Motyw sobowtóru w literaturze

Sobowtór________ Sobowtór - Kategoria przejęta z folk¬loru niemieckiego, gdzie oznaczała wid¬mo, zjawę osoby żyjącej, bliźniaczą kopię człowieka. Inne jej znaczenie to alter ego (drugie ja), czyli postać od¬zwierciedlająca najskrytsze marzenia i cechy człowieka, często amoralne i zbrodnicze. W. Szekspir „Makbet" - Lady Makbet (początkowo bezwzględna i okrutna) oraz Makbet (początkowo postać pozy¬tywna, o głębokim poczuciu moralności i lojalności) z czasem „zamieniają się rolami". Ona, początkowo kobieta twarda i zdecydowana na wszystko, zaczyna odczuwać wyrzuty sumienia po kolej¬nym zabójstwie. On, najpierw prawy rycerz, człowiek, w którym dobro wal¬czy ze złem, słabość z siłą, staje się okrutnym tyranem. M. Shelley „Frankenstein" - Mon¬strum to alter ego doktora Franken-steina, projekcja jego chorych marzeń o boskich zdolnościach człowieka i nie¬ograniczonej sile jego umysłu. Patrz: szaleństwo. E. Bronte „Wichrowe Wzgórza" - He- athcliff i Cathy to postacie bliźniacze, dwie połówki tej samej osoby. Tak samo niepokorni i demoniczni, szaleni i bez¬kompromisowi, zniszczą wszystko, co stanie na drodze ich miłości. Kiedy Kąty umiera, Heathcliff wypowiada znamien¬ne słowa: Nie mogą żyć bez mojego życia, nie mogą żyć bez mojej duszy! tak jakby ta śmierć odebrała mu część jego samego. Patrz: miłość trudna. E.A. Poe „Portret owalny" - Młody i utalentowany malarz maluje portret ukochanej żony. Zadziwiająco dobry i wierny oryginałowi portret odbiera jednak siły witalne żonie artysty. Kiedy podobizna została ukończona, kobieta umarła. Jej sobowtór, dzieło sztuki, ode¬brał jej życie. A. Dumas „W dwadzieścia lat póź¬niej" - Mordaunt to idealna kopia swej matki, Milady, a nawet postać jeszcze bardziej zbrodnicza, uosabiająca krys¬taliczne zło. Jest jej sobowtórem nie tylko z charakteru, ale także ^wyglądu; jego twarz to twarz Milady, tyle że zeszpecona przez wrodzone zło i niena¬wiść. F.M. Dostojewski „Zbrodnia i kara" - Za alter ego Raskolnikowa uznaje się Swidrygajłowa, bezwzględnego i zdol¬nego do zbrodni człowieka, którego po wyrządzeniu zła nie dręczą wyrzuty sumienia. Raskolnikow, który morduje lichwiarkę dla potwierdzenia teorii o swojej nadludzkości, ujawnia jedno¬cześnie dwie strony swej osobowości: zbrodniczą i bezwzględną, a także słabą i pełną wątpliwości. Nie potrafi, jak Swidrygajłow, zapomnieć o popełnio¬nym przestępstwie i pod wpływem Sonii oddaje się w ręce prawa. R.L. Stevenson „Doktor Jekyll i mis¬ter Hyde" - Opowieść o lekarzu, który odkrywszy dwoistość swej osobowości, próbuje wyzwolić swoje gorsze alter ego. Za pomocą mikstury medycznej przechodzi metamorfozę w pana Hy¬de^, który z czasem zdominuje jego osobowość i uniezależni się od doktora Jekylla. A. Gide „Fałszerze" - Postaciami - so¬bowtórami są Edward i Passavent. Obaj są pisarzami i obserwatorami świata i ludzi, na których chcą wpływać. Pas-savent to jednak zło jawne, nie ukrywa¬ne i wręcz demonstrowane, podczas gdy Edward swoje zepsucie (romans z siot-rzeńcem) ukrywa przed ludźmi, a swoim alter ego pogardza za to, do czego sam się nie