Motyw mieszczaństwa w literaturze

Mieszczaństwo Mieszczaństwo - Mieszkańcy miast bez rodowodu szlacheckiego. W różnych krajach rozwój mieszczaństwa zależnie od warunków politycznych i gospodar¬czych przebiegał w inny sposób. Miesz¬czaństwo angielskie osiągnęło wysoki status już w XVII w., francuskie w wieku XVIII za sprawą rewolucji burżuazyj-nej. Polskie mieszczaństwo nabrało zna¬czenia dopiero w XIX wieku i w przeci¬wieństwie do innych krajów Europy jego rola kulturotwórcza była niewielka. W okresie modernizmu mieszczaństwo zaczęto kojarzyć z ograniczeniem hory¬zontów i dorobkiewiczostwem, brakiem jakichkolwiek potrzeb intelektualnych czy artystycznych. „Wiersz o zabiciu Andrzeja Teczyń-skiego" - Mieszczanie krakowscy do¬puścili się czynu strasznego i sprowa¬dzającego na nich hańbę - zabili And¬rzeja Tęczyńskiego, pana swego, wiel¬kiego chorągiewnego. W. Szekspir-W jego dramatach miesz¬czanie pojawiają się najczęściej jako postacie drugoplanowe (np. ateńscy rze-mieślnicy w „Śnie nocy letniej", miesz¬kańcy Wiednia w „Miarka za miarkę"). Niekiedy jednak stają się siłą sprawczą przedstawianych wydarzeń, jak bohate¬rki „Wesołych kumoszek z Windsoru". Molier „Mieszczanin szlachcicem" - Pan Jourdin, wzbogacony mieszcza¬nin, chce stać się równy urodzonej szla¬chcie. Przyjmuje nauczycieli tańca, fe-chtunku i wymowy. Ze zdziwieniem dowiaduje się, że całe życie mówił prozą. W swojej głupocie i chęci na¬śladowania szlachty posuwa się do tego, że odmawia ręki córki chłopcu, który ją z wzajemnością kocha, bo ten nie jest szlachcicem. Naiwny, daje się łatwo oszukiwać różnym naciągaczom. Oświecenie - Bohater mieszczański awansuje do rangi głównej postaci wielu utworów, już nie jako parweniusz nie¬udolnie naśladujący sposób bycia szla¬chty, ale człowiek przeżywający poważ¬ne dylematy (Por. J.W. Goethe „Cier¬pienia młodego Wertera"). F.S. Jezierski „Katechizm o tajem¬nicach rządu polskiego..." - Miesz¬czanin w Rzeczpospolitej nie jest w peł-ni człowiekiem, ale istotą pośrednią między chłopem-nieczłowiekiem a szla-chcicem-czło wiekiem. J. Słowacki „Kordian" - Zgromadzeni na Placu Zamkowym mieszczanie war¬szawscy nie zdają sobie sprawy z tego, co się dzieje i nie dostrzegają tragizmu chwili, w której car koronowany jest na króla polskiego. Dla nich jest to po prostu wielkie widowisko i są niepocie¬szeni, że przyglądając się garbusiowi, przegapili moment koronacji. Po uro¬czystości rzucają się, by zdobyć jak największy kawał czerwonego sukna, którym było obite podium. H. Balzac „Ojciec Goriot" - Miesz¬czaństwo francuskie jest wewnętrznie zróżnicowane, podobnie jak arystokra¬cja. Podstawowym kryterium oceny człowieka jest w tej warstwie społecznej posiadany majątek. Mieszczanie bez¬myślnie naśladują styl życia arystokra¬cji, ale czynią to w sposób tandetny. B. Prus „Lalka" - Mieszczaństwo pol¬skie ma w swoich dziejach okres heroi¬czny - brało udział w walkach niepod-ległościowych. Panował też niegdyś w tej warstwie duch tolerancji. Po po¬wstaniu styczniowym wszystko się skończyło. Mieszczanie stali się dorob¬kiewiczami, drobnymi ciułaczami, którzy zbierają grosz do grosza. Boją się ryzyka i działalność Wokulskiego uwa¬żają za szaleństwo i zbędny hazard. Widząc, jak rośnie jego majątek, skłonni są posądzać go o jakieś nieczyste inte¬resy. Coraz wyraźniejsze są wśród mie¬szczan nastroje antysemickie. H. Sienkiewicz „Potop" - W czasie wojny polsko-szwedzkiej postawa mie¬szczan zasadniczo różni się od postawy drobnej szlachty. Tchórzliwi mieszcza¬nie unikają walki, niechętnie wspierają wojska. Z równie uniżoną służalczością witają każdego zwycięzcę. K. Przerwa-Tetmajer „Evviva 1'arte" - Nędzny filistrów naród jedynie pasie brzuchy, nie ma żadnych potrzeb wyż¬szego rzędu. Jego przeciwieństwem są artyści, którzy żyją swoją sztuką i dla swojej sztuki. H. Ibsen - Bohaterami swoich drama¬tów czyni przede wszystkim mieszczan („Nora", „Dzika kaczka", „Wróg lu¬du"), ale ich status społeczny nie jest istotny. To po prostu ludzie, którzy przeżywają dramatyczne chwile, muszą dokonywać wyborów, których skutki okazują się czasem tragiczne. G. Zapolska „Moralność pani Duls-kiej" - Mieszczaństwo reprezentuje moralność opartą na zakłamaniu i ob¬łudzie. Dopuszczalne jest wszystko, by¬le się o tym nie dowiedzieli ludzie. Dulska, jako przedstawicielka tej warst¬wy społecznej, skupia w sobie typowe jej - zdaniem Zapolskiej - cechy: skąps¬two, podporządkowanie życia groma¬dzeniu pieniędzy, obłudę. G. Zapolska „Sezonowa miłość" - 1) Tuśka Żebrowska przyjeżdża do Zako¬panego z córką na wiledżiaturę. Skrępo¬wana mieszczańskimi zasadami, nie po-trafi dostrzec ani piękna gór, ani moż¬liwości nieco swobodniejszego życia. 2) Pani Warchlakowska jest przykładem typowej mieszczki. Ocenia ludzi według ich zasobów finansowych. Potrafi roz-mawiać jedynie o służbie, prowadzeniu domu i upodobaniach swojego męża. Gorszy się trybem życia aktorów, a jed-nocześnie z wypiekami na twarzy opo¬wiada Tuśce pikantne plotki o prowa¬dzeniu się ludzi teatru. Jej wścibstwo jest tak wielkie, że nie cofa się nawet przed czytaniem cudzej korespondencji. J.A. Kisielewski „W sieci" - Szalona Julka, dziewczyna obdarzona niezwyk¬łym talentem malarskim i odrzucająca sztywne reguły mieszczańskiego życia, zostaje zmuszona przez rodzinę do mał¬żeństwa z człowiekiem, który ma zła¬mać jej buntowniczą naturę. Dla miesz¬czańskich rodziców nieistotne są uczu¬cia dziewczyny. Liczy się tylko to, że Oleś może pożyczyć pieniądze ojcu Julki i to, że Julka wywołała skandal swoim rysunkiem przedstawiającym akt męski, więc i tak trzeba Bogu dzięko¬wać, że ktoś się chce z nią ożenić. W. Perzyński „Lekkomyślna siostra" - Typowa mieszczańska rodzina z obu¬rzeniem przyjmuje wiadomość, że po¬wróciła z zagranicy Mania, lekkomyślna siostra, która przed laty opuściła męża i dziecko dla starego kochanka. Na¬stawienie krewnych jednak zmienia się, kiedy okazuje się, że Mania odziedzi¬czyła po swoim kochanku olbrzymi ma¬jątek. Natychmiast zostają jej przeba¬czone wszystkie grzechy. Pojawia się nawet opinia, że w sumie miała rację, opuszczając tak fajtłapowatego i nieza¬radnego życiowo męża. Radosne powi¬tanie lekkomyślnej siostry zostaje jednak zakłócone wiadomością, że zrzekła się ona spadku i wróciła praktycznie bez grosza. Teraz potępienie przez szacow¬ną rodzinę osiąga swoje apogeum i Ma¬nia zostaje ponownie wyklęta. T. Żeleński-Boy „Litania do P.T. ma-trony krakowskiej" - Tytułowa mat-rona krakowska jest uosobieniem ob¬łudy i zakłamania - w Tomaszu a Kem-pis dawnych gachów chowa listy. Ale jednocześnie dzierży niepodzielną wła¬dzę w mondzle i wydaje opinie o rze¬czach, o których nie ma w ogóle pojęcia. Jest podporą starobabokracji. J. Tuwim „Mieszkańcy" - W strasz¬nych mieszkaniach strasznie mieszkają straszni mieszczanie. Ich życie jest prze-rażająco ubogie, ogranicza się jedynie do gromadzenia własnych nabytków, świętych, zapracowanych. Nie potrafią dostrzec urody świata, bo widzą go oddzielnie. Wiedzę o rzeczywistości czerpią z gazet, które traktują jak lekko-strawną papkę. Przed snem szukają pod łóżkiem złodzieja, Ibem o nocniki chłod¬ne trącając, a potem zasypiają z mordą na piersi w strasznych mieszkaniach straszni mieszczanie. J. Tuwim „Quatorze Juillet" - Starszy cechu rzeźników, polski emigrant, idzie na uroczystość z okazji rocznicy rewo-lucji francuskiej. Wkłada plastykowy kołnierzyk i mankiety, cuchnący naf¬taliną frak i czuje się spadkobiercą wielkiej rewolucyjnej tradycji. W jego poglądach panuje przeogromny chaos - wszyscy święci sąsiadują z Korfantym i rewolucją. A. Moravia „Konformista" - Bardzo smutne i samotne dzieciństwo (patrz: dzieciństwo) Marcella ukształtowało go jako życiowego konformistę. W dzie¬ciństwie i młodości stwierdził on, że często jego reakcje i zachowania są inne niż jego rówieśników (zabijanie kotów, przygoda z zafascynowanym jego urodą Lino), postanowił więc za wszelką cenę się nie wyróżniać. Główną metodą uśre¬dnienia jego upodobań, bezpiecznego zagubienia w przeciętności było miesz¬czańskie małżeństwo z Giulią, jej aż do bólu mieszczańska rodzina z całym schematyzmem życia. * .filister to jest zero, nic, nul. To jest coś, co nie jest, a rusza się". (J. A. Kisielewski) * „Mieszczanie, tam gdzie występują w kolektywie, pozwalają sobie na wszystko, co w pojedynkę jest zabronione". (R. Musil)