Motyw ofiary jako człowieka poszkodowanego w literaturze

Ofiara - człowiek poszkodowany_____ Ofiara - Człowiek poszkodowany, któ¬ry odczuł złe skutki czegoś, bezradny wobec czegoś, wobec czyjejś przemocy. Biblia (ST) -1) Abel jest ofiarą zazdro¬ści swojego brata. 2) Józef pada ofiarą niesłusznych oskarżeń żony Putyfara i zostaje uwięziony. 3) Żona Lota jest ofiarą własnej ciekawości albo miłości do rodzinnego miasta. Podczas ucieczki z płonącej Sodomy odwraca się i zamie¬nia w słup soli. Por. J. Łobodowski „Żona Lota", W. Szymborska „Żona Lota". 4) Hiob staje się ofiarą zakładu między Bogiem i szatanem. Wszystkie nieszczęścia, jakie na niego spadają, cierpienia, jakich doznaje, mają swoje źródło w bosko-szatańskiej zmowie. Biblia (NT) - 1) Jan Chrzciciel staje się ofiarą nienawiści Herodiady, która na¬kazuje córce, by jako daru za niezwykły taniec zażądała od Heroda głowy proro¬ka. 2) Św. Piotr jest ofiarą własnego strachu. Z lęku przed tym, że może zostać także skazany na śmierć, trzy¬krotnie zapiera się Chrystusa. Mitologia - 1) Uranos jest ofiarą włas¬nego syna, który chcąc posiąść władzę, kastruje go. 2) Herakles wielokrotnie pada ofiarą gniewu i nienawiści Hery. 3) Arachne jest ofiarą własnej pychy i gniewu Ateny. Gdy jej tkanina okazuje się najpiękniejsza, bogini niszczy ją i biedna dziewczyna wiesza się z roz¬paczy. 4) Marsjasz staje się ofiarą gnie¬wu Apollina, który po zwycięstwie w zawodach muzycznych obdziera go ze skóry. 5) Niobe pada ofiarą swojej pychy i gniewu Latony, która prosi Artemidę i Apollina, by zabili dzieci nieszczęsnej kobiety. Homer „Odyseja" -1) Zalotnicy Pene-lopy stają się ofiarami Odyseusza, który ich bezlitośnie zabija. 2) Sam Odyseusz jest ofiarą gniewu Posejdona, którego syna, Polifema, oślepił. Posejdon spra¬wia, że Odys błąka się przez lata po morzach. Sofokles „Król Edyp" - Edyp jest ofiarą przeznaczenia. Pragnie uniknąć zbrodni, które zgodnie z fatum ma po-pełnić, ale nie jest w stanie uciec od swojego losu. J. Bedier (oprać.) „Dzieje Tristana i Izoldy" - Tristan i Izolda są ofiarami pomyłki Brangien, która podaje im ma-giczny napój - źródło ich miłości. J. Kochanowski „Odprawa posłów greckich" - Troja padnie ofiarą nie¬frasobliwości swoich mieszkańców, którzy nie troszczą się o jej losy. W. Szekspir „Hamlet" - 1) Poloniusz pada ofiarą pomyłki. Zabijając go, Ham¬let sądzi, że za gobelinem kryje się Klaudiusz. 2) Hamlet jest ofiarą intrygi Klaudiusza, który kazał zatruć szpadę Laertesa. W. Szekspir „Makbet" - Dunkan i Bańko padają ofiarami żądzy władzy Makbeta, którą podsyca lady Makbet. W. Szekspir „Romeo i Julia" - Romeo i Julia są ofiarami waśni między dwoma rodami werońskimi. Nienawiść Monte-kich i Kapulettich staje się przyczyną tragedii dwojga zakochanych. W. Szekspir „Otello" - 1) Desdemona jest ofiarą chorobliwej zazdrości Otella, którą podsyca Jagon swoimi intrygami. 2) Otello jest ofiarą intryg Jagona, które prowadzą do fałszywego oskarżenia Des-demony o zdradę i jej śmierci. W. Szekspir „Król Lear" - Lear pada ofiarą własnych córek. Goneryla i Rega- na, gdy otrzymały już swoją część króle¬stwa, nie troszczą się o ojca i skazują go na tragiczny los. Patrz: ojciec. Wolter „Kandyd" - Kandyd jest ofiarą swojej naiwnej wiary w optymistyczną filozofię Leibniza. Wierząc, że żyjemy na najdoskonalszym ze światów, węd¬ruje po różnych krainach i przeżywa najdziwniejsze przygody. Patrz: uczeń i mistrz. J.W. Goethe „Cierpienia młodego Wertera" - Werter jest ofiarą nieszcz꬜liwej miłości i swojego nadwrażliwego charakteru. Poddając się cierpieniu, wy¬niszcza się psychicznie i prostą drogą zmierza do samobójstwa. Patrz: samo¬bójstwo. J.W. Goethe „Faust" - Małgorzata pa¬da ofiarą Fausta. Z jego powodu dopusz¬cza się zbrodni dzieciobójstwa, za co zostaje skazana na śmierć. I. Krasicki „Monachomachia" -Mnisi padają ofiarą bogini niezgody - Jędzy. Ona wywołuje pomiędzy nimi spór, który zakończy się bitwą. A. Mickiewicz „Lilije" - Pan staje się ofiarą własnej żony, która go zabija, gdy ów wraca z wojny. A. Mickiewicz „Rybka" - Biedna dzie¬wczyna, Krysia, pada ofiarą kaprysu panicza, który ją „wykorzystał i po-rzucił" z dzieckiem. A. Mickiewicz „Dziady" cz. IV - Gus¬taw jest ofiarą nieszczęśliwej miłości. Gdy kobieta, którą kochał, wychodzi za mąż za innego, pogrąża się w rozpaczy, która prowadzi go do samobójstwa. A. Mickiewicz „Pan Tadeusz" - Jacek Soplica pada ofiarą własnej zapalczy-wości. Bez zastanowienia, widząc Stolnika, który triumfuje po bitwie z Mos¬kalami, strzela i zabija go. Z. Krasiński „Nie-Boska komedia" - Maria jest ofiarą hrabiego Henryka, który porzuca ją i syna, by pójść za widmami, które stworzył Szatan. Nie¬szczęsna kobieta popada w obłęd i umie¬ra. Patrz: szaleństwo. J. Słowacki „Balladyna" - Balladyna drogę do tronu w Gnieźnie usłała licz¬nymi ofiarami - Alina, Kirkor, Grabieć, król Popiel zostali zabici, by mogła panować. H. Balzac „Ojciec Goriot" - Goriot pada ofiarą swojej nierozważnej miłości do córek. Staje się nędzarzem i umiera w samotności. Patrz: ojciec. F.M. Dostojewski „Zbrodnia i kara" - Stara lichwiarka i jej siostra stają się ofiarami Raskolnikowa, który przez zbrodnię chce udowodnić, że należy do ludzi stojących poza moralnością. Patrz też: zbrodnia/zbrodniarz. L.N. Tołstoj „Anna Karenina" - patrz: Rosja, żona, rodzina. H. Sienkiewicz „Quo vadis" - Chrześ¬cijanie stają się ofiarami szaleństwa Nerona i służalczości jego dworaków, którzy chcą przypodobać się swojemu panu. S. Wyspiański „Warszawianka" - Jó¬zef Rudzki, narzeczony Maryi, pada ofiarą rozgrywek między dowódcami powstania listopadowego. Chłopicki wysyła go na z góry straconą pozycję, by udowodnić, że książę Radziwiłł jest nieudolnym wodzem. S. Wyspiański „Noc listopadowa" - Joanna jest ofiarą okrucieństwa fizycz¬nego i psychicznego Wielkiego Księcia Konstantego. Ale zostaje za to wyna-grodzona małżeństwem z Aresem. T. Mann „Śmierć w Wenecji" - As- chenbach pada ofiarą swojej miłości do pięknego polskiego chłopca - Tadzia. Zafascynowany jego urodą nie opuszcza w porę Wenecji i zaraża się panującą w mieście cholerą. F. Kafka „Proces" -Józef K. jest ofiarą machiny sądowej, która wchłania go, niszcząc całe jego życie. W końcu staje się przyczyną jego śmierci. Patrz: sąd/ /proces. Z. Nałkowska „Granica" - Justyna i Elżbieta są ofiarami Zenona, który nie potrafi uporządkować swojego życia. Obie kobiety ponoszą konsekwencje jego nieumiejętności podjęcia trudnych decy¬zji. Patrz: wina i odpowiedzialność, żona. E.M. Remarąue „Łuk Triumfalny" - Ofiarą narastającego w Rzeszy faszyz¬mu stał się doktor Ravic. Jego oprawcą jest Haake. Patrz: kat. M.A. Bułhakow „Mistrz i Małgorza¬ta" - Mieszkańcy Moskwy ukazani zo¬stali jako ofiary systemu, który nakazuje im myśleć kategoriami materializmu dialektycznego, uczy też bezpardono¬wej walki o przetrwanie (np. kradzieże, donosy, łapówkarstwo). Padną także ofiarą Wolanda, który zechce obnażyć absurdalność moskiewskiego świata. Z. Nałkowska „Medaliony" - Autorka prezentuje historie ofiar wojny, ludzi okaleczonych nie tylko fizycznie, ale przede wszystkim psychicznie. Okru¬cieństwo wojny zabiło w nich wraż¬liwość moralną. T. Borowski „Opowiadania" - Ludzie w obozie stają się ofiarami warunków, w których muszą żyć. Głód i nieustanne zagrożenie powodują, że ich potrzeby zostają ograniczone do minimum, a ich realizacja dokonuje się często kosztem współwięźniów. G. Herling-Grudziński „Inny świat" - Więźniowie łagru są ofiarami sys¬temu, który nie zmienił się od wieków. I za czasów carskich, i za czasów komu-nizmu Rosja zawsze była krajem wię¬zień i katorgi. Patrz: Rosja. K. Moczarski „Rozmowy z katem" - 1) Ofiarami nadczłowieka, J. Stroopa są Żydzi w warszawskim getcie, których jako niepełnych ludzi (podludzi) należy zlikwidować. Patrz: kat. 2) Ofiarą sys-temu, jego doskonałym (!) produktem jest generał Stroop, z którego jako czło¬wieka absolutnie przeciętnego, o mniej niż średnich możliwościach intelektual¬nych, można było zrobić kata, tzn. ko¬goś, kto nie mając pytań i wątpliwości, będzie szczególnie gorliwie wnosił swój wkład w wielkie dzieło odjudaizowania Europy. G. Orwell „Rok 1984" - Winston Smith jest ofiarą systemu, w którym żyje. Jego życie zostaje podporządko-wane, jak w wypadku wszystkich oby¬wateli, decyzjom Partii. A kiedy próbuje wyswobodzić się, zostaje aresztowany i poddany presji psychicznej, która pro¬wadzi do załamania. Winston poddaje się i ostatni obraz powieści ukazuje go, gdy ze łzami w oczach wpatruje się w twarz Wielkiego Brata na teleekranie. J. Jones „Stąd do wieczności" - 1) Zasada, którą z taką dumą głosi kapitan Holmes (armia Stanów Zjednoczonych jest miejscem, gdzie poskramia się lwy), uczyniła z Prewitta ofiarę tej chorej teorii. Prewitt chciał udowodnić, że w wojsku można zrobić karierę, nie pod-lizując się Holmesowi tym, że się jest bokserem w jego drużynie. Prewitt kocha armię, chce być wzorowym żołnierzem. W momencie, gdy podjął decyzję o nie-boksowaniu, stał się ofiarą tejże armii (panujących w niej stosunków). Zaczęło się systematyczne łamanie charakteru rogatego Prewitta. 2) Barry jako ofiara Grubasa w obozie karnym. Patrz: kat. W. Kesey „Lot nad kukułczym gniaz¬dem" - Ofiarami szczególnie wyrafino¬wanych metod terapii Wielkiej Oddzia¬łowej są pacjenci szpitala psychiatrycz¬nego. Siostra Ratched w zakamuflowa¬ny sposób, głosząc chwalebne hasła potrzeby nauczenia chorych umiejętno¬ści przystosowania się do życia i nor¬malnych warunków, dręczy ich w spo¬sób szczególnie okrutny. Przy czym zasada jest taka: im bardziej pacjent jest uległy, bojaźliwy i niepewny, tym bez¬względniej Wielka Oddziałowa uzależ-nia go od siebie i tym łatwiej staje się on jej ofiarą. Patrz: kat. J. Andrzejewski „Ciemności kryją ziemię" - Fray Diego pada ofiarą padre Torąuemady, który wszelkimi dostęp¬nymi sobie środkami, także przez zbrod¬nię, próbuje go przekonać do słuszności działań Inkwizycji. W końcu młody zakonnik ulega i staje się wiernym sługą Inkwizytora, a w przyszłości zajmie jego miejsce. A. Camus „Dżuma" - Mieszkańcy Oranu stają się ofiarami dżumy, która pojawia się niespodziewanie i wysyła swoje szczury do szczęśliwego miasta. Z. Herbert „Apollo i Marsjasz" - patrz: mitologia - Marsjasz. * „Dobrze jest być ofiarą! Zyskuje się nad innymi wyższość moralną. Warto z niej skorzystać". (D. Dumitriu) * „W katastrofie naszych czasów zarówno kaci, jak i ofiary składają mimo woli świadectwo straszliwej nędzy, w jaką popadliśmy". (S. Weil)