Motyw rewolucji w literaturze

Rewolucja Rewolucja - Gwałtowny przewrót poli¬tyczny i społeczny, polegający na obale¬niu starego ustroju i ustanowieniu nowe-go- Rewolucja permamentna - dokonują¬ca się stale, etapami. C.J. Rouget de Lisie „Marsylianka" - Utwór powstał w 1792 roku, a od 1879 roku jest oficjalnym hymnem Republiki Francuskiej. Był pieśnią podrywającą rewolucjonistów (dzieci ojczyzny) do walki z absolutyzmem o „wolność, rów¬ność, braterstwo". Zgodnie z duchem myśli oświeceniowej, wzywał do obale¬nia tyranii w imię wolności jednostki. Karmaniola - Pieśń przypisywana nie¬znanemu autorowi, stała się w czasie Rewolucji Francuskiej ulubioną melo¬dią do marszu, jak i akompaniamentem przy egzekucjach. Słowa jej mówią o Ludwiku XVI (wówczas już uwięzio¬nym), który sprzeniewierzył się Francji, dlatego też rewolucjoniści walczyć z nim będą bez pardonu. Z. Krasiński „Nie-Boska komedia" - Uniwersalny obraz rewolucji przypomi¬na wizję oszalałej żony hrabiego Hen¬ryka (...ale ja ci ogłoszę, co by bylo, gdyby Bóg oszalał...). Winą za wybuch rewolucji obarcza Krasiński nie tylko plebs, ale i zgnuśniaią arystokrację. Obóz rewolucjonistów przedstawiony został na wzór dantejskiego piekła, gdzie świat tradycji i kultury został zastąpiony przez świat cielska. Jest to komedia „Nie-Boska", czyli ludzka (al¬bo też szatańska); od początku rozgry¬wana przez ludzi. Rzeźnicy, kamerdy¬nerzy, lokaje, chłopi i przechrzty protes¬tują przeciwko niesprawiedliwości, któ¬ra dotknęła nie tylko ich, ale i ich przodków. Na czele rewolucjonistów stoi Pankracy (jedyny sprawiedliwy w tym obozie), a ich duchowym przy-wódcą jest Leonard (postać stylizowana na proroka, a jednak amoralna i wyuz¬dana), traktowany jak człowiek-bóg. Okopy Świętej Trójcy, czyli obóz arys¬tokratów, skupiają ludzi słabych, tchó¬rzy i konformistów. Jeszcze przed osta¬teczną klęską oddają się w ręce Pankracego. Jedynie hrabia Henryk popeł¬nia samobójstwo, by ocalić swój honor. Końcowa scena dramatu ukazuje Chrys¬tusa ingerującego w „Nie-Boska kome-dię", kiedy razi on gromem Pankracego, jednocześnie udaremniając dzieło cał¬kowitego zniszczenia. A. Dumas „W dwadzieścia lat póź¬niej" - Epicki obraz rewolucji burżua-zyjnej w Anglii został przedstawiony przez Dumasa ojca z właściwą mu swo¬bodą w ujmowaniu faktów historycz¬nych. Autor staje po stronie rojalistów 1 króla Karola I, których uznaje za ludzi prawych, broniących jedynie słusznych zasad. Purytanie (zwolennicy Cromwel-la) przedstawieni zostali jako fanatycy religijni, ludzie okrutni, dążący za wszel¬ką cenę do zgładzenia króla. Rewolucja kończy się po śmierci Karola I (został ścięty), kiedy to rządy w Anglii przejął Oliver Cromwell. Patrz: władza/władca, śmierć (bohaterów literackich). A. Dumas „Pamiętniki lekarza" - Ta kilkunastotomowa powieść opisuje dzieje rodziny Burbonów od przyjazdu Marii Antoniny do Francji po okres terroru Jakobinów. Dumas przedstawia własną teorię dotyczącą przyczyn wy¬buchu rewolucji (nędza nizin społe-czych, demoralizacja na dworze królew¬skim, rządy absolutystyczne), a opo¬wieść swą ubarwia licznymi anegdotami 2 życia słynnych wówczas ludzi. Budu¬jąc obraz rewolucji, autor skupia się przede wszystkim na życiu głównych bohaterów, czyli postaci fikcyjnych. Za¬równo doktor Gilbert, hrabina de Char-ny i jej mąż, jak i Anioł Pitou, biorą udział w ważniejszych wydarzeniach historycznych, wpływają na losy rewo¬lucji w tym samym stopniu, co król czy królowa. B. Prus „Lalka" - Stary subiekt opisuje w pamiętnikach wydarzenia Wiosny Ludów, w których brał udział. Przez ówczesnych ludzi uznawana ona była za rewolucję, ponieważ sprzeciwiała się porządkowi ustalonemu na Kongresie Wiedeńskim i skierowana była przeciw¬ko tyranii panującej w ówczesnej Euro¬pie. Rzecki brał udział w Wiośnie Lu¬dów jako kilkunastoletni chłopak, ale do końca życia będzie wspominał swoje wojenne koleje losu. Walka była dla niego potwierdzeniem idei napoleońs¬kich, dążeniem do wolności w duchu I Cesarstwa. Na zawsze przypisze go do romantycznej tradycji niepodległościo¬wej. S. Żeromski „Nokturn" - Poemat pro¬zą opisuje rewolucję 1905 roku, którą Żeromski traktuje na równi z powstania¬mi narodowymi. Głównym bohaterem utworu jest warszawska Cytadela, której stoki usypane są z mazowieckiego pia¬chu i prochów bohaterów narodowych od powstania listopadowego po 1905 rok. W ten sposób postawieni zostali obok siebie obrońcy wolności narodo¬wej i sprawiedliwości społecznej. Cały obraz rewolucji (emocjonalny, niekiedy ekspresjonistyczny) jest parabolą losu polskiego, ofiary składanej nieustannie z najlepszych synów narodu. S. Żeromski „Przedwiośnie" - Obraz rewolucji w Baku skonstruował Żerom¬ski na podstawie opowiadań naocznych świadków i skąpych notatek w prasie. Miasto przypomina pandemonium, w którym toczą się walki na tle społecz¬nym i narodowościowym. Ulice Baku pełne są trupów, a chodnikami płynie krew. Przerażające są obrazy wieców, na których rewolucjoniści palą kukły przedstawiające znanych ludzi ze świata polityki. Równie wstrząsające są opisy grzebania zwłok ofiar rozruchów. Na okres rewolucji przypada formowanie się światopoglądu Cezarego Baryki, który od tej pory sympatyzować będzie z komunistami. Sam obraz wydarzeń bakuńskich ma jednak ostrzec Polaków, do czego może prowadzić komunizm. A.N. Tołstoj „Droga przez mękę" - Trzytomowa powieść opisuje dzieje Rosji w latach 1914-1918. Tołstoj już we wstępie pisze o przyczynach, które doprowadziły do wybuchu rewolucji lu¬towej, a później październikowej (ze¬psucie moralne wyższych klas społe-czeństwa, sytuacja na dworze carskim, niesprawiedliwość społeczna, zakłama¬nie). Zebrania robotników, działalność konspiracyjna, wydawanie ulotek pro¬pagandowych powoli przygotowywały grunt dla przyszłych wydarzeń. Obraz rewolucji splata się z losami głównych bohaterów: Daszy, Katii, Roszczyna i Tieliegina, którzy zostali wciągnięci w wir historii. Od samego początku Tołstoj staje po stronie rewolucjonistów (w ich szeregach walczy Tieliegin, po¬stać wyraźnie faworyzowana przez au¬tora), przyznając im rację polityczną. Jednocześnie czyni opisy działań armii carskiej i Kozaków przejmującymi, by skłaniały sympatię czytelnika ku czer¬wonym. Znacząca jest tu historia Rosz¬czyna, który przez długi czas walczył po stronie białogwardzistów, by ostatecz-nie (pod wpływem własnych doświad¬czeń) przejść do obozu przeciwnika. Tołstoj mówi o tym tak, jakby bohater przeszedł przemianę poglądów polity¬cznych w słusznym kierunku. Końcowa scena powieści (wiec polityczny w mos¬kiewskim Teatrze Wielkim), a także ostatnie słowa powieści: My walczymy na barykadach o prawa nasze i całego świata, by raz. na zawsze skończyć z wy¬zyskiem człowieka przez człowieka!, są dowodem triumfu nowego ustroju, który - według autora - będzie stopniowo się umacniał. S.I. Witkiewicz „Szewcy" - Inspiracją dla Witkacego stały się własne przeży¬cia z czasów Rewolucji Październiko¬wej. Obraz rewolucji w dramacie wyras¬ta także z katastroficznych przekonań autora o końcu kultury i cywilizacji. Rewolucja ma charakter permanentny: od rządów arystokracji przechodzi do ustroju dyktatorskiego (prokurator Scur-vy i organizacja młodzieżowa Dziarscy Chłopcy), by następnie władzę przejęli tytułowi szewcy pod wodzą Sajetana Tempego. Ostatecznie jednak rządy przechodzą w ręce Hiperrobociarza i tę¬pych biurokratów (towarzysz Abramo-wski i towarzysz X). Ostatnia scena utworu ma charakter wieszczy. Ukazu¬je, iż działanie rewolucji jest destrukcyj¬ne i prowadzi do zmechanizowanego porządku społecznego i politycznego, przed którym jednocześnie przestrzega. G. Orwell „Folwark zwierzęcy" - Pa¬raboliczny obraz rewolucji w folwarku zwierzęcym odwołuje się do mechaniz-mów przewrotu politycznego. Zwierzę¬ta wypędzają gospodarza, by samodziel¬nie sprawować rządy w folwarku. Przy¬wódcami rewolucji są dwie świnie: Na¬poleon i Snow-Ball; z czasem jednak pierwszy z nich zdobywa przewagę.; Rewolucja nie kończy się wraz z ob-j jęciem folwarku przez zwierzęta, ale; trwa do momentu ugruntowania się rzą¬dów Napoleona. Mechanizmy jej są proste: odsunąć od władzy inne zwierzę¬ta, powołać policję polityczną (psy), znaleźć tzw. wspólnego wroga, do któ¬rego nienawiść podtrzymywałaby soli¬darność wśród rewolucjonistów i umac¬niała autorytet rządu. Efekt końcowy rewolucji przypomina obraz folwarku za rządów właściciela: jedynie świnie (chodzą teraz na dwóch nogach jak człowiek) mają jakikolwiek wpływ na rządy, podczas gdy pozostałe zwierzęta zmuszone są do ciężkiej pracy. W. Broniewski „Pokłon Rewolucji Październikowej" -Tendencyjny i pro¬pagandowy wiersz, utrzymany we wzniosłej i patetycznej konwencji, mó¬wi o wiekopomnej roli Rewolucji Paź¬dziernikowej. Głównym tematem są zmiany zaprowadzone w ZSRR i w Po¬lsce dzięki temu wydarzeniu. Rewolucja przyczyniła się do ukształtowania lep¬szego ustroju politycznego, do poprawy warunków bytowych robotników, jak i umocniła pokój na świecie. B.L. Pasternak „Doktor Żywago" - Powieść Pasternaka jest obiektywnym i realistycznym (momentami naturalis-tycznym) obrazem wydarzeń z czasów Rewolucji Październikowej, opartym na materiale autobiograficznym. Tytułowy bohater to lekarz walczący po stronie białych, uwięziony potem przez bol¬szewików i zmuszany do walki z biało¬gwardzistami. Dzieje Ży waga mają zilu¬strować tezę, że historia nie respektuje praw jednostki i każdy jest wplątany w Jej wir. Dla głównego bohatera me-chanizmy historii są niezrozumiałe, a rozdźwięk między ideałami i ich reali¬zacją jest nie do zaakceptowania. Autor nie stroni od brutalnych i szczegóło¬wych opisów działań rewolucyjnych (m.in. dlatego powieść przez długie lata nie była publikowana w ZSRR). Wyjąt¬kowo drastyczne są sceny mówiące o działalności Strielnikowa, jednego z najbardziej fanatycznych rewolucjoni¬stów, który bezlitośnie rozprawia się ze swoimi wrogami (np. samosądy, tortury, egzekucje). Rewolucja seksualna - Termin ozna¬czający przemiany obyczajowe w za¬chodnim świecie (Europa Zachodnia, USA), prowadzące do zerwania z trady¬cyjnymi normami moralnymi. Propago¬wała ona wyzwolenie i równoupraw¬nienie seksualne (tzw. wolna miłość), potępiała pruderię i ograniczenia sek-sualne w imię norm religijnych. Jej natężenie przypada na lata sześćdziesią¬te XX w. S. Mrozek „Tango" - Dramat Mrożka mówi o czasach po rewolucji obyczajo¬wej, kiedy to moralność i tradycja za-stąpione zostały przez ostentacyjny im-moralizm, anarchię i bezideowość. Pró¬ba dokonania kolejnej rewolucji, która przywróciłaby dawny porządek, kończy się niepowodzeniem. Artur, jedyny człowiek, który pragnął powrotu świata moralności i tradycji, ginie zabity przez Edka. * „Rewolucje walczą o wielkie sprawy, ale wynikają z drobiazgów". (Arystoteles) * „Boże Wszechmogący! Ta rewolucja jest Twoim dziełem!" (M. Robespierre) * „Kiedy ktoś bierze się do rewolucji, winien wiedzieć, że łatwo ją rozpętać, ale trudno zażegnać". (Mirabeau) * „Dyktatura to państwo, w którym wszyscy boją się jednego, a jeden wszystkich". (A. Moravia) * „Wszelki rewolucjonizm (nawet w sztu¬ce) jest nim, póki nie chwyci władzy w ręce, wtedy staje się zaraz despotyz¬mem". (M. Dąbrowska) * „Biada tym, którzy poruszą dno narodu". (A. Rivarol) * „Nie religia, lecz rewolucja jest opium dla narodu". (S. Weil) * „Czystość rewolucji może trwać dwa tygodnie". (J. Cocteau)