Motyw ojca w literaturze

Ojciec Ojciec - 1) Pater familiae - małżonek, a jednocześnie mężczyzna, który ma własne dzieci; 2) przodek, protoplasta, twórca, inicjator; 3) Bóg - ojciec wobec rodzaju ludzkiego. Biblia (ST) - 1) Adam, praojciec całej ludzkości, ojciec Kaina i Abla, a potem Seta. 2) Noe - ojciec ludzkości od¬rodzonej po potopie, któremu Bóg zle¬cił, by jego rodzina mnożyła się i zapeł¬niała ziemię. 3) Abraham - ojciec, który miłość do Boga przedkłada nad miłość rodzicielską. Bóg obiecał mu, że będzie on ojcem (protoplastą) całego narodu wybranego. 4) Hiob - sprawiedliwy i wierzący ojciec, którego Bóg wystawia na próbę, odbierając mu całe potomst¬wo. Ponieważ Hiob nie zwątpił i ufał Bogu, ten na nowo obdarzył go potomst¬wem. Biblia (NT) - 1) Józef - przybrany ojciec Chrystusa, którego wychowywał wraz z Maryją. Postać szczegółowiej opisana w pismach apokryficznych. 2) W przypowieści o synu marnotraw¬nym ojciec przyjmuje na powrót grzesz¬nego syna, który się ukorzył, i podej¬muje go ucztą. Mitologia -1) Kronos - okrutny ojciec, który w obawie przed utratą władzy pożera własne dzieci. 2) Zeus - ojciec wielu bogów i herosów, który jednak nie dba o własne potomstwo. 3) Dedal - ojciec Ikara, wraz z którym próbował opuścić Kretę. Mądrość ojca nie uchro¬niła syna przed tragedią, spadł do morza, gdy zrobione przez Dedala skrzydła roztopiły się. 4) Minos - król Krety, który kazał wybudować labirynt dla przybranego syna, Minotaura (potwora o głowie byka), a potem składać mu ofiary z ludzi. 5) Tantal - okrutny ojciec, który - by przechytrzyć bogów - ugoto¬wał im na ucztę własnego syna. Patrz: uczta - wieczerza - przyjęcie. 6) Lajos - ojciec Edypa, zgodnie z przepowied¬nią został zabity przez własnego syna, który następnie poślubił własną matkę, Jokastę. 7) Edyp - brat i ojciec własnych dzieci, swym postępowaniem ściągnął nieszczęście na Teby (patrz: syn). 8) Kreon - ojciec, dla którego racje serca winny ustąpić względom politycznym. Wydaje wyrok na Antygonę, narzeczo¬ną własnego syna, przyczyniając się tym samym do jego śmierci. Homer „Iliada" - Priam, zrozpaczony po śmierci Hektora, udaje się do Achil¬lesa, by ten wydał mu ciało syna. We wzruszającej scenie błaga Achillesa o oddanie zwłok Hektora, całując ręce zabójcy syna. Ten wzruszony miłością ojcowską, zgadza się to uczynić, żądając w zamian okupu. J. da Yoragine „Legenda na dzień św. Aleksego" - Ojciec Aleksego, Eufe-mian, do końca życia nie pogodzi się z decyzją swego syna. Kiedy Aleksy umiera, zarzuca mu egoizm i to, że nie pamiętał o swych rodzicach. W. Szekspir „Hamlet" - 1) Hamlet ojciec - patrz: zjawy - upiory - wam¬piry, syn, władca/władza. 2) Poloniusz to przede wszystkim doskonały dworak, który potrafi podporządkować sprawy rodzinne służbie Klaudiuszowi. Podej¬rzliwy wobec syna, Laertesa, każe go śledzić w Paryżu. Oddany bez reszty królowi, próbuje posłużyć się córką, by wyjaśnić tajemnicę Hamleta. W. Szekspir „Król Lear" - Stary i za¬dufany król Lear, który rozdzielił swe królestwo między trzy córki, Gonerylę, Reganę i Kordelię, wypędza z królestwa tę najmłodszą, gdy nie chce dać ona słownego świadectwa miłości do ojca. Kiedy jednak dwie najstarsze córki pró¬bują usunąć ojca, Kordelia idzie mu na odsiecz ze swoimi wojskami. Tragizm Leara jako ojca jest tym większy, że ukochane dziecko umiera, powieszone w więzieniu. W. Szekspir „Burza" - Prospero, mag i mędrzec, to także troskliwy ojciec Mirandy, z którą mieszka na bezludnej wyspie, miejscu swego wygnania. Kie¬dy córka zakochuje się w przybyłym na wyspę Ferdynandzie, nie chcąc odda¬wać ręki dziecka człowiekowi niegod¬nemu, wystawia jego uczucie na próbę. J. Kochanowski „Treny" - Głównym bohaterem lirycznym cyklu jest ojciec i mędrzec zarazem, surowo doświad¬czony przez los. Tragedia Kochanows¬kiego jest o tyle dotkliwsza, że widział w Urszulce nie tylko swą córkę, ale i dziedziczkę talentu. Patrz: cierpienie. J. Kochanowski „Odprawa posłów greckich" - Priam, nie zważając na złowieszcze przepowiednie swej córki, Kassandry, uchwala wraz z Radą Tro¬jańską wyrok: Helena pozostanie w Troi. Daje tym samym dowód przy¬wiązania do swego syna, Aleksandra, jak też dowód ślepoty politycznej. Molier „Skąpiec" - Harpagon jest oj¬cem, który na pierwszym miejscu stawia sprawy majątkowe i im podporządko¬wuje życie rodzinne (planowane mał¬żeństwo córki z bogatym człowiekiem), a jego skąpstwo i chęć zdobycia majątku prowadzą nawet do tego, że chciał okpić własnego syna. Molier „Świętoszek" - Orgon, pod wpływem Tartuffe'a, zamienia się w bezwzględnego ojca, który wypędza z domu własnego syna, a córkę chce oddać (wbrew jej woli) Tartuffe'owi. J.U. Niemcewicz „Powrót posła" - 1) Podkomorzy dba o edukację swego sy¬na, Walerego, wysyłając go do szkół w stolicy. Uczy go także, by dom ustępo¬wał krajowi, kształcąc go na patriotę i sarmatę oświeconego. Nagrodą za to będzie kariera polityczna Walerego - zostanie posłem na Sejm Wielki. 2) Starosta zaniedbuje swoją córkę, a przy¬pomina sobie o niej, gdy zaistnieje okazja korzystnego mariażu z kawale¬rem Szarmanckim. Gadulski skłonny jest oddać rękę córki, byle tylko powięk¬szyć majątek. J.W. Goethe „Król Olch" - patrz: syn. A. Mickiewicz „Powrót taty" - Lirycz¬na opowieść o ojcu, który nie wraca ranki i wieczory, a o którego powrót modlą się jego dzieci. Modlitwa ta ura¬towała ojcu życie, bowiem wzruszony nią herszt zbójców (sam będący ojcem) ulitował się i puścił go wolno. Patrz: powrót. A. Mickiewicz „Pan Tadeusz" - 1) Stolnik Horeszko, surowy ojciec i straż¬nik tradycji rodu, nie pozwala córce na małżeństwo z Jackiem Soplicą. W ten sposób burzy szczęście własnego dziec¬ka i przyczynia się do swej śmierci. 2) Jacek Soplicą nigdy nie pokochał swej żony, nie troszczył się także o syna. Chcąc odpokutować za grzechy młodo¬ści, opuszcza Soplicowo, opiekę nad Tadeuszem przekazując swojemu bratu. J. Słowacki „Ojciec zadżumionych" - Opowieść Araba, któremu dżuma za¬brała wszystkie dzieci. Tragedia życio¬wa prowadzi do rezygnacji i poczucia wyobcowania w świecie ludzi nie do¬tkniętych tragedią. A. Fredro „Zemsta" - Rejent Milczek, ojciec Wacława, ogarnięty nienawiścią do Cześnika, skłonny jest stanąć na drodze szczęścia syna i uniemożliwić mu małżeństwo z Klarą. Z. Krasiński „Nie-Boska komedia" - patrz: mąż, rodzina, syn. E. Bronte „Wichrowe Wzgórza" - 1) Pan Earnshaw, ojciec Katarzyny i Hind-leya, z czasem zaczyna faworyzować znajdę Heathcliffa, co w przyszłości stanie się powodem tragedii rodzinnej. Nad własnego syna bardziej ceni tego, któremu ofiarował schronienie. 2) Hind-ley, ojciec Haretona, zapomina o włas¬nym dziecku, trwoniąc czas na zaba¬wach i pijatykach. Po jego śmierci opie¬kę nad dzieckiem przejmie Heathcliff. 3) Egdar Linton, nadmiernie troskliwy ojciec, wychował Katarzynę w oderwa¬niu od rzeczywistości, nie ujawniając jej prawdy o matce. W ten sposób przy¬czynił się do jej nieszczęścia i do włas¬nej śmierci. 4) Heathcliff nigdy nie był prawdziwym ojcem dla młodego Lin-tona. Wykorzystał go natomiast w swo¬jej rozgrywce z Edgarem, odbierając Lintonom ich rodzinny majątek, Droz-dowe Gniazdo. H. Balzac „Ojciec Goriot" - Powieść jest studium nadmiernej i bezgranicznej miłości ojcowskiej. Goriot wyzbywa się całego majątku, by zapewnić szczęście swoim córkom. Nie zyskuje w zamian nic, poza sporadycznymi spotkaniami z dziećmi, które wstydzą się zubożałego ojca. Patrz: córka. H. Balzac „Eugenia Grandet" - patrz: pieniądze. A. Dumas „Wicehrabia de Bragellon- ne" - Atos, ojciec Raula, na zawsze opuszcza dwór po zatargu króla z jego synem. Żyje, dopóki żyć będzie Raul. Na wieść o śmierci syna (zginął na wojnie w Afryce), zapada na ciężką chorobę i wkrótce potem umiera. E. Orzeszkowa „Nad Niemnem" - Be¬nedykt Korczyński, surowy i sprawied¬liwy ojciec, wychowuje swe dzieci w poszanowaniu pracy i tradycji. Pomi¬mo iż kocha córkę i syna, nie rozpiesz¬cza ich, a z Witoldem poróżni go nawet kwestia innego spojrzenia na rolnictwo. Patrz: konflikt pokoleń. B. Prus „Lalka" - Tomasz Łęcki, bez¬krytyczny ojciec, we wszystkim ustępu¬jący swojej córce, wychowuje Izabelę na kobietę bez serca. Nie potrafi zauwa¬żyć wad córki, stale wierzy, że w życiu zrobi ona doskonałą partię. H. Sienkiewicz „Krzyżacy" - Jurand ze Spychowa, któremu Krzyżacy ode¬brali ukochaną córkę, Danuśkę, jedzie do zamku w Szczytnie, by odebrać dziecko. Godzi się na upokorzenia, a na¬wet na tortury, by wreszce dowiedzieć się, że Danuśka oszalała. Patrz: córka. F.M. Dostojewski „Zbrodnia i kara" - Marmieładow, ojciec wielodzietnej rodziny, przepija wszystkie zdobyte pie¬niądze, wiedząc, że krzywdzi swych bliskich. Nałóg jest tak silny, że nie zważa on na nieszczęście dzieci (np. Sonia wychodzi na ulicę, by zarobić na utrzymanie domu) i coraz bardziej po¬grąża się w alkoholizmie. F. Dostojewski „Bracia Karamazow" - Stary Karamazow, ojciec trzech ślub¬nych synów i jednego nieślubnego (Smierdiakow) z równym okrucieńst¬wem i nieczułością traktuje ich wszyst¬kich. Najważniejszą dla niego sprawą w życiu jest on sam i jego pieniądze. Umiera, zamordowany przez Smierdia-kowa. S. Żeromski „Doktor Piotr" - Domi¬nik Cedzyna to ojciec, który dla dobra syna dokonuje malwersacji (zdobywa pieniądze na kształcenie Piotra). Syn, unosząc się honorem, nie rozumiejąc ojca, opuszcza go na zawsze. S. Żeromski „Zapomnienie" - Obala, ubogi chłop, ryzykując wolnością, krad¬nie z lasu dziedzica drzewo na trumnę dla zmarłego syna. Ten prosty człowiek doskonale rozumie, że każdego należy pochować godnie. W.S. Reymont „Chłopi" - 1) Maciej Boryna - patrz: rodzina, konflikt poko¬leń. 2) Antek Boryna - ojciec i mąż, który zapomina o swojej rodzinie i an¬gażuje się w romans z Jagną. Dopiero po wyjściu z więzienia zrozumiał, czym są dla niego żona i dzieci. 