Mistrz ironii - Ignacy Krasicki

Ignacy Krasicki to bez wątpienia najwybitniejszy pisarz polskiego oświecenia. Książe biskup warmiński- jest niewątpliwie polskim przykładem umysłu oświeconego, twórcy utalentowanego i wykształconego, obdarzonego wyrafinowanym smakiem i talentem. Zwano go "księciem poetów". Cenił śmiech, obdarzony był poczuciem humoru, umiał władać dowcipem. To, co powiedział o kraju, królu, o wadach szlachty było głosem obserwatora, nie czynnego uczestnika, słowem mędrca patrzącego z boku. Jego utwory nie rezygnując z aktualności, wyrażały postawę nieco sceptycznego obserwatora, który nawet angażując się w określone sprawy nie tracił intelektualnej niezależności. Jego utwory nie są gorzkie, gorzkie są fakty, jakie w sobie kryją. Śmiech, ironia są wykorzystywane przez Krasickiego dla osiągnięcia celów dydaktycznych, ułatwienia przekazu. Śmiech jest maską pod którą czytelnik dostrzeże gorzką rzeczywistość, a niekiedy ponadczasowe prawdy. Spośród wielu gatunków literackich, jakie uprawiał, bajki okazały się najbardziej uniwersalne. Dla Krasickiego bajki miały wielkie znaczenie. Uważa się powszechnie, że były one dla niego tym, czym dla Kochanowskiego fraszki. W utworach tych ukazywał wiele aspektów rzeczywistości ówczesnej Polski, nakreślał wspaniałą galerię typów i charakterów ludzkich, w utworach swych wyśmiewa liczne wady ludzkie, przede wszystkim głupotę, pychę i zarozumiałość, lekkomyślność, naiwność, przesadę, fałszywą pobożność czy służalczość i tanie pochlebstwa. Zadaniem bajek jest przekazanie czytelnikowi mądrości życiowej, pouczenie etyczne i moralne. Należy spojrzeć na zbiór "Bajek" całościowo, wtedy ujawnia się fakt, iż są arcydziełem poezji. Razem stanowią panoramę ludzkiego świata, chociaż jak to w bajkach bywa- ukrytego pod konwencją maski. Polega ona na ukazaniu pod postaciami zwierząt ludzi, ich cech charakteru, najczęściej jednak wad i słabostek. Typowy dla maski zwierzęcej jest konwencjonalność, co oznacza, że każde z pojawiających się w bajce zwierząt oznacza jakąś stałą cechę charakteru. W bajce "Szczur i kot" autor w sposób wyraźny i jednoznaczny atakuje i ośmiesza ludzką pychę. W swoim samouwielbieniu i wyniosłości szczur zapomina o kocie- swoim odwiecznym, niezwykle przebiegłym i okrutnym wrogu- ten wykorzystując tę chwilę słabości, dopada szczura i dusi na śmierć. Szczur jest więc uosobieniem ludzkiej pychy, źle pojętej dumy i zbytniego zadufania w sobie, zaś kot sprytu, bezwzględności i drapieżności. "Ptaszki w klatce" to utwór o pragnieniu wolności. Bajka ta to rozmowa dwóch uwięzionych w klatce czyżyków. Uosabiają oni Polaków po pierwszym rozbiorze Polski. Starszy czyżyk to Polak, który żył w wolnym kraju, pamiętał czasy sprzed 1772r. Nie zaakceptuje on żadnej formy zniewolenia, odzyskanie wolności stanie się celem jego działania-jego życie. Młody czyżyk to Polak, który urodził się w niewoli i nie zna smaku wolności. "Malarze" - jest to przykład bajki epigramatycznej, krótkiej i zwięzłej, lecz bardzo wymownej. Morał tej bajki wyraża ogólną prawdę, iż ludzie są tak bardzo spragnieni wszelkiego rodzaju pochwał i pochlebstw, że nie mogą się obejść bez lizusów i pieniaczy. Prawda bowiem często kole w oczy, prawda o sobie jest dla wielu z nas nieprzyjemna, wolimy więc słuchać kłamstw, byle tylko miłych i pochlebnych. "Jagnię i wilcy"" - to przykład bajki, która już w pierwszym wersie przynosi morał: "Zawżdy znajdzie przyczynę, kto zdobyczy pragnie". Morał wyraża przekonanie, że w świecie dominuje prawo silniejszego, że nieistotna jest racja, ani prawda, które zawsze będą stały po stronie tego kto ma siłę. Poeta po raz kolejny posłużył się maską - jagnię będzie zawsze kojarzyć się z niewinnością, słabością, wręcz naiwnością, wilk zaś siłą i okrucieństwem. "Filozof"- jest to krótka, epigramatyczna bajka, charakteryzująca chwiejność ludzkich poglądów i przekonań, nieprzystosowanie teoretycznej mądrości do życiowej praktyki. Ludzie często popadają ze skrajności w skrajność, gdyż nic nie jest w życiu pewne z góry i na zawsze określone. "Dewotka" - jest to bajka w której Krasicki wyśmiewa i piętnuje religijną obłudę i fałsz moralny społeczeństwa. Bajkę "Kruk i lis" rozpoczyna podany w dwóch pierwszych wersach morał "Bywa często zwiedzionym, kto lubi być chwalonym". Kruk i lis to alegoryczne przedstawienie próżności połączonej a zarozumiałością i brakiem samokrytycyzmu (kruk) oraz przebiegłość i przewrotność (lis). Krasicki ukazał w swych bajkach człowieka jako istotę błądzącą i ulegającą na każdym kroku złu, zaś świat, w którym ten człowiek żyje, jest przychylny dla tych wszystkich, którzy nie liczą się w swym postępowaniu z zasadami sprawiedliwości i prawa. Pomimo dużej dozy humoru i pozornie beztroskiego podejścia do przedstawionych problemów, nakreślony w bajkach obraz świata jest raczej odległy od optymizmu. Zdominowanie otaczającej człowieka rzeczywistości przez siłę, chciwość, pychę i głupotę może jedynie przygnębić i zmuszać do głębszej refleksji nad światem i samym sobą. Satyra należała w czasach oświecenia do jednego z najbardziej rozpowszechnionych gatunków literackich. W utworach tych atakowano wady społeczeństwa: niesprawiedliwość stosunków społecznych, zepsucie moralne. Celem satyry jest nie tylko ośmieszanie pewnych negatywnych zjawisk, ale również pouczenie czytelnika - moralizowanie. Książe poetów podkreślał również konieczność zachowania obiektywizmu i rzetelności w przedstawianiu krytykowanych zjawisk. "Satyra prawdę mówi, względów się wyrzeka. Wielbi urząd, czci króla, lecz sądzi człowieka". Tylko twórca uczciwy może odważyć się na ukazanie wad innych ludzi, nie narażając się jednocześnie na zarzut o zazdrość, małostkowość czy złośliwość. Satyry Krasickiego krytykują przede wszystkim zepsucie wielkomiejskie, marnotrawstwo, lenistwo, pijaństwo, kanciarstwo i bezkrytyczne przyjmowanie zachodnich wzorów. Satyra "Do króla"- jest to satyra dedykacyjna, pozornie sprzeczna z założeniami gatunku. Utwór ten przy pobieżnym odczytaniu wydaje się być atakiem na króla Augusta Poniatowskiego, krytyka sposobu w jaki rządzi państwem. Absurdalność i głupota tych zarzutów jest oczywista. Wszystkie wymienione wady są w istocie zaletami monarchy. Utwór więc jest tak naprawdę pochwałą zalet króla, lecz jednocześnie śmiały atakiem na szlacheckich Sarmatów, próbą kompromitacji stronnictwa antykrólewskiego. Satyra "Pijaństwo" ukazuje nasze wady narodowe, czyli typowe cechy Polaków, którzy przy alkoholu zawsze są odważni, świetnie znają się na polityce, a przy tym uwielbiają dyskutować i bez powodu wywoływać awantury. Wyszydza też inną cechę- bojowego ducha, który rodzi się przy kieliszku i tam też ginie, nie wykraczając poza biesiadną salę. Dodatkowo przedmiotem potępienia staje się źle rozumiana przez Polaków gościnność- nie można podjąć gościa bez alkoholu, a zawarcie bliższej znajomości może odbyć się wyłącznie na drodze wspólnego pijaństwa. Satyra "Żona modna"- napisana jest w formie dialogu. Jest to skarga pewnego szlachcica dotycząca osoby jego niedawno poślubionej małżonki. Autor krytykuje w tym utworze tendencje współczesnej szlachty do powierzchownego przejmowania zagranicznych, a zwłaszcza francuskich obyczajów, co prowadzi do rozrzutności i nie daje w zamian żadnych korzyści duchowych ani kulturalnych. W konsekwencji natomiast wiedzie do ruiny majątkowej i upadku klasy szlacheckiej. Satyry Krasickiego mają charakter uniwersalny, ponadczasowy. Wiele z nich, mimo upływu ponad dwustu lat od momentu powstania, jest nadal aktualnych. "Monachomachia" to poemat heroikomiczny, czyli utwór, który zesrawia wzniosłą formę eposu z komizmem tematu. Głównym celem Krasickiego było w "Monachomachi" nie tyle dokonanie parodii eposu homeryckiego, co raczej ośmieszenie sposobu działania i stylu życia zakonników zgromadzonych w zakonach żebraczych. Poeta nie przebiera w słowach, swoich bohaterów nazywa "wielebnym głupstwem" i "świętymi próżniakami". Tematem utworu jest spór dwóch rywalizujących ze sobą klasztorów, ale spór ten stał się okazją do stworzenia satyrycznego obrazu życia świętych próżniaków, spędzających czas najchętniej na jedzeniu, piciu i bez celowych dyskusjach, postacie zakonników ukazane są w sposób humorystyczny, groteskowy. Krasicki był za ten utwór krytykowany, ale nie odwołał swoich poglądów. Krasicki w utworach swych posługuje się komizmem by uwydatnić przywary ludzkiego charakteru, podleganie obcym wpływom, ułomność systemu państwowego. Krasicki nigdy nie piętnuje poszczególnych osób. Posługuje się śmiesznością jako jedną z form krytyki. Jako poeta związany z osobą króla i jego polityką Krasicki reprezentował nurt literatury obywatelskiej i reformatorskiej, pobudzającej do refleksji, nie pozbawionej pierwiastków dydaktycznych i moralizatorskich. Jego utwory, jak zwierciadło odbijały życie epoki. Tematyka utworów Krasickiego to zbiór wad ludzkich, rozmaitych słabostek, niekonsekwencji, także praw, których sobie nie uświadamiamy. Ta poetycka rozprawa o człowieku często oprawiona jest śmiechem, choć bywa to często śmiech przez łzy.