Motyw rycerza w literaturze

Rycerz Rycerstwo-Jako stan ukształtowało się w epoce średniowiecza. Była to elitarna warstwa społeczeństwa feudalnego, któ¬ra wytworzyła swoisty styl życia, etykę i ceremoniał. Mianem rycerza możemy jednak określić wcześniejszych bohate¬rów literackich, odznaczających się: od-wagą, honorem, lojalnością, poświęce¬niem dla sprawy (i dla władcy), stawia¬jących wyżej nad życie walkę o wy¬znawane ideały. Homer „Iliada" - 1) Achilles, król Myrmidonów, główny bohater i central¬na postać eposu, uznawany był za proto¬typ starogreckiej koncepcji męskiej od¬wagi i urody. Był to człowiek, który nad długie i gnuśne życie przedkładał życie krótkie, ale pełne chwały. Jako natura popędliwa, dumna i namiętna, Achilles w przystępie pasji nie ma szacunku nawet dla bogów. Oburzenie wywołuje scena, w której wlecze ciało Hektora, przywiązane do swego rydwanu. Cecha¬mi pozytywnymi bohatera są także: po¬garda dla kłamstwa, niezłomna przyjaźń dla Patroklesa i poszanowanie dla ob-rzędów religijnych. 2) Ajaks (właśc. Ajas), zwany Wielkim, to najdzielniej¬szy po Achillesie bohater wojny trojańs¬kiej. To on wydarł z rąk Trojan ciało Achillesa, by następnie przegrać walkę o jego zbroję (pojedynek z Odysem) (patrz też: szaleństwo). 3) Hektor, syn Priama i Hekaby, jest najdzielniejszym wojownikiem wśród Trojan, a zarazem największym postrachem Greków. Gdy zabija w pojedynku Patroklesa, Achilles wyzywa go do walki wręcz. W pojedyn-ku tym Hektor ginie, a Achilles profanu¬je jego ciało. Legendy arturiańskie - Opowieści o królu Arturze i jego rycerzach początkowo koncentrowały się na osobie wład¬cy, by potem skupić się także na innych postaciach. Niezwykle ważna jest tu idea Okrągłego Stołu, który zakończył spory rycerzy o pierwszeństwo. Główną postacią jest Lancelot, rycerz bez skazy, który pokonał Czarnego Rycerza, stał się ulubieńcem króla, by potem zako¬chać się w królowej Ginewrze i zdradzić swojego suzerena. Inni rycerze to: Gala-had - wzór czystości i obyczaju: Gared - rycerz o wielkich rękach; Mordred - zdrajca; Kay - samochwał, Tristan i król Marek. „Pieśń o Rolandzie" - Jeden z najsłyn¬niejszych eposów rycerskich epoki śred¬niowiecza opowiada o losach hrabiego Rolanda, paladyna króla Karola Wiel¬kiego. Roland to nie tylko dzielny rycerz i lojalny poddany, lecz także obrońca wiary chrześcijańskiej. Honor nie po¬zwala mu wezwać pomocy, gdy napadł go oddział Saracenów. Zgodnie z kode-ksem rycerskim zachowanie godności było ważniejsze od obrony życia, dlate¬go też bohater naraża na śmierć nie tylko siebie, ale i cały swój oddział. Patrz: śmierć (bohaterów literackich). „Pieśń o Nibelungach" - Ten epos germański, napisany ok. 1200 roku, oparty jest na sagach skandynawskich. Główny bohater to Zygfryd (germański odpowiednik rycerza średniowieczne¬go), który dysponuje nie tylko niezwyk¬łą siłą, ale i czarodziejską mocą (np. staje się niewidzialny). Podobnie jak Achilles, jest uodporniony na rany. Je¬mu to udaje się zdobyć skarb Nibelun-gów (narodu karłów). Ch. de Troyes „Perceval" - Perceval (Parsifal) był jednym z bohaterów opo¬wieści o św. Graalu, a także legend arturiańskich. Według legend odnalazł on zamek króla Rybaka, w którym znajdował się Graal (kielich, w który Józef z Arymatei zebrał krew Chrystusa, a jed¬nocześnie naczynie używane podczas Ostatniej Wieczerzy). J. Bedier (oprać.) „Dzieje Tristana i Izoldy" - Tristan, poddany i siost¬rzeniec króla Marka, został wysłany do Irlandii po narzeczoną króla, Izoldę Zło¬towłosą. W drodze powrotnej do kraju oboje wypijają czarodziejski napój, któ¬ry jest źródłem i przyczyną ich miłości. Dylemat moralny Tristana (rycerza - kochanka) polega na tym, że musi on wybrać pomiędzy wiernością władcy a miłością do jego żony. Po nocy spę¬dzonej z ukochaną (słynna próba mie¬cza) decyduje się opuścić dwór króla i udać się na wygnanie do Bretanii. W opowieści o losach Tristana wyeks¬ponowane zostały jego prawość, odwa¬ga, niezłomność, a także przywiązanie do władcy i ukochanej kobiety. M. Cervantes „Przemyślny szlachcic Don Kichote z La Manczy" - Don Kichote (inaczej Don Kiszot), pod wpły¬wem przeczytanych romansów średnio¬wiecznych, wyrusza wraz ze swym giermkiem, Sancho Pansą, w podróż, by naprawić świat. W wyobraźni bohatera najzwyklejsze rzeczy przybierają formę niezwykłą i groźną (np. walka z wiat¬rakami, w których rycerz widział przera¬żające olbrzymy). Dla potomnych Don Kichote (zwany „Błędnym rycerzem" lub „Rycerzem smętnego oblicza") stał się nie tylko mitem, ale także symbolem ludzi nie zrozumianych przez współ¬czesność, szlachetnych i honorowych idealistów, których kodeks życiowy jest wyśmiewany przez innych. Patrz: po¬dróż/wędrówka. „Legenda o śpiących rycerzach" - Rozpowszechnione w Europie Zachod¬niej podanie opowiada o królu i rycerzach śpiących w jaskiniach górskich lub podziemiach zamkowych. Mają się oni obudzić w odpowiednim momencie, by walczyć o wiarę, wolność i niezawis¬łość. W. Szekspir „Makbet" - Tytułowy bo¬hater dramatu, początkowo tan Glamis i tan Kawdoru, honorowy rycerz i lojal¬ny wasal króla Duncana, pod wpływem przepowiedni wiedźm staje się człowie¬kiem żądnym władzy, który uzurpuje sobie koronę, zabijając prawowitego władcę. Postępowanie Makbeta jest od tej pory nie tylko zaprzeczeniem ideału władcy, ale i zasad etycznych wyznawa¬nych przez średniowieczne rycerstwo. P. Corneille „Cyd" - Tytułowy bohater tragedii, właśc. Rodrigo Ruy Diaz de Bivar, to autentyczna postać historycz-na, słynny z męstwa zdobywca Walen¬cji. W sztuce Corneille'a konflikt boha¬tera rozgrywa się pomiędzy miłością do Chimeny a obowiązkiem zmycia hańby swego rodu. Ojciec Chimeny spolicz-kował Don Diega, ojca Roderyka, za co należy wymierzyć mu karę. W konflik¬cie tym sprawy honoru wezmą górę nad sprawami uczucia do kobiety. W. Potocki „Transakcja wojny cho-cimskiej" - Hetman Chodkiewicz zo¬stał ukazany tutaj nie tylko jako wzór rycerza - sarmaty, ale także jako pat¬riota i doskonały wódz. Wygłaszając słynną mowę do żołnierzy, Chodkie¬wicz odwołuje się do tradycji oręża polskiego, widząc w dawnych wojow¬nikach wzór do naśladowania. Przypo¬mnienie faktów historycznych, jak i wiara w moc rycerstwa polskiego, mają podnieść na duchu