Metody restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw przez banki

Proces transformacji ustrojowej i nowe warunki ekonomiczne: uwolnienie cen, urealnienie ceny kredytu, względne otwarcie rynku wewnętrznego dla eksporterów, a przy tym duża niestabilność otoczenia w jakiej przyszło działać przedsiębiorstwom, spowodowały załamanie sytuacji gospodarczej wielu przedsiębiorstw, które często zamiast racjonalizować swoją działalność w celu zwiększenia konkurencyjności odpowiedziały zwiększeniem cen i w przypadku, gdy traciły płynność – zaciąganiem nowych kredytów lub zawieszaniem spłaty należności wobec banków lub dostawców. Same banki dalekie również były od stosowania przyjętych norm dotyczących analizy ryzyka kredytowego i późniejszej ścisłej kontroli sytuacji finansowej przedsiębiorstw, co również przyczyniło się do zwiększenia skali zjawiska „złych długów”. Analiza należności banków od przedsiębiorstw z tytułu udzielonych kredytów, naliczonych odsetek, gwarancji i innych tytułów wykazała, że znaczna ich część jest wątpliwa lub nieosiągalna. Dotyczyło to przede wszystkim banków i przedsiębiorstw państwowych. W związku z tym skonstruowano program restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków. Przesłankami jego stworzenia były: • rosnący (przynajmniej do końca 1991 r.) udział złych długów w portfelach kredytowych banków komercyjnych, • niedostateczne zabezpieczenie tych banków przed ewentualnymi stratami związanymi ze złymi długami, spowodowane niewystarczającą wielkością rezerw celowych na złe kredyty oraz niedostateczną bazą kapitałową banków, • nierealistyczne podejście banków do zagrożonych kredytobiorców, przejawiające się w braku elastycznych i zróżnicowanych form działania w stosunku do poszczególnych, znajdujących się w trudnej sytuacji przedsiębiorstw. Program restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków stanowi próbę kompleksowego rozwiązania problemu tzw. „złych długów” bankowych, ze szczególnym naciskiem na ostateczne rozstrzygnięcie sytuacji wielkich przedsiębiorstw przemysłowych, które znalazły się w portfelach kredytowych banków jako dziedzictwo poprzedniego systemu gospodarczego. Podstawę prawną programu stanowi Ustawa z 3 lutego 1993 r. o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków oraz o zmianie niektórych ustaw, wraz z aktami wykonawczymi. Ustawa reguluje: • Bankowe postępowanie ugodowe, • Publiczną sprzedaż wierzytelności bankowych, • Nabywanie akcji jednoosobowych spółek Skarbu Państwa za wierzytelności, • Przekazywanie środków na powiększenie funduszy własnych banków państwowych oraz banków, w których Skarb Państwa posiada więcej niż 50% udziałów. Generalnie istnieją dwa podejścia do problemu bankowych „złych długów”: 1. Podejście scentralizowane, które zakłada, że instytucja rządowa lub para-rządowa zajmuje się kompleksowo problemem, przejmując „złe długi” z banku, 2. Podejście zdecentralizowane, zakładające aktywne działanie banków, które same muszą zająć się oczyszczeniem swoich portfeli kredytowych. W programie restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków przyjęto to ostatnie podejście. Główny ciężar realizacji programu restrukturyzacji finansowej spoczywa na bankach. Banki mają spełniać rolę pośrednika pomiędzy pomocą państwa a przedsiębiorstwami oraz gwaranta tego, że wybrane przez nie przedsiębiorstwa, w wyniku kombinacji działań zmniejszających zadłużenie i procesów restrukturyzacyjnych będą w stanie samodzielnie działać w warunkach gospodarki konkurencyjnej. Udział Państwa ograniczał się do działań w dwóch płaszczyznach: 1. Wzmocnienie kapitałów banków zaangażowanych w restrukturyzację, w taki sposób, aby koszty owej restrukturyzacji nie zachwiały zbytnio ich pozycji finansowej, prowadząc tym samym do obniżenia zaufania do całości polskiego systemu bankowego, 2. Uczestnictwo w restrukturyzacji finansowej dłużników bankowych na takich samych zasadach jak inni wierzyciele. Podstawowe cele programu można podzielić na trzy grupy: 1. Wsparcie przedsiębiorstw, które przechodzą przejściowe trudności, jednak w długim okresie są w ocenie wierzycieli (a więc przede wszystkim banków) zdolne do efektywnego działania w warunkach gospodarki rynkowej. Dla takich przedsiębiorstw ustawa wprowadza procedurę bankowego postępowania ugodowego. Jest to postępowanie pozasądowe, którego celem jest doprowadzenie do ugody między dłużnikiem (kredytobiorcą) a wszystkimi wierzycielami, w tym z bankiem. Bank może wszcząć bankowe postępowanie ugodowe wyłączenie pod warunkiem, że: • Dłużnik jest przedsiębiorstwem państwowym lub jednoosobową spółką Skarbu Państwa lub spółką z większościowym udziałem Skarbu Państwa i państwowych podmiotów gospodarczych, • wierzytelności banku wobec dłużnika stanowią co najmniej 10% ogólnej kwoty zobowiązań dłużnika, przy czym wartość wierzytelności banku jest nie mniejsza niż 1 mld zł, • wierzytelności banku stanią nie mniej niż 20% ogólnej kwoty zobowiązań dłużnika 2. Wyeliminowanie przedsiębiorstw, nie mających w ocenie jego wierzycieli, szans na samodzielne działanie, gwarantujące odpowiedni poziom zysku. Eliminacja tych podmiotów odbywać się będzie poprzez stosowanie również dotychczas procedury upadłościowe i likwidacyjne, 3. „oczyszczanie” portfeli kredytowych banków, przewidzianych w dalszej perspektywie do prywatyzacji. Poprawa jakości ich aktywów powinna zachęcić potencjalnych inwestorów do nabywania ich akcji, co z kolei będzie źródłem znacznych dochodów budżetu państwa. Możliwość oczyszczenia portfeli kredytowych z niespłaconych wierzytelności daje bankom publiczna sprzedaż długów bankowych. Dotyczy to tych przedsiębiorstw, których skuteczna restrukturyzacja jest mało prawdopodobna, zaś w ocenie banku możliwość zaspokojenia jego wierzytelności w wyniku upadłości lub likwidacji przyniosłaby mniejsze efekty niż sprzedaż długu. Wprowadzenie nowych rozwiązań z zakresu sprzedaży wierzytelności miało umożliwić stworzenie szerokiego rynku wierzytelności dostępnego tak dla przedsiębiorstw, jak i banków oraz zewnętrznych inwestorów. Otwiera to przed wieloma przedsiębiorstwami państwowymi uproszczoną, w stosunku do dotychczasowych regulacji, ścieżkę prywatyzacji- poprzez zamianę wierzytelności na udziały, czego pierwszym etapem może być zakup długu przez potencjalnego inwestora. Ustawa dopuszcza trzy formy sprzedaży wierzytelności przez bank: • w drodze przetargu, • na podstawie publicznej oferty, • w wyniku rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia. Nie obowiązuje przy tym przestrzeganie tajemnicy obrotów i stanu rachunków bankowych w zakresie wierzytelności oferowanych do sprzedaży. Publiczna sprzedaż wierzytelności bankowych odbywa się bez określenia ceny minimalnej oraz bez potrzeby uzyskania zgody dłużnika Wierzyciele posiadający łącznie co najmniej 30% sumy wymagalnych wierzytelności wobec przedsiębiorstwa państwowego lub jednoosobowej spółki Skarbu Państwa mogą wnosić (jeśli ich roszczenia nie zostaną zaspokojone w określonym terminie) o zamianę wierzytelności na akcje tych jednostek. Warunkiem takiej zamiany jest powstanie zobowiązania dłużnika przed dniem 30 czerwca 1992 roku. Przyjęte rozwiązania powinny przyczynić się do ożywienia obrotu wierzytelnościami i rozładowania zatorów płatniczych między przedsiębiorstwami. Banki biorące udział w programie zostały zasilone przez Skarb Państwa w środki w postaci obligacji, które posłużyły do utworzenia odpowiednich rezerw, oraz do zwiększenia kapitału własnego tak, aby po dokapitalizowaniu z jednej strony spełniały ustalone normy dotyczące współczynnika wypłacalności, a jednocześnie posiadały solidne podstawy finansowe do zaangażowania się we współpracę ze „złymi dłużnikami”. Od umiejętności i sprawności banku w tym procesie zależy jego przyszłość. Banki będą w ten sposób zmuszone do aktywnego działania wobec złych dłużników. Głównym kryterium w wyborze działań ma być kalkulacja ekonomiczna, zawierająca porównanie poniesionych i przewidywanych strat lub zysków po wyborze określonego działania. Bank powinien dokonać klasyfikacji dzieląc złych dłużników na dwie grupy: • przedsiębiorstwa, które mają szansę funkcjonować w gospodarce rynkowej, • przedsiębiorstwa, które szans takich w jego ocenie nie mają. Wobec pierwszej grupy przedsiębiorstw bank powinien dążyć do stosowania działań, które pozwolą przedsiębiorstwu przeprowadzić zmiany w określonych sferach jego działalności, gwarantujących trwałe przezwyciężenie kryzysu finansowego (np. zmiana asortymentu, technologii, sprzedaż niepotrzebnych maszyn lub nieruchomości itd.). Może odbywać się to np. poprzez redukcję części długu – wraz z innymi wierzycielami, zamianę długu na udziały oraz w wielu przypadkach także poprzez dostarczenie lub ułatwienie w otrzymaniu przez dłużnika nowych środków, koniecznych do uruchomienia wspomnianych procesów dostosowawczych. Należy przy tym zauważyć, iż od strony formalnej inicjatywa w zakresie działań restrukturyzacyjnych leży po stronie dłużnika, zadaniem banków jest jedynie aktywne wspieranie zachodzących w przedsiębiorstwach procesów. Wobec drugiej grupy przedsiębiorstw banki mają dążyć do odzyskania jak największej części swoich należności wszczynając postępowania upadłościowe, zgłaszając wnioski o likwidację lub dokonując sprzedaży złych długów. Każde z powyższych działań zakłada pewną stratę, niewiadoma jest jedynie jej wielkość. Świadomość tego powinna być dodatkowym bodźcem do dokładnego przyjrzenia się przedsiębiorstwu i wnikliwej oceny przedstawionego przez niego programu uzdrowienia (restrukturyzacji). Finansowa kondycja banku zależy od realnej wartości jego aktywów, a zwłaszcza udzielonych kredytów. W związku z tym niezbędna dla restrukturyzacji finansowej banków jest analiza portfela kredytowego i innych należności poszczególnych banków pod kątem ryzyka. Wymogiem nadzoru bankowego jest przeprowadzanie analizy portfela kredytowego a także tworzenie rezerw na należności obciążone ryzykiem, w podziale na następujące kategorie: • należności normalne, wobec których nie pojawiły się poważniejsze nieprawidłowości w spłatach kapitału i odsetek, a sytuacja ekonomiczno-finansowa dłużników nie budzi szczególnych obaw, • należności poniżej standardu, opóźnienie w spłacie wynosi 1 – 3 miesięcy, oraz należności od dłużników, których sytuacja ekonomiczno-finansowa ulega systematycznemu pogorszeniu, rezerwa celowa – 20% należności • należności wątpliwe, opóźnienie w spłacie 3 – 6 miesięcy oraz należności od dłużników, u których ponoszone straty naruszają fundusz statutowy, kapitał akcyjny lub fundusz udziałowy, rezerwa celowa – 50% • należności stracone, opóźnienie w spłacie powyżej 6 miesięcy, oraz należności od dłużników, których sytuacja ekonomiczno-finansowa pogorszyła się w ocenie banku w sposób uniemożliwiający spłacenie długu, oraz należności od dłużników postawionych w stan upadłości bądź likwidacji oraz od dłużników przeciwko którym bank wystąpił na drogę sądową, rezerwa celowa – 100% należności.