3) Stary Bylica, ojciec Hanki, został wygnany ze swej chaty przez starszą córkę, Weronikę. Ostatnie lata życia spędzi razem z Han¬ką, ciężko pracując, ale też czując się potrzebnym. Gdy jednak Hanka zosta¬nie wielką gospodynią., zgodzi się, by ojciec został żebrakiem. S. Żeromski „Ludzie bezdomni" - Oj¬ciec Tomasza Judyma, wielokrotnie wspominany przez obu swych synów, był ubogim szewcem, a przy tym pija¬kiem zatruwającym życie swoim dzie¬ciom i żonie. Jego postawa życiowa przyczyniła się do walki Judyma o zape¬wnienie sobie wykształcenia. Patrz: syn. G. Zapolska „Moralność pani Duls-kiej" - Felicjan Dulski, pan domu i gło¬wa rodziny, nie wypowiada się w spra¬wach dotyczących wychowania dzieci. Podporządkowany bez reszty żonie, uważa, że łatwiej jest pozostać biernym. Dopiero, gdy żąda się od niego zajęcia stanowiska w sprawie romansu Zbysz¬ka, wypowiada jedyne słowa: A niech was wszyscy diabli! Patrz: dom. S. Żeromski „Przedwiośnie" - Sewe¬ryn Baryka w drodze powrotnej do Polski stara się zaszczepić synowi miłość do ojczyzny, opowiadając mu o szklanych domach. Konfrontacja ma¬rzeń starego z rzeczywistością (której zresztą nie zobaczył) jest drastyczna: Cezary zaczął widzieć w ojcu dziwaka i idealistę. S. Undset „Krystyna, córka Lavran- sa" -1) Lavrans, ojciec Krystyny i Ram-borgi, wychowuje swe dzieci surowo i w poszanowaniu zasad wiary. Postępo-wanie Krystyny, jej uporczywe dążenie do małżeństwa z Erlendem, jak i utrata dziewictwa przed ślubem są dla niego tragedią życiową. 2) Erlend jest ojcem, który potrafi przyuczyć synów do rze¬miosła rycerskiego, ale nie jest w stanie wpoić im podstawowych zasad moral¬ności. Problem wychowania dzieci po¬zostawia żonie. M. Dąbrowska „Noce i dnie" - 1) Bogumił Niechcic kocha swoje dzieci rozumną miłością. W przeciwieństwie do Barbary potrafi dostrzec ich wady i prawdziwe zalety. Nie ma przesadnych ambicji co do ich przyszłości - chce jedynie, by wyrosły na mądrych i uczci-wych ludzi. Pozostawia im wiele swo¬body w decydowaniu o własnym życiu. Ze smutkiem przyjmuje jednak postano-wienie Agnieszki o wyjeździe na studia do Szwajcarii. Wielkim strapieniem jest też dla niego Tomaszek, jedyny żyjący syn. Śmierć Piotrusia przeżył bardzo mocno (próbował popełnić samobójst¬wo), a teraz musi patrzeć, jak najmłod¬sze z dzieci stacza się na dno i nie jest w stanie nic uczynić, by temu zapobiec. 2) Daniel Ostrzeński traktuje Janusza i Anzelma jak rywali w walce o względy i czas Michasi. Uważa, że żona po¬święca synom zbyt wiele uwagi, zapo¬minając o nim. Kiedy Janusz będzie umierał, Daniel potraktuje agonię syna jako kolejne wydarzenie, które absor¬buje Michasię i nie pozwala jej przebywać wyłącznie w jego towarzystwie. Najmłodsze z dzieci, Bodzio, stanie się dla Daniela nadzieją na znalezienie wre¬szcie bratniej duszy, toteż będzie wy¬chowywał syna „na swój obraz i podo-bieństwo". Niestety, Bodzio okaże się cynicznym materialistą. Z. Nałkowska „Granica" - 1) Ojciec Zenona Ziembiewicza niezbyt troskli¬wie zajmuje się synem. Całe dnie spędza raczej na obchodzeniu gospodarstwa lub wykonywaniu drobnych zajęć. Z cza¬sem przestaje być autorytetem dla syna, który w dzieciństwie widział w nim człowieka wyjątkowego i wszechstron¬nie wykształconego. 