i zagrzewać do boju ruszających do walki. Sam hetman umiera, śmiertelnie raniony w bitwie. Patrz też: wojna. F. Schiller „Rękawiczka" - Temat bal¬lady podsunęła Schillerowi anegdota z początku XVI w. o rycerzu de Lovges. Bohaterem lirycznym wiersza jest ry¬cerz Emrod, który przyjmuje wyzwanie nadobnej Marty i schodzi po rękawiczkę rzuconą przez nią między lwy i lampar¬ty. Zaskakujące jest zakończenie bal¬lady: Emrod śmiało rękawiczką bierze, zanosi ją kapryśnej damie, mówiąc jed¬nocześnie: Pani, twych wdzięków nie trzeba mi wcale. Tym samym łamie on obowiązujące wówczas konwenanse. A. Mickiewicz „Grażyna" - Bohaterką utworu jest żona Litawora, księcia Lit¬wy, która wbrew swemu mężowi decy¬duje się walczyć z Krzyżakami w prze¬braniu Czarnego Rycerza. Ginie zabita w bitwie. Dowiodła swego przywiąza¬nia do Litwy, poczucia patriotyzmu i ho¬noru. A. Mickiewicz „Konrad Wallenrod" - Konflikt wewnętrzny bohatera roz¬grywa się pomiędzy dwiema wartoś¬ciami: honorem i ojczyzną. Dla urato¬wania Litwy musi walczyć podstępem (jak lis), rezygnując z zasad honorowej walki wręcz. Konrad jako Wielki Mistrz doprowadza do klęski Zakonu; wygry¬wa jako patriota, równocześnie prze¬grywa jako rycerz (... jak Samson jed¬nym wstrząśnieniem kolumny zburzyć gmach caty i runąć pod gmachem). Postępowanie Wallenroda stało się wskazówką dla młodego pokolenia Po¬laków, a jeden z powstańców listopado¬wych stwierdził, że Stówo stalo się ciałem, a Konrad Wallenrod - Belwede¬rem, przyrównując tym samym marsz podchorążych na Belweder do czynu bohatera Mickiewicza. A. Mickiewicz „Śmierć pułkownika" - Bohaterka wiersza, Emilia Plater, przedstawiona została tutaj niczym średniowieczna dziewica-bohater, Joanna D'Arc. Mickiewicz opisuje moment śmierci Emilii Plater, stylizowany na opis śmierci rycerza. Umiera ona w oto¬czeniu swoich żołnierzy, żegnając się z nimi, a także z ukochanym koniem. O świcie, kiedy słychać już nadciągają¬ce wojska Moskali, Emilia zostaje sama. Mickiewicz uczynił z niej symbol ko¬biety polskiej, która oddała swe życie za ojczyznę. J. Słowacki „Balladyna" - Kirkor, mąż Balladyny, to typowy rycerz średnio¬wieczny pragnący sprawiedliwości i przywrócenia na tron prawowitego władcy, Popielą III. Ginie w bitwie przeciwko wojskom Balladyny, która walczyć będzie o koronę i władzę. Z. Krasiński „Nie-Boska komedia" - Hrabia Henryk jest ostatnim obrońcą Okopów Świętej Trójcy, stojącym na straży tradycji i dawnych zasad rycers-kich. Jako jedyny nie poddaje się re¬wolucjonistom i broni wyznawanych idei, jakkolwiek skazane są one na za¬gładę. Wybierając pomiędzy życiem a honorem, popełnia samobójstwo, rzu¬cając się w przepaść. A. Dumas „Trzej muszkieterowie" - Atos (właśc. hrabia de La Fere) to postać wzorowana na Homerowskim Achille¬sie, a jednocześnie nawiązująca do bo-hatera byronicznego (szlachetny zbrod¬niarz, skrzywdzony krzywdziciel). Broni zasad rycerskich, wiary katolickiej, po-nad wszystko stawia honor i lojalność wobec panującego. Kryje w sobie jed¬nak mroczną tajemnicę (zabił żonę, na-piętnowaną zbrodniarkę), która nie po¬zwala mu normalnie żyć i prowadzi do załamania psychicznego. A. Dumas „Kawaler de Maison-Rou- ge" - Tytułowy bohater powieści, do końca oddany monarchii burbońskiej, na wzór Lancelota i Tristana zakochany w swej królowej (Marii Antoninie), pró¬buje uratować ją przed śmiercią na gilotynie. Zabiegi kawalera kończą się niepowodzeniem, a on sam umiera w tym samym dniu, co Maria Antonina. H. Sienkiewicz „Krzyżacy" - Jurand ze Spychowa, któremu Krzyżacy zabili żonę i porwali jedyną córkę, wyrusza do Szczytna, by odzyskać ukochane dziec¬ko. Przetrzymywany na mrozie, okru¬tnie okaleczony i oślepiony, Jurand nie odzyskał nigdy Danuśki. Jego szlachet¬ność i wielkie serce widać doskonale w scenie, gdy darowuje życie jednemu ze swych oprawców - Zygfrydowi de Lowe. H. Sienkiewicz „Trylogia" - 1) Jerzy Michał Wołodyjowski jest bohaterem wszystkich trzech części „Trylogii". Na¬zwany został Małym Rycerzem albo pierwszą szablą Rzeczpospolitej. Zdecy¬dowaną większość swojego życia po¬święcił walce o ojczyznę. Jest uosobie¬niem prawości, honoru i patriotyzmu, a jednocześnie uznać go można za wier¬nego przyjaciela i doskonałego żołnie¬rza. Ginie tragicznie, broniąc twierdzy w Kamieńcu. 2) Jan Skrzetuski, jeden z pułkowników w „Potopie", dowódca oddziałów Jeremiego Wiśniowieckiego w „Ogniem i mieczem", ponad miłość do Heleny Kurcewiczówny przedkłada przywiązanie do ojczyzny, dla której gotów jest poświęcić życie. Ten dosko¬nały dowódca i fechmistrz brał udział w walkach z Chmielnickim i w wojnie ze Szwedami. 3) Longinus Podbipięta, postać stylizowana na Don Kichota, to ostatni potomek rodu, który ślubował czystość, póki nie zetnie jednym zama¬chem głów trzech pohańców. Ślubu dopełnił przy oblężeniu Zbaraża. Zginął wkrótce potem, przebity strzałami łucz¬ników tatarskich. 4) Andrzej Kmicic (vel Babinicz), główny bohater „Poto¬pu", ze szlachcica kierującego się pry¬watą stał się gorącym patriotą. Przy¬czyną tej przemiany była miłość do Oleńki Billewiczówny. Postać ta łączy w sobie cechy rycerza zachodnioeuro¬pejskiego (Bóg - Honor - Ojczyzna!) oraz typowego S armaty, (gorąca krew, ogromna uczuciowość, a jednocześnie ksenofobia i nietolerancja religijna). Kmicicowi przypisuje Sienkiewicz wy¬sadzenie kolubryny (największego dzia¬ła szwedzkiego), odparcie ataku Szwe¬dów na Jasną Górę, a także sukcesy w wojnie podjazdowej. Służba ojczyź¬nie pomogła mu zrehabilitować się za dawne czyny. B. Stoker „Dracula" - Prototypem bohatera była postać historycznego wła¬dcy Mołdawii, Transylwanii i Wołosz-czyzny, hospodara Ylada IV, znanego ze swego okrucieństwa i bezlitosnych rzą¬dów. W powieści Stokera przedstawio¬ny został jako książę rumuński, wierny obrońca wiary chrześcijańskiej, który na skutek zrządzenia,tósu. (w czasie jednej z wypraw zamordowano jego ukochaną żonę) zaprzysiągł Bogu zemstę i stał się nosferatu. Patrz: zjawy - upiory - wam¬piry. S. Wyspiański „Wesele" - Jedną z osób dramatu jest Rycerz (p^rwowzorem je¬go był Zawisza Czarny), który ukazuje się Poecie. Rycerz ma symbolizować męstwo, odwagę i tradycję. Namawia on Poetę, by ten tworzył poezję pokrzepia¬jącą naród, by odszedł od nastrojów dekadenckich. Gdy jednak odsłania przyłbicę, Poeta widzi pustkę i nicość. S. Undset „Krystyna, córka Lavran- sa" - Erlend, syn Mikołaja, od dziecka wychowywany na królewskim dworze i przysposabiany do rycerskiego rzemio-sła, zaprzepaszcza swoją „karierę". Na wiązuje romans z żoną swojego dzier¬żawcy, Eliną, za co zostaje wygnany z kraju. Miłość do Krystyny i małżeńst¬wo z nią na krótko rehabilitują Erlenda. Za udział w spisku politycznym ukarany został konfiskatą dóbr i degradacją do roli kmiecia. K.K. Baczyński „Rycerz" - Bohater i podmiot liryczny wiersza to rycerz gór zapomnianych, zawsze senny, który wę-druje przez świat XX wieku. W świecie tym nie odnajduje dawnej tradycji, idea¬łów. Miecz w obronie słabych zardze¬wiał, a jednak on sam wierzy w jego skuteczność. Ten ostatni z ocalałych rycerzy, Boga zamyślenie, wierzy w zmartwychwstałe cialo (powrót daw¬nych wartości). J. Andrzejewski „Bramy raju" - Lud¬wik z Yendortie, były krzyżowiec i jeden z łupieżców Konstantynopola, to anty¬teza rycerza średniowiecznego. Nie wal¬czy o grób Chrystusa, ale plądruje Bi¬zancjum; zabija rodziców Aleksego, je¬go usynowia, a potem czyni swoim kochankiem. Chcąc odkupić dawne wi¬ny, zrealizować swe pragnienia, nama¬wia on Jakuba, by ten zebrał okoliczne dzieci i wyruszył do Jerozolimy odebrać grób Chrystusa z rąk Turków. Jest in¬spiratorem wyprawy, która przyczyni się do śmierci tysięcy dzieci (krucjata bez niego, spoczywającego w ciężkiej trumnie, ale z jego pragnień zrodzona). Patrz: krucjata. Literatura fantasy - Bohaterowie po¬wieści fantasy to przeniesieni w baśnio-wo-futurystyczną rzeczywistość śred-niowieczni rycerze, którzy walczą w obronie słabych i uciśnionych. Ich bronią jest miecz, często obdarzony magiczną mocą. Przestrzegają kodeksu honorowego, nakazującego im walkę twarzą w twarz z przeciwnikiem. F. Herbert „Diuna" - Gurney Halleck jest postacią wzorowaną na bohaterach średniowiecznych romansów rycers¬kich. Znakomity w walce, jednocześnie doskonale potrafi znaleźć się w kom¬natach pałacu Atrydów. Słynie z perfek¬cyjnego opanowania gry na balisecie, a jego pieśni znane są w całym niemal Imperium. To on będzie jednym z nau¬czycieli młodego Paula Atrydy, jego będzie prosiła lady Jessika, by swoją grą i śpiewem rozproszył jej niepokoje. * Rycerz bez skazy i zmazy - rycerz bez uszczerbku na honorze. * Rycerz bez trwogi i zmazy -rycerz odważny i honorowy. * Błędny rycerz - rycerz średniowieczny, wędrujący w poszukiwaniu niezwykłych przygód, broniący uciśnionych, walczą¬cy ku czci damy swego serca. * „Rycerskie rzemiosło Przed wszystkim rej wiedzie, Bo wszędzie ten pierwszy, Kto w boju na przedzie. (...) To rozkosz, to rozkosz jedyna, Rycerska przyczyna, Rycerski to tan, Co rycerz to pan". (J. Kościelski) * „Posąg twój będzie lud otaczał mnogi, Ten napis twarde zachowają głazy: Tu leży rycerz, co walczył bez trwogi I żył bez skazy". (J.U. Niemcewicz) * „Bo dziś jakże rodowe cechy się zatarły! Potomkowie olbrzymów, wy jesteście kały, Głową i sercem gnomy! Wnukowie rycerzy! Powiedzcie, w co z was który, oprócz w tytuł wierzy". (K. Zalewski)