Motyw pokolenia straconego w literaturze

Pokolenie stracone Pokolenie - Ludzie urodzeni i żyjący w tej samej epoce, których postawy i światopogląd zostały ukształtowane przez wspólnotę doświadczeń; pokole¬nie stracone (lost generatiori) - okreś¬lenie użyte przez Ernesta Hemingwaya, a dotyczące pisarzy amerykańskich doj¬rzewających w okresie I wojny świato¬wej; pojęcie to można rozszerzyć na te pokolenia, których młodość przypadła na burzliwe czasy, przez co ideały ich nie miały szans realizacji; inne rozumie¬nie terminu: pokolenie bez ambicji, bez ideałów lub bezsilne pokolenie (beat generatiori). A. Mickiewicz „Dziady" cz. III - Wpi¬sanie pokolenia Konradów, do którego należał sam Mickiewicz, w mesjanis-tyczną koncepcję dziejów poprzez poró¬wnanie ich losów do biblijnej rzezi niewiniątek (Widzenie księdza Piotra). W konwencji martyrologicznej ukazuje Mickiewicz prześladowanie Filomatów i Filaretów (scena więzienna), despera¬cję młodych spiskowców (Wielka Im¬prowizacja, samobójstwo Rollisona), a także rozpacz ich najbliższych (Bal u Senatora). To właśnie z tego pokolenia wywodzić się będzie przyszły wskrzesi¬ciel narodu, symboliczny czterdzieści i cztery. Patrz: mesjanizm, Polska/Pola¬cy. J. Słowacki „Kordian" - Inne, bardziej krytyczne od Mickiewiczowskiego spojrzenie na młodzież początku XIX wieku. Słowacki ukazuje, iż jedynym człowiekiem gotowym do czynu (zabi¬cia cara) jest młody Kordian. Jednak i on, poeta i marzyciel, nie osiąga celu, gdyż na drodze stają mu Strach i Imagi-nacja. Jest to rozrachunek z Mickiewiczowskłm obrazem narodu polskiego i poezji romantycznej. Patrz: mesja-nizm. B. Prus „Lalka" - Tematem powieści miało być ukazanie „naszych polskich idealistów na tle społecznego rozkładu". Przedstawiciele trzech pokoleń: roman¬tyk Rzecki, pozytywista Ochocki i czło¬wiek przełomu epok - Wokulski, nie tylko nie mogą odnaleźć się w otaczają¬cym ich świecie, pełnym przesądów i zakłamania, ale też nigdy nie doczeka¬ją się spełnienia swych marzeń (powrót napoleonidów, skonstruowanie maszy¬ny latającej). Finał powieści jest tragi-czny: umiera Rzecki, ostatni z roman¬tyków, Ochocki wyjeżdża do Paryża, a o dalszych losach Wokulskiego nie wiemy nic pewnego. Zarówno pokole¬nie romantyków, jak i ich następców ukazał Prus jako stracone i odchodzące w zapomnienie. Patrz także: konflikt pokoleń. E. Orzeszkowa „Nad Niemnem" - Po¬kolenie powstańców styczniowych wi¬działo nie tylko śmierć swoich najbliż¬szych, ale i ideałów niepodległościo¬wych. Najwartościowsi z nich umierają (Andrzej Korczyński) albo pozostają okaleczeni do końca życia (Anzelm Bohatyrowicz). Pozostaje tylko nadzie¬ja, że ich potomni (Justyna Orzelska, Jan Bohatyrowicz i Witold Korczyński) bę¬dą wierni tradycji patriotycznej. S. Żeromski „Rozdziobią nas kruki, wrony..." - Doskonały naturalistyczny obraz śmierci Szymona Winrycha, osta¬tniego z powstańców styczniowych ma wymowę symboliczną, jest parabolą lo¬sów jego pokolenia. To, co pozostało z powstańczych ideałów, rozdziobią kruki, wrony, a bohaterowie tej tragedii umierają na śmietniku historii (por. „Po¬piół i diament" - zakończenie). S. Żeromski „Siłaczka" - Rozrachunek z pozytywistycznym hasłem „pracy u podstaw". Bohaterka opowiadania, Stanisława Bozowska, przegrywa w wal¬ce z konserwatywną społecznością Obrzydłówka. Jej marzenie o nauczaniu wiejskich dzieci nie spełni się. Umiera osamotniona, w skrajnej nędzy, a wraz z nią odchodzą w niepamięć szczytne ideały jej pokolenia. S. Żeromski „Ludzie bezdomni" -To¬masz Judym wierzy w słuszność haseł: pracy u podstaw i pracy organicznej. Na drodze do ich realizacji staje jednak środowisko lekarskie w Warszawie, a potem administratorzy w Cisach. Po¬czucie konieczności spłacenia długu za¬ciągniętego wobec własnej klasy oraz wiara w skuteczność pracy wśród bied¬nych, nakazują mu zrezygnować z życia osobistego. Symboliczny obraz rozdar¬tej sosny pojawiający się na końcu po¬wieści (paralela do rozdarcia wewnętrz¬nego Judyma) jest równoznaczny z reto¬rycznym pytaniem o słuszność postępo-wania bohatera i ludzi jemu podobnych (tzn. ludzi bezdomnych, dobrowolnie skazujących się na tułaczkę w imię utopijnych haseł pozytywistycznych). K. Przerwa-Tetmajer „Koniec wieku 'XIX" - Utwór uznawany jest za mani¬fest pokolenia młodopolskich dekaden-tów, prezentuje typowe dla niego prze¬konanie o przewartościowaniu wszyst¬kich wartości. Na pytania dotyczące idei przewodniej życia (np. wiara, miłość) podmiot liryczny odpowiada negując ich znaczenie. Pytanie kardynalne: Jaka jest przeciw włóczni złego twoja tarcza, człowiecze z końca wieku?, pozostaje bez odpowiedzi (Głowę zwiesił niemy). E.M. Remarque „Na Zachodzie bez zmian" - Powieść jest rozrachunkiem z propagandowymi hasłami dotyczący- mi sensu ofiar I wojny światowej. Głów¬ny bohater, Paul, opowiada o swoich wojennych losach i swych rówieśników. Przedstawiając młode pokolenie jako ofiary wojny, utwór Remarque'a syg¬nalizuje przynależność jego prozy do nurtu pacyfistycznego. F.S. Fitzgerald „Wielki Gatsby" - Mi¬strzowski opis pokolenia jazzu, do któ¬rego należał Fitzgerald, to opis neodeka-dentów amerykańskich, których dojrze¬wanie przypadło na okres I wojny świa¬towej. Stąd zapewne bierze się ich pozor¬na beztroska, a jednocześnie poczucie zagubienia (Nick) i niemożność pogo¬dzenia się z własnym losem (Gatsby). Wrażliwości tytułowego bohatera i jego przyjaciela, Nicka, przeciwstawia autor materializm tych, dla których wojna była zaledwie historycznym epizodem (Daisy i jej mąż). A. Gide „Fałszerze" - Powieść jest dyskusją na temat istoty moralności i niemoralności. Tytułowi „fałszerze" to przedstawiciele trzech pokoleń Francu¬zów, dotkniętych zepsuciem i materiali-stycznie pojmujący życie. Najtragicz-niejszy jest obraz dzieci, które doprowa¬dzają do samobójstwa jednego z kole¬gów (Borysa) i zajmują się rozprowa¬dzaniem fałszywych pieniędzy. Gide ukazuje, iż pokolenie to będzie amoral-ne, pozbawione wszelkich zasad, podo¬bnie jak ich rodzice i starsze rodzeńst¬wo. Patrz: pieniądze. S. Żeromski „Przedwiośnie" - Po- wieść-pytanie o przyszłość Polski i mło¬dych Polaków, których reprezentantem jest Cezary Baryka (patrz: everyman). Zagubiony w polskiej rzeczywistości, nie radzi sobie z wyborem właściwej drogi (oddanie ideałom rewolucyjnym czy poparcie koncepcji Gajowca). Koń¬cowa scena powieści (marsz na Belweder) to ostrzeżenie i pytanie: co stanie się z krajem i z młodzieżą, gdy stanie ona po stronie komunistów? K.K. Baczyński „Pokolenie" (Wiatr drzewa spienia...) - Tragiczny obraz pokolenia Kolumbów, których młodość przypadła na II wojnę światową. Ba¬czyński stwierdza, że w wojennej rze¬czywistości podstawowe wartości uleg¬ły dewaluacji (Nas nauczono nie ma mi¬łości... nie ma sumienia... trzeba zapom¬nieć...). Utwór jest jednocześnie pyta¬niem o powojenne losy pokolenia (...czy my karty iliady rzeźbione ogniem w bły-szczajcym złocie, czy nam postawia^ z li¬tości chociaż, nad grobem krzyż). T. Różewicz „Ocalony" - Tytułowy bohater, przedstawiciel pokolenia Kolum¬bów, tylko pozornie ocalał z wojennej pożogi. Sam tytuł ma wymiar ironiczny. W istocie wojna pozbawiła ocalonego złudzeń i wiary w człowieka, dlatego też poszukuje on nauczyciela i mistrza, któ¬ry nauczy go, jak oddzielić światło od ciemności. Wiersz jest gorzką refleksją nad tym, że przetrwanie wojny nie jest jednoznaczne z ocaleniem podstawo¬wych wartości niezbędnych do normal-nego życia. J. Andrzejewski „Popiół i diament" -Napisana w 1945 roku powieść została z czasem uznana za tendencyjny obraz powojennych losów Kolumbów. Poko-lenie stracone to nie tylko Maciek Cheł-micki i Andrzej Kossecki, którzy nie mogą uwolnić się od zobowiązań wzglę-dem AK i od etosu powstańczej walki (wcześniej walczyli z Niemcami, teraz walczą z komunistyczną władzą). Także młodzież (młodszy brat Andrzeja, Alek i Jurek Szretter), nawykła do obrazu śmierci, zafascynowana walką i zabija-niem, pragnie pójść w ślady starszych, co w konsekwencji prowadzi do tragedii (ginie jeden z chłopców). Symboliczny i rozrachunkowy charakter ma scena śmierci Maćka Chełmickiego, który gi¬nie przypadkowo zabity na ulicy. W fil¬mie Andrzeja Wajdy umiera on jednak na śmietniku, śmietniku historii. R. Bratny „Kolumbowie. Rocznik dwudziesty" - W tytule utworu okreś¬lono pokolenie, które od czasu ukazania się powieści zaczęto nazywać „pokole¬niem Kolumbów". Jerzy, Zygmunt, Ko¬lumb, Olo, Malutki, Robert - wszyscy urodzeni ok. 1920 r. Ich młodość przy¬padła na czas wojny, stąd nie uniknęli rzucenia na stos. Szczególnym momen¬tem ich biografii było powstanie war¬szawskie, kiedy to cementowała się ich przyjaźń. Wtedy też zrozumieli, czym jest odpowiedzialność nie tylko za sie¬bie, ale także za przyjaciela. To, że są pionkami w grze (polityka) zrozumieli dopiero pod koniec powstania. Podob¬nie jak Kolumb, nie dotarli do celu, który sobie wyznaczyli. Większość po¬legła w powstaniu, inni zginęli w ludo¬wej ojczyźnie (Jerzy), oskarżeni o zdra¬dę, inni nie wrócili do kraju po wojnie (Kolumb, Robert, Jagiełło) i grasowali po Europie, trudniąc się kontrabandą. I. Shaw „Młode lwy" - Przedstawicie¬lami nowego amerykańskiego lost gene-ration są: Noe Ackerman (Żyd i idealis¬ta wierzący w konieczność swej służby dla USA) i Michael Whiteaker (cynik i pragmatyk, który idzie do wojska, ponieważ musi). Shaw przedstawia tak¬że Christiana Diestla, do końca wierzą¬cego w słuszność sprawy Hitlera. Wszy¬scy ci młodzi ludzie (czyli tytułowe młode lwy) uwikłani zostaną w wojnę, ale ocaleje tylko Michael Whiteaker, przez co autor daje nam do zrozumienia, że świat po wojnie będzie należał do ludzi jemu podobnych, a idealizm umarł w 1945 roku. M. Hłasko „Ósmy dzień tygodnia" - Agnieszka, Grzegorz i Piotr to reprezen¬tanci pokolenia 56. Dla Piotra rok 1956 to amnestia i wyjście z więzienia, dla Grzegorza - koniec kariery w partii, klęska zawodowa i ideologiczna. Dla Agnieszki jest szansą na lepszą przy¬szłość. Jak się okazuje, żadne z nich nie potrafi odnaleźć się w nowej rzeczy¬wistości. Patrz: dom, miłość trudna, rodzina. T. Różewicz „Świadkowie albo nasza mała stabilizacja" - Obraz pokole-nia56', które prowadzi już dorosłe ży¬cie. Konformizm, materializm i znie¬czulica to cechy dominujące u tych ludzi. Dramat stawia nas przed pyta¬niem: co stanie się z prawdziwymi uczuciami i ze światem należącym do takich właśnie ludzi? Jednocześnie mo¬żna odczytać utwór Różewicza jako doskonały obraz społeczeństwa powo¬jennego nie tylko w Polsce, ale i na całym świecie. E. Lipska „My" -Wiersz Lipskiej opo¬wiada o pokoleniu '68, które bezskutecz¬nie poszukuje wartości trwałych i praw-dziwych. Zazdrości ono swym poprzed¬nikom wiary w idee i etos walki po¬wstańczej. „Hair" - Popularny amerykański musi¬cal, sfilmowany potem przez Milosa Formana, opowiada o losach dzieci--kwiatów, ludzi, którzy wbrew sobie i wyznawanym ideom (Mąkę love not war - Nie walcz, lecz kochaj) wciąg¬nięci zostali w wir historii i zmuszeni do udziału w wojnie wietnamskiej. * „Może by Nieszczęście nareście dobyło nam z piersi krzyku, krzyku, co by był nasz, z tego pokolenia". (S. Wyspiański) * „Zostanie po nas złom żelazny i głuchy drwiący śmiech pokoleń" (T. Borowski) * „Tak się dorasta do trumny, jakeśmy w czasie dorośli". (K.K. Baczyński) * ,My późno urodzeni, którzyśmy przestali wierzyć w prawdą". (S. Przybyszewski)