na dom w Czarno- lesie" -Nawiązująca do Horacego (O co poeta prosi...) fraszka filozoficzno-re-fleksyjna ma charakter modlitwy, w któ¬rej poeta błaga Stwórcę o: starość nie-przykrą, obyczaje znośne i ludzką życz¬liwość, które byłyby ukoronowaniem jego życia. W. Szekspir „Hamlet" - Poloniusz, nazywany często starym głupcem, z wiekiem nie nabiera mądrości ani doświadczenia, ale staje się coraz bar¬dziej podejrzliwym ojcem, ugrzecznio-nym dworakiem i ograniczonym czło¬wiekiem. W. Szekspir „Makbet" - Wiedźmy pojawiające się w dramacie to istoty długowieczne, dla których czas nie ma żadnego znaczenia ponad to, iż mogą sprawować nad nim władzę. Przedsta¬wione jako postacie szkaradne (ni to kobiety, ni to mężczyźni), wiekowe czarownice wydają się być już choćby z wyglądu uosobieniem zła. W. Szekspir „Burza" - Prospero w sę¬dziwym wieku odzyskuje tron Mediola¬nu. Skrucha brata - uzurpatora, szczꜬcie córki, a także wizja pogodnej staro¬ści nakazują mu zerwać z magią (łamie swą różdżkę maga). Wcześniej wygła¬sza jednak słynną maksymę: Myśmy z tej samej materii, co mary senne, i krótkie to życie kończy się snem. Słowa te można potraktować także jako przesła¬nie samego Szekspira. J.W. Goethe „Faust" - Dla uczonego Faustusa, doktora medycyny, teologii, matematyki, geografii i innych nauk, starość jest przekreśleniem marzeń o do¬głębnym poznaniu świata. Pomimo ogromnej wiedzy teoretycznej, Faust ma świadomość niewiedzy praktycznej (...ż oto stoję biedny głupiec...), dlatego też decyduje się zaprzedać duszę Mefisto-felesowi, by ten przywrócił mu młodość i ukazał cały świat. A. Mickiewicz „Oda do młodości" - Starzy to dla Mickiewicza reprezen¬tanci gnuśnego i zmurszałego świata tradycji klasycystycznej, których po-winni zastąpić ludzie młodzi, pokolenie romantyków. A. Mickiewicz „Ballady i romanse" - 1) Starzec z „Romantyczności" jest uosobieniem racjonalistycznego i em¬pirycznego pojmowania świata, które jest niezrozumiałe dla ludu. Według niego Karasia duby smalone bredzi, a ludzie powinni ufać jego szkiełku i oku. Postawa ta jest odrzucana przez nar¬ratora, który prezentuje romantyczne widzenie świata. Pierwowzorem postaci starca był Jędrzej Śniadecki, jeden z oponentów Mickiewicza. 2) Stary pus¬telnik w „Lilijach" jest tym, do którego przychodzi po radę Pani. Stylizowany na średniowiecznych mędrców - eremi¬tów, ale też na mędrców ludowych, nieustannie namawia Panią, by przy¬znała się do winy, wiedząc, że nie masz zbrodni bez kary. Zlekceważenie mąd¬rych rad starca kosztowało Panią życie. 3) Tytułowym bohaterem romansu „Du-darz" jest stary człowiek, który przemie¬rza kresy, ofiarowując ludziom poezję. Jest on nie tylko skarbnicą wiedzy i tra¬dycji, ale i opowieści o ludzkich losach. Dzięki niemu ujrzała światło dzienne tragiczna historia miłości pasterza do młodej dziewczyny, zakończona śmier¬cią zakochanego młodzieńca. A. Mickiewicz „Dziady" cz. II - Na¬zwa uroczystości opisanej przez Mic¬kiewicza odnosi się tak do przodków osób w niej uczestniczących, jak i do dziadów proszalnych (starych żebra¬ków), którzy pełnili tu ważną funkcję; wcielały się w nich duchy zmarłych. A. Mickiewicz „Dziady" cz. III - patrz: matka. J. Słowacki „Kordian" - 1) Grzegorz, stary sługa Kordiana, jest człowiekiem doświadczonym, byłym żołnierzem, który swoją wiedzę o życiu stara się przekazać młodemu paniczowi (bajka „O Janku, co psom szył buty", opowie¬ści z lat żołnierskich). Jako jedyny bliski znalazł się on na placu, gdy miało dojść do egzekucji Kordiana. 