2) Zenon Ziembiewicz przedkłada karierę polityczną nad życie rodzinne. Jest ojcem w czysto teoretycznym tego słowa znaczeniu; wychowanie syna powierzył Elżbiecie, niańce. 3) Pan Biecki, ojciec Elżbiety, wychowywał ją od odejścia żony aż do śmierci. Był dla córki jedyną naprawdębliską osobą. Wraz z jego odejściem przestała istnieć rodzina Elżbiety. I. Iwaszkiewicz „Brzezina" - Po śmie¬rci żony Bolesław całkowicie zaniedbał wychowanie córki, którą opiekowały się teraz kobiety ze służby. Jako ojca draż¬niło go także, że mała znalazła wspólny język raczej ze swoim stryjem, Stasiem, niż z nim samym. B. Schulz „Sklepy cynamonowe" - Oj¬ciec jest dla głównego bohatera mędr-cem i hierofantem, a także natchnionym hereTJarchą, To on odkrywa synowi tajniki wiedzy ezoterycznej, wskazuje przyszłą drogę życia. Jakkolwiek dziec¬ko bardzo kocha ojca, droga, którą samo obierze, będzie inna. T. Borowski „Dzień na Harmenzach" - Borowski opowiada tu historię Żyda, Beckera, który powiesił swojego syna, ponieważ ten ukradł chleb. W czasie wojny głód niszczył nawet uczucia oj¬cowskie. L. Kruczkowski „Niemcy" - Prof. Sonnenbruch nie jest ani dobrym ojcem, ani dobrym mężem. Jest znakomitym naukowcem niemieckim, który pragnie zamknąć się w swojej pracowni, izo¬lując się od spraw dotyczących Europy i świata. Willego w ogóle nie dostrzega, bliższy kontakt ma tylko z córką - Ruth, ale i od niej nie przyjmuje koniaku z Francji, bo nie chce mieć nic wspól¬nego z tym, co się w Europie dzieje. Nauka jest jedynym jego światem, jest azylem przed rzeczywistością wojny. A. Szczypiorski „Początek" - Ojciec jest dla Henryczka Fichtelbauma naj¬wyższym autorytetem i najważniejszą osobą w życiu. Wspomnienie ojca, ży¬dowskiego adwokata, który pozostał w getcie, sprawi, że Henryczek wróci tam, gdzie została jego rodzina, do getta. M. Hłasko „Ósmy dzień tygodnia" - Ojciec Agnieszki i Grzegorza jest przedwcześnie postarzałym człowie¬kiem, który za nieszczęścia życiowe obwinia wszystkich, tylko nie siebie. Nie ma w nim zrozumienia dla własnych dzieci, a szczególnie dla syna. Egois¬tycznie nastawiony do życia, dostrzega wyłącznie własne, drobne problemy (np. to, że pada deszcz, więc nie może pójść na ryby). J. Steinbeck „Na wschód od Edenu" - 1) Cyrus Trusk - patrz: syn. 2) Adam Trusk samotnie wychowuje Arona i Ka-leba. Jego ulubieńcem jest ten pierwszy - dobry uczeń, spokojne dziecko, pod¬czas gdy Kaleb przysparza ojcu licznych trosk. Z natury spokojny i opanowany Adam, nie potrafi zrozumieć poryw-czego syna, krzywdząc go niejednokrot¬nie. Na łożu śmierci wybaczy jednak Kalebowi (patrz: pieniądze, syn). 3) Samuel Hamilton stara się traktować jednakowo swoje dzieci, jednak bliższe mu są te podobne do niego (np. Tom). Wie doskonale, że jest dla nich auto¬rytetem i najważniejszą osobą. Na sta¬rość, nakłoniony przez synów i córki, zamieszka w mieście. A. Moravia „Konformista" - Z okresu dzieciństwa Marcello zapamiętał ojca jako człowieka groźnego i milczącego. Kojarzył go z ciągłymi pretensjami wo¬bec matki i systemem kar wobec siebie (chłopiec nie rozumiał, że chodziło o ro¬manse matki, o które ojciec był nieludz¬ko zazdrosny). Później, dorosły już Mar¬cello odwiedzał ojca w szpitalu psychia¬trycznym, gdzie chodził z przymusu, nie czując potrzeby widzenia ojca. E. Kazań „Układ" - Rodzina Eddiego Andersena - to greccy emigranci. Od święta i na co dzień panuje twardy patriarchat. Najważniejszy jest ojciec, który w domu decyduje o wszystkim i jego wola jest święta. Matka, zepchnię¬ta do roli służącej, a dzieci, nawet dorosłe, nie mają głosu (np. Eddie, który nie chciał realizować wzorca życia han¬dlarza dywanów, popadł z ojcem w kon¬flikt). Eddie, nawet jako dorosły i samo¬dzielny, bał się ojca. Przy nim zawsze czuł się jak mały chłopiec. M. Frisch „Homo Faber" - Powieść jest nawiązaniem do mitologicznej his¬torii Elektry i Agamemnona. Romans z Sabeth, największą miłością życia Waltera Fabera, to jakby realizacja wy¬roku bogów: niegdyś nie chciał uznać tego dziecka, teraz los postawił je znów na jego drodze. Tragiczne w tej historii jest to, że przyjdzie mu spełnić tu rolę ojca - kochanka. G. Garcia Marąuez „Sto lat samotno¬ści" - patrz: przemiana, rodzina. N.H. Kleinbaum „Stowarzyszenie umarłych poetów" - Ojciec Neila Per-ry'ego, wzorem swojego ojca i innych konserwatywnych rodziców, wyznaczył już drogę życiową syna. Nie akceptuje zamiłowania Neila do teatru, twardo obstając przy tym, by za karę przeniesio¬ny został do Akademii Wojskowej Bra-dena. Patrz: samobójstwo, syn. E. Segal „Love Story" - Ojciec Olivie-ra, członek szanowanej amerykańskiej rodziny, początkowo nie przystaje na małżeństwo syna z córką włoskiego imigranta, Jennifer. Jednak gdy dziew¬czyna zaczyna chorować na białaczkę, rezygnuje ze swej dumy i pomaga Oli-vierowi (bezskutecznie) ocalić ukocha¬ną. J. Hurt „Skaza" - Główny bohater powieści, opętany miłością do Anny, narzeczonej własnego syna, przedkłada uczucia własne nad zasady moralności. Jego romans z Anną będzie bezpośred¬nią przyczyną śmierci Martina, która uświadomi jego ojcu, czego się dopuś¬cił. Patrz: wina i odpowiedzialność. P. Shafer „Amadeusz" - Ojciec Mozar¬ta nie może zapobiec niekorzystnemu małżeństwu syna, ale przybywa do Wie¬dnia, by dalej kierować jego karierą. Żona Mozarta wygania go po pewnym czasie ze swego domu, a stary Mozart umiera w osamotnieniu. Historia kon¬fliktu ojca z synem posłużyła Salieriemu do uknucia intrygi, w której główną rolę odgrywał rzekomy duch Mozarta - ojca. Patrz: sobowtór. * Wyrodny ojciec - ten, który nie troszczy się o własną rodzinę. * Wdać się w ojca - być do niego podobnym. * „Przez urodzenie ojciec nie daje jeszcze synowi życia - daje tylko obietnicę życia, wychowanie poczyna je, a dzie¬dzictwo dopiero zapewnia i uzupełnia". (S. Żeromski) * „Zły to ojciec, co los córki na pieniądze waży". (W. Szymanowski) * „Ojciec - człowiek, który był przedtem". (S. Mrozek) * „Rzecz to ciężka i nieraz trudna, jeśli się musi czasami zostać ojcem własnego ojca". (G. Sand) * „W ogóle dobrzy ojcowie trafiają się rzadko. Z rodziców tylko matki są niezawodne". (J. Wieczerska-Zabłocka)