przyznaje. S. Wyspiański „Wesele" - patrz: zjawy - upiory - wampiry. J. Andrzejewski „Ciemności kryją ziemię" - Ojciec Torąuemada wycho¬wuje Diega tak, by stał się on jego wierną kopią. Diego, początkowo prze¬ciwnik Torąuemady, staje się nie tylko takim jak on, ale z czasem zaczyna odzwierciedlać wyłącznie złe cechy Wielkiego Inkwizytora. Scena śmierci Torąuemady ukazuje zaś, że udało mu się stworzyć potwora, będącego czys¬tym złem. Patrz: śmierć (bohaterów literackich). J. Andrzejewski „Bramy raju" - Lud¬wik z Yendome widzi w Jakubie swoje lepsze alter ego - młodego, pięknego i pełnego sił mężczyznę, któremu ludzie zaufają, ponieważ jest czysty i niewin¬ny. Najważniejszą cechą, która łączy tych dwóch bohaterów, będzie jednak fanatyzm i ślepa konsekwencja w dąże¬niu do realizacji wytyczonego sobie celu. Uwypukli się ona, kiedy Jakub poprowadzi krucjatę dziecięcą, a więc powiedzie tysiące niewinnych dzieci na śmierć. Patrz: krucjata, podróż/wędrów¬ka, rycerz. I. Shaw „Młode lwy" - Christian Diestl i Noe Ackerman to bohaterowie niemal identyczni, tyle że stojący po przeciw-nych stronach wojennej barykady. Obaj nie pochodzą z narodu, za który walczą (jeden jest Austriakiem, a drugi - Ży¬dem), obaj wierzą w zwycięstwo wy¬znawanej idei, za którą gotowi są oddać życie. Tym, co ich różni, jest wyznawa¬na ideologia. Noe stoi po stronie wolno¬ści i demokracji, natomiast Christian jest nazistą. P. Shafer „Amadeusz" - Posąg Ko¬mandora z opery Mozarta „Don Gio-vanni" widzi Salieri jako wierne odbicie Leopolda Mozarta, ojca kompozytora (analogia do tego, jak stary Mozart wyglądał na zabawie karnawałowej). Obserwując wydarzenia na scenie (Sa-lieri obejrzał wszystkie spektakle), zro¬zumiał, że Amadeusz pragnął wskrzesić postać ojca, a jednocześnie obawiał się, że tak jak Komandor przyszedł po don Giovanniego (alter ego młodego Mozar¬ta), tak Leopold przyjdzie po swego syna. W. Szymborska „Cień" - Cień, na¬zwany także „błaznem", to alter ego bohaterki lirycznej wiersza. To on prze¬żywa naprawdę rzeczywistość, wyolb¬rzymia ją, przyjmuje na siebie patos i cały jego bezwstyd, by królowa (czyli bohaterka), mogła pozostać niewzruszo¬na i dostojna. W rzeczywistości jednak to on jest tym prawdziwym ja, które cierpi i czuje jak człowiek. M. Ondaatje „Angielski pacjent" - Madox i Almasy, bliźniaczo podobni bohaterowie, mogą jednak uchodzić wzajemnie za swe alter ego. Tak samo cierpią w miłości, tak samo kochają pustynię i marzą o świecie bez wojen, jednak dla Madoxa najważniejsze jest poszanowanie wpojonej mu brytyjskiej tradycji, natomiast Almasy kierować się będzie wyłącznie własnymi uczuciami. Dla ocalenia ukochanej kobiety dopuści się zdrady; na wieść o tym Madox odbierze sobie życie, zupełnie jakby chciał wymierzyć sprawiedliwość sobie, zamiast karać przyjaciela. Patrz: przy¬jaźń, samobójstwo. * „Człowiek jest najbardziej uzależniony od swego odbicia w duszy innego człowieka, choćby była to dusza kretyniczna". (W. Gombrowicz) * „Są, którzy patrzą w lustro i wytrzymują. Są, którzy niszczą lustra. Są, którzy ujrzawszy się, niszczą siebie samych". (D. Jokai)