2) Prezes (pier-wowzorem postaci był Julian Ursyn Niemcewicz), starzec jak skowronek, jest niemal karykaturą postaci starca - autorytetu, tak piętnowanej przez ro¬mantyków. Entuzjazmowi Kordiana przeciwstawia konserwatyzm politycz¬ny i tradycję historyczną, przekonując spiskowców, by głosowali przeciwko zabójstwu cara. 3) Starzec z ludu („Spi¬sek koronacyjny") popiera Kordiana, przeciwstawiając się Prezesowi (Zabijaj¬cie!!! A krew niech na mnie spada...), uważając, iż Bóg (sprawiedliwy sędzia) rozgrzeszy spiskowców z ich zbrodni. A. Mickiewicz „Pan Tadeusz" - 1) Sędzia to nie tyle starzec, co patriarcha, głowa rodu Sopliców. W swoim dworze pielęgnuje tradycję i dobre obyczaje; w niczym nie uchybia zaproszonym gościom. Jest jednym z ostatnich wiel¬kich odchodzącego świata, symbolem kultury szlacheckiej. 2) Gerwazy, daw¬ny sługa Horeszków, jest skarbnicą wie¬dzy o rodach Sopliców i Horeszków. Opętany żądzą zemsty starzec przyczy¬nia się do najazdu Moskali na Sop-licowo. Dopiero śmierć Jacka Soplicy będzie końcem waśni między Gerwa¬zym a znienawidzonym rodem. J. Słowacki „Balladyna" - patrz: mat¬ka. H. Balzac „Ojciec Goriot" - patrz: ojciec, pieniądze, córka. A. Dumas „Królowa Margot" - Postać Katarzyny Medycejskiej, królowej wdo¬wy i królowej matki, przypomina boha¬terki ze starożytności (dumna, monu¬mentalna, stojąca ponad przeciętnoś¬cią). Na starość negatywne cechy jej charakteru (apodyktyczność, zazdrość, nieufność i chorobliwe pragnienie wła¬dzy) osiągają stadium patologiczne. Je¬dynym jej marzeniem staje się utrzyma¬nie korony w rękach Walezjuszy, choć¬by miało się to odbyć kosztem tysięcy ludzkich istnień (Noc św. Bartłomieja, wojny religijne). Patrz: rodzina, wła¬dza/władca. A. Dumas „Wicehrabia de Bragellon- ne" - Postaci pojawiające się w powie¬ści (kontynuacja „Trzech muszkieterów") wyraźnie dzielą się na dwie gru¬py: młodzi (Ludwik XIV, jego dwór i kochanki, książę Filip i jego żona) i starzy (Anna Austriaczka, jej dwór, D'Artagnan i jego przyjaciele). Dla au¬tora ci „starzy" to jedyne wartościowe i godne podziwu postaci. Obraz starości muszkieterów to także odchodzenie da¬wnego rycerskiego świata, którego byli symbolem (w powieści umierają trzej z nich). Patrz: przemijanie, śmierć (bo¬haterów literackich). H. Sienkiewicz „Latarnik" - Skawiń¬ski, tułacz i były powstaniec, to postać - parabola losów emigrancji popowsta¬niowej. Znużony wieczną tułaczką sta¬rzec osiada wreszcie w Aspinwall, gdzie zamierza pozostać do śmierci. Na przy¬kładzie tej postaci ukazuje Sienkiewicz własną koncepcję starości: ...gdy się człowiek zestarzeje, woła także na niego inna rzeczywistość, jeszcze ciemniejsza i bardziej tajemnicza..., którą potwier¬dza przygoda literacka Skawińskiego. M. Konopnicka „Banasiowa" - Tytu¬łowa bohaterka noweli to zwykły czło¬wiek z nizin społecznych, staruszka czekająca na śmierć, bowiem przeświad¬czona jest o własnej zbędności. Stara Banasiowa nie wini córki za niesprawied¬liwość i zło, do końca zachowuje naiw¬ność, dobroć i poczucie solidarności rodzinnej. Opisując losy bohaterki, nar¬rator zwraca jednocześnie uwagę na degenerację więzi społecznych i rodzin¬nych. Patrz: matka. M. Konopnicka „Mendel Gdański" - Stary Żyd, Mendel Gdański, obawia się pogromów antysemickich nie tyle ze względu na siebie, co na ukochanego wnuka. Na trwałe związany z Polską i Warszawą, traci serce do tego miasta, kiedy Jakub (jego wnuk) zostaje ranio¬ny. Jest to szczególnie dramatyczne w zestawieniu z wcześniejszymi do-świadczeniami bohatera (przeżycie po¬wstania styczniowego i represji popo¬wstaniowych). B. Prus „Lalka" - 1) Stary Mincel, właściciel sklepu na Podwalu, był dla młodego Rzeckiego najwyższym auto¬rytetem w sprawach handlu i wzorem kupca doskonałego. Krystalicznie uczciwy, oddany swojej pracy, do końca nie opuszcza sklepu i umiera za kon¬tuarem. 2) Ignacy Rzecki, zaledwie kil¬ka lat starszy od Wokulskiego, wydaje się starcem ze względu na swoje do¬świadczenia, jak i przekonania politycz-ne. Anachroniczny i idealistyczny obraz świata, jaki wytworzył na własny użytek (Europa romantyczna pod przewodnict¬wem napoleonidów), umieszcza go ra¬czej wśród epigonów poprzedniego po¬kolenia, niż obok Wokulskiego. 3) To¬masz Łęcki, podstarzały arystokrata, ży¬jący wspomnieniami o dawnej świetno¬ści, nie chce zrozumieć, że świat arysto¬kracji degeneruje się, on sam jest bank¬rutem, a nowa rzeczywistość należy do ludzi pieniądza. Swoje fantazje wpaja córce, która przekonana jest o wyższości własnej kasty nad nuworyszami. 4) Ba¬ron Dalski, postać groteskowa i karyka¬turalna, to bohater wyrastający z ów¬czesnej rzeczywistości. Dzięki pienią¬dzom, pochodzeniu i koneksjom, pomi¬mo podeszłego wieku, żeni się z mło¬dziutką Eweliną Janocką. Małżeństwo to (mające wówczas tyle rzeczywistych odpowiedników) jest satyrą na panujące stosunki społeczne, ukazującą jednocze¬śnie, do czego one prowadzą (zdrada Eweliny i ciężka choroba barona). 5) Prezesowa Zasławska, reprezentantka pokolenia przedpowstaniowego, jest ostatnią prawdziwą arystokratką, zaró¬wno z urodzenia jak i z ducha. Nie¬szczęśliwa miłość, rozwianie romantycznych złudzeń sprawiają, iż na życie patrzy realistycznie. Testament pani Za-sławskiej (majątek przekazany został w większości na cele charytatywne) świadczy ojej dobroci i ponadstanowym stosunku do ludzi. 6) Stary Szlangbaum reprezentuje Żydów obracających ma¬łym kapitałem. Wszystko, co robi, robi z myślą o swoim synu, Henryku, który należy już do nowego świata. Spryt, a zarazem uczciwość Szlangbauma zje-dnują mu przychylność Wokulskiego, dla którego jest pośrednikiem w różnych sprawach handlowych (m.in. kupno ka¬mienicy Łęckich). 7) Profesor Geist, francuski naukowiec opętany myślą o zbudowaniu maszyny latającej, przy¬pomina postać natchnionego uczonego (por. Faust), dla którego życie osobiste nie przedstawia żadnej wartości, a każda minuta, którą traci (tj. nie poświęca na badania), oddala go od upragnionego celu. 8) Pani Misiewiczowa, matka He¬leny Stawskiej, jest postacią na poły komiczną. Staruszka jedyną radość ży¬cia widzi w obserwowaniu życia innych (nieustannie wygląda przez okna swego mieszkania). Największym jej pragnie¬niem jest powtórne zamążpójście córki, dla którego zdolna jest do marzeń o śmierci swego zaginionego zięcia. E. Orzeszkowa „Nad Niemnem" - 1) Marta Korczyńska (mająca lat czter¬dzieści osiem, choć wyglądająca na sześćdziesiąt), kobieta chora i zniszczo¬na życiem, nie tylko prowadzi jego dom, ale także wychowuje jego dzieci. Do końca swych dni żałować będzie ze¬rwania zaręczyn z Anzelmem Bohatyro-wiczem (kierowała się uprzedzeniami swej rodziny), dlatego też stara się wskazać Justynie drogę do prawdziwej miłości. W późnym wieku zauważa przede wszystkim konieczność pracy i pomocy Benedyktowi oraz jego dzieciom. 2) Anzelm Bohatyrowicz, były uczestnik powstania styczniowego i na¬rzeczony Marty, na starość jest tylko schorowanym człowiekiem żyjącym wspomnieniami. Godność, przywiąza¬nie do etosu pracy i patriotyzmu, stawia¬ją go w opozycji do wielu powieścio¬wych postaci (np. Emilia Korczyńska, Teofil Różyc, Kirło). Spełnieniem ma¬rzeń Anzelma (jak i Marty) jest małżeń¬stwo Justyny i Jana, kończące waśnie między rodzinami Korczyńskich i Bo-hatyrowiczów. F.M. Dostojewski „Bracia Karama-zow" - Zosima, starzec z monastyru, uznawany jest za najwyższy autorytet moralny wśród okolicznej ludności. Ukazany został jako ten, do którego udają się po poradę ludzie z bliższych i dalszych okolic. Wyzbywszy się same¬go siebie, starzec stał się przewodnikiem duchowym nie tylko dla młodych mni¬chów (Alosza), ale i dla osób świeckich. Dla Aloszy nosi on znamiona ziemskiej świętości. Zosima podejmuje się także rozsądzić spór pomiędzy Dymitrem Ka-ramazowem a jego ojcem, Fiodorem Pawłowiczem. Bezstronność starca, głę¬boka mądrość i filozoficzna głębia mają być gwarantem sprawiedliwego wyroku. S. Wyspiański „Wesele" - Jedną z po¬staci dramatu jest Dziad, starzec pamię¬tający czasy rabacji Jakuba Szeli. Roz¬mowa Dziada z Upiorem ma uzmys¬łowić odbiorcy dramatu, że niesnaski między chłopstwem a inteligencją (daw¬niejszą szlachtą) nie należą do przeszło¬ści. Starzec jest niejako „pomostem" łączącym przeszłość historyczną z ak¬tualnymi wydarzeniami. Patrz: retrospe-kcja, zjawy - upiory - wampiry. W.S. Reymont „Chłopi" - 1) Maciej Boryna to bohater stylizowany na pias¬towskiego kmiecia, a zarazem - patriarchę. Jest nie tylko głową rodziny, zaj¬muje także (dzięki swemu doświadcze¬niu i statusowi majątkowemu) wysokie miejsce w społeczności Lipiec. Starość Boryny postrzegana jest tu przede wszy¬stkim jako pewna dojrzałość życiowa i ogromne doświadczenie. 2) Kuba, sta¬ry parobek Borynów, niegdyś uczestnik powstania styczniowego, oprócz pracy w gospodarstwie zajmuje się kłusownic¬twem. Postrzelony podczas jednego z polowań, lekceważy ranę, w którą wdaje się zakażenie. Ostatnie dni jego życia obfitują w zdarzenia, jakich do tej pory nie doświadczył (wizyta w karcz¬mie, msza w kościele, podczas której daje na tacę, ofiarowanie księdzu upolo¬wanych zwierząt). 3) Dominikowa, któ¬rej spryt i przebiegłość są wynikiem życiowych doświadczeń, decyduje się oddać swą jedyną córkę najbogatszemu chłopu we wsi. Po śmierci starego Bory¬ny staje po stronie Jagny, domagając się należnej jej części majątku. T. Mann „Śmierć w Wenecji" - Gus¬taw Aschenbach, podstarzały pisarz i erudyta, przybywa do Wenecji, gdzie dane mu będzie przeżyć jedyną praw¬dziwą miłość swego życia. Zauroczony urodą i i młodością Tadzia, stara się sam odmłodzić, by zmniejszyć dystans wie¬kowy pomiędzy sobą a chłopcem. Z uczernionymi włosami, brwiami i wą¬sami, z policzkami powleczonymi ró¬żem nie wydaje się młodszy, ale żałosny i groteskowy. Jest teraz tym, czym w przeszłości pogardzał. Patrz: miłość trudna. S. Undset „Krystyna, córka Lavran- sa" - 1) Brat Edwin to stary mnich, franciszkanin, który całe życie poświę¬cił głoszeniu Dobrej Nowiny. Jego nie-konwencjonalne podejście do spraw wiary sprawiło, że został wykluczony z szeregów kapłańskich. Ostatnie lata Edwina to nieustanna wędrówka i życie w skrajnej nędzy. Do końca pozostał wiemy idei zakonów żebraczych. Dla Krystyny ten stary mnich jest najwyż¬szym (obok ojca) autorytetem religij¬nym i moralnym, jak też jedynym czło¬wiekiem, któremu może ona po wiedzieć całą prawdę o sobie. 2) Ragnfrida, mat¬ka Krystyny, nawet jako kobieta w śred¬nim wieku przypomina staruszkę. Jej nazbyt surowa moralność, przesadnie religijne życie, jak i nieustanne obwinia¬nie siebie za nieszczęścia rodziny, spra¬wiły, że przedwcześnie zyskała osobo¬wość starej, zniszczonej życiem kobiety (patrz: żona). 3) Przedwczesna starość Lavransa, spowodowana troskami ro¬dzinnymi, to przede wszystkim czas poświęcony religii, jak i pomocy cór¬kom. Niezadowolony z wyboru Krys¬tyny, musi tolerować Erlenda jako swe¬go zięcia. Jedyną pociechą stają się dla niego wnukowie, jak i małżeństwo dru¬giej córki z Szymonem Darre (patrz: ojciec). 4) Pani Aashilda, niegdyś kobie¬ta piękna i żyjąca pełnią życia, na starość mieszka na dworze Haugen wraz ze swym dawnym kochankiem, a obec-nym mężem. Zajmuje się głównie pro¬wadzeniem gospodarstwa i leczeniem okolicznej ludności. Nigdy nikomu nie odmawia pomocy, a jednak nazywana jest powszechnie czarownicą. Opusz¬czona przez dzieci, stara się swoim późnym życiem odpokutować za grze¬chy młodości. 5) Starość Krystyny zbie¬ga się z okresem wkraczania w dorosłe życie jej synów. Opuszczają ją wszyscy żyjący synowie, a w domu pozostaje tylko Gaute, który sprowadza tu żonę poślubioną wbrew woli matki. Ostatnie lata życia Krystyna spędziła w klasz¬torze, którego niegdyś była wychowan¬ką. Ciężko chora (pomagała ofiarom epidemii) nie dowiedziała się o śmierci dwóch najstarszych synów. J. Galsworthy „Saga rodu Forsy-te'ów" - Postacie Jolyona, Jamesa i Ty¬moteusza, wzorowane na patriarchach starotestamentowych, wyrastają z kul¬tury późnowiktoriańskiej. Ich poglądy, moralność są na trwałe związane z epo¬ką, w której dorastali i spędzili niemal całe życie. Konserwatyzm, pruderia, nadmierne przywiązanie do konwenan¬sów wpajają także swoim synom, z któ¬rych żaden nie pójdzie drogą wytyczoną przez ojca. Jedynie Jolyon, pod koniec życia zdolny będzie zmienić swe po¬glądy i przebaczyć synowi naruszenie norm społecznych i sprzeciwienie się rodzinie (mezalians). M. Kuncewiczowa „Cudzoziemka" - patrz: retrospekcja. B. Schulz „Sklepy cynamonowe" - patrz: ojciec, syn. E. Hemingway „Stary człowiek i mo¬rze" - Stary rybak, Santiago, obiekt kpin młodszych kolegów, podejmuje się heroicznego zadania: wypływa na dale¬ki połów, by złowić merlina. Walka starego człowieka z ogromną rybą, jak i scena dopłynięcia do brzegu (z ryby pozostał tylko ogryziony szkielet), obra¬zują ogromną wolę walki o ludzką god¬ność i poczucie, że jednak się nie prze¬grało. J. Andrzejewski „Bramy raju" - Stary mnich wyrusza wraz z krucjatą dziecię¬cą, przekonany o jej słuszności. Jego proroczy sen mąci nieco to przekonanie, a spowiedź dzieci odkrywa przed nim motywacje tej krucjaty. Mnich sam pró¬buje powstrzymać pochód, jednakże je¬go krzyki giną wśród głosów tłumu. Ginie, wdeptany w ziemię przez mło¬dych pielgrzymów. J. Steinbeck „Na wschód od Edenu" - Starzy Chińczycy mieszkający w San Francisco, o których opowiada Li, przy¬pominają mędrców zgłębiających tajem¬nicę ludzkiej egzystencji. Dla odczyta¬nia oryginalnej wersji fragmentu Księgi Rodzaju (4, 6-7) nauczyli się języka hebrajskiego. Dzięki nim Li, Samuel Hamilton i Adam Trusk zrozumieli, jak Biblia objaśnia problem grzechu. Patrz: czytanie literatury. G. Garcia Marąuez „Sto lat samotno¬ści" - 1) Jose Arcadio Buendia - patrz: przemiana. 2) Urszula Buendia - patrz: matka, żona. 3) Meląuaides, stary Cy¬gan, mag i wynalazca, spędza ostatnie dni w Macondo. Na starość zajmuje się spisywaniem przepowiedni dotyczą¬cych przyszłych losów miasteczka. G. Garcia Marąuez „Nie ma kto pisać do pułkownika" - Bohaterowie opo¬wiadania to starzy ludzie, przy czym na ich przykładzie widać, jak różnie się starzeją: ona jest praktyczna, trzeźwa, doskonale wie, że list nigdy nie nadej¬dzie, a żyć za coś trzeba, więc domaga się sprzedania koguta; on - marzyciel, niepoprawny idealista, ciągle stary - mały chłopiec. Starość tych dwojga ludzi jest smutna i samotna, bo niezależ¬nie od biedy, każde z nich żyje w innym, własnym świecie. P. Shaffer „Amadeusz" - Dramat Shaf-fera to opowieść starego Salieriego, niegdyś kompozytora na dworze cesarza Austrii, który na starość obwinia się o zabicie Mozarta. Na wpół obłąkany Salieri dokonuje rekonstrukcji wyda¬rzeń sprzed lat, na nowo przeżywając nienawiść do genialnego rywala i jego śmierć, by wreszcie stwierdzić, iż on sam, niegdyś uznany za geniusza, za¬wsze był miernotą. Miłość do muzyki, pragnienie sławy, a zarazem niemoc twórcza nigdy nie pozwalały mu równać się z Mozartem. U. Eco „Imię róży" - 1) Jorge, niegdyś bibliotekarz, pod koniec życia ślepy starzec, uznawany jest w opactwie za autorytet (wielokrotnie określa się go mianem: czcigodny). W istocie starzec ten jest uosobieniem pychy i zła. Przy¬właszcza sobie prawo do narzucania własnej filozofii życiowej innym, jak też zamyka przed nimi drogę do wiedzy (ukrycie JJ tomu „Poetyki" Arystotele¬sa). Jego upór doprowadza do śmierci dwóch mnichów, a także do spalenia się opactwa. 2) Hubertyn z Casale, francisz¬kanin skazany na wygnanie przez Jana XXII, oskarżony o herezję, znajduje schronienie w opactwie benedyktynów na północy Włoch. Tam spotykają go Wilhelm i Adso, któremu objawia on tajemnicę piękna mistycznego. H. Wouk „Wichry wojny", „Wojna i pamięć" - Jednym z bohaterów tej powieści-rzeki jest Aaron Jastrow, żydo¬wski pisarz i myśliciel, humanista i wiel¬biciel kultury antycznej, który na starość osiada w Europie. Jego poglądy poli¬tyczne (uważa Hitlera za szaleńca), ego¬izm, brak pragmatyzmu i anachroniczne myślenie (próbuje tłumaczyć obecną sytuacją polityczną wcześniejszymi me¬chanizmami historycznymi) narażają życie jego siostrzenicy oraz jej syna. Postawa ta doprowadzi w konsekwencji do tragedii: trójka bohaterów trafi do obozu w Oświęcimiu, z którego profesor już nie wyjdzie. * Starość nie radość, śmierć nie wesele, (powiedzenie) * Zielona starość - starość rześka, zdrowa. * Czym skorupka za miodu nasiąknie, tym na starość trąci, (przysłowie) * „W starym piecu diabeł pali" (czyli „Szkaradna jest miłość starca"). (Owidiusz) * „Po latach pięćdziesięciu każda białogłowa Niechaj zwierciadło stłucze albo schowa". (E. Drużbacka) * „W miarę starzenia się mężczyznom rośnie broda, a kobietom - język". (P. Beaumarchais) * „Starość nie czyni nas zdziecinniałymi, jak ludzie twierdzą, lecz odkrywa w nas ciągle jeszcze prawdziwe dzieci". (J.W. Goethe) * „Starzy ludzie są naprawdę niebezpieczni. Przyszłość jest im obojętna". (G. Shaw) * „Osoby starzejące się chętnie biorą obiema rękami, ale dają tylko jedną". (Elżbieta I) * „Pierwszym objawem starzenia się jest miłość do życia". (M. Samozwaniec) * „Ludzie starzy myślą, że od czasu, gdy przestali być młodzi, świat tylko traci, a niczego nie zyskuje". (A. L. Stael-Holstein) * „Młodość jest głupia, starość nie mędrsza czasami". (Molier) * „Starców i komety czczono z tego same¬go powodu: ponieważ mieli długie bro¬dy i wmawiali innym, że potrafią prze¬powiadać przyszłość". (J. Swift) * „Wszyscy chcą żyć długo, ale nikt nie chce być stary". (J. de Bruyere) * „Starość to już nie życie prawdziwe, to zachód słońca skrzepły i zimny; szanujmy ją, ale zbyt jej nie wynośmy". (J. I. Kraszewski)

Motyw starości w literaturze

Materiały

Polifoniczność świata przedstawionego w "Lalce", "Granicy", "Ludziach bezdomnych", Bolesław Prus \"Lalka\": Dwóch głównych narratorów. Ogólnie głównym bohaterem i sprawozdawcą jest Wokulski, ale w powieści pojawia się samodzielna część, która mogłaby być oddzielnym utworem, jest to \"Pamiętnik starego subiekta\" (Rzeckiego). Polifoniczność w tym utworze ma za zadanie przedstawić te same sytuacje z różnego punktu widzenia, d...

Poszukiwanie utraconego czasu w "Sklepach Cynamonowych" Brunona Schulza Schulz patrzy na rzeczywistość oczami poety, wizjonera, dziecka, którego niezwykła wyobraźnia przemienia wszystko, co zwykłe w niezwykłe, w fantazję, marzenia, urojenia. Przemiana ojca w barwnego, egzotycznego ptaka może być wyrazem protestu przeciwko degradacji i unifikacji jednostki w nowoczesnym świecie. Przemiana ojca w karakona wyrzuconego ...

Deheroizacja bohatera - wyjaśnienie Deheroizacja bohatera - pozbawienie bohaterstwa =>w przypadku Winrycha nie można powiedzieć, że był on tchórzem. Był bohaterem żyjąc, prośba o litość też jest aktem odwagi .

Epistolografia - sztuka pisania listów Epistolografia - sztuka pisania listów. W Baroku, była moda na pisanie długich kwiecistych listów. Najbardziej znane to listy do Marysieńki pisane przez Jana III Sobieskiego (16241696). Był ożeniony z Marią, Kazimierą d’Avginer. Prowadzili ożywioną korespondencję jeszcze przed ślubem, najwięcej powstało w latach 1665÷83 kiedy na s...

Wszystko o mitologii cyklopi; - Kronos przegrał i zapadł się w nicość zapomnienia; - W Olimpii istniało wzgórze imienia Kronosa, a nie opodal stała świątynia Matki Bogów - Rei, którą grecy utożsamiali z azjatycką boginią Kybele; - Następnie znowu Zeus musiał stanąć do walki. Tym razem był to ród gigantów - dzieci Gai. Zeus sypał z Olimpu piorunami, natomiast giga...

Bohaterowie literaccy w sytuacji wyboru i ocena ich postawy 6. \"Uczyniwszy na wieki wybór, w każdej chwili wybierać muszę\" (J. Liebert) Przedstaw bohaterów literackich w sytuacji wyboru i oceń ich postawy. . Każdy człowiek wielokrotnie w swym życiu znajduje się w sytuacji wyboru. Czasem jest to wybór trudny, niezwykle ważny, decydujący o naszej postawie życiowej, a także odpowiedzialności mo...

Cezary Baryka jako nowy typ bohatera Cezary Baryka - „młody gniewny”, nowy typ bohatera w twórczości Stefana Żeromskiego. Cezary Baryka jest głównym bohaterem powieści Stefana Żeromskiego - „Przedwiośnie”. Zrozumienie jego postawy wymaga poddania analizie dziejów tego bohatera. Urodził się w Baku w rodzinie polskich emigrantów. Rodzice jego tęsknili za...

Krzysztof Kamil Baczyński - życie i twórczość Życie i twórczość Krzysztof Kamil Baczyński (pseudonim Jan Bugaj) urodził się 22 stycznia 1921, a zmarł 4 sierpnia 1944 r. w Warszawie. Większość opracowań prezentujących sylwetkę poety podaje choćby najbardziej skrócone informacje na temat jego rodziców – bo też ich wpływ na rozwój osobowości syna był ogromny. Ojcem Krzysztofa był S...