Majątek trwały- wyjaśnienie

ŚRODKI TRWAŁE (MAJATEK TRWAŁY). W ruchu okrężnym środki produkcji zachowują się niejednakowo — część z nich całkowicie się zużywa i przenosi swoją wartość na wyrób gotowy, część zaś zużywa się stopniowo, utrzymując w wielu cyklach produkcyjnych swoją postać rzeczową. Jest to podstawa do wyróżniania środków trwałych i obrotowych. Na skutek tego, że cykl produkcyjny przebiega niejednakowo (od kilku godzin do kilkunastu miesięcy) rozróżnienie środków trwałych i obrotowych, wynikające z ruchu okrężnego, ma jednakową klasyfikację prawną o charakterze konwencji (umowy prawnej). Do środków trwałych zaliczamy te obiekty, których okres użytkowania w danej jednostce jest dłuższy niż jeden rok. Jednolita klasyfikacja umożliwia ewidencję majątkową w układzie sprawozdawczym, w różnych przekrojach, a także tworzy podstawy do amortyzowania majątku wraz z konsekwencjami dla opodatkowania. Niekiedy przepisy formułują także granice kwotowe, przy których istnieje obowiązek amortyzowania obiektu (nie można go jednorazowo wliczyć w koszty w momencie zakupu). I tak, obecnie obowiązujące w Polsce przepisy stanowią, że obiekty majątkowe zaliczane do środków trwałych o wartości początkowej (nabycia, wytworzenia) ponad 3500 PLN podlegają odpisom amortyzacyjnym. Odpis amortyzacyjny obciąża koszty i w tym samym stopniu pomniejsza wartość przychodu, liczonego dla celów opodatkowania dochodów. Jeżeli wartość początkowa jest mniejsza niż 3500 PLN, to sposób amortyzowania jest uzależniony od decyzji podatnika. Może on wliczyć pełną wartość amortyzacji do kosztów uzyskania przychodów lub też jedynie jej część, a pozostałą stopniowo rozliczać w następnych latach podatkowych. Zasady te mają na celu skojarzenie interesów podatnika i budżetu państwa z punktu widzenia oddziaływania na inwestycje. Istnieje wiele wyjątków wyłączających poszczególne obiekty z grupy majątku trwałego. Środkami trwałymi nie są np.:  księgozbiory,  dzieła sztuki,  obiekty muzealne,  obiekty o charakterze dydaktycznym,  urządzenia sygnalizacyjne i przeciwpożarowe. Niezaliczanie trzech pierwszych grup przedmiotów do środków trwałych wynika z odwrotności procesu utraty wartości. Zazwyczaj wraz z upływem czasu nie zmniejszają one, ale odwrotnie — zwiększają swoją wartość. Natomiast w zakresie obiektów o charakterze dydaktycznym, urządzeń sygnalizacyjnych i przeciwpożarowych jest to rozwiązanie wygodniejsze dla podatnika, ponieważ całą wartość może on od razu uznać za koszt uzyskania przychodu. Jako majątek trwały traktuje się również wartości niematerialne i prawne. Są to: koszty nabycia patentu, praw majątkowych (np. wieczyste użytkowanie gruntu), znaków firmowych, wartość Firmy oraz programy komputerowe. Gdyby rozpatrywać ruch okrężny, ograniczając się do środków obrotowych, wówczas moglibyśmy mówić, że mamy do czynienia z nierównomiernym i równomiernym ruchem okrężnym tych środków (rysunek 2). Nierównomierność ruchu okrężnego jest głównie związana z sezonowością produkcji (pory roku, przyzwyczajenia), sezonowością konsumpcji (także pory roku i przyzwyczajenia) i w konsekwencji sezonowością sprzedaży. Sezonowość powoduje, że ten ruch okrężny ma charakter periodycznych zmian w skali roku. Mamy zatem stale powtarzające się, w pewnych okresach, natężenia i spadki działalności. Jak widać, na rysunku 2 wartość zaangażowana w ruchu okrężnym nie maleje poniżej pewnej wielkości. Wielkość tę można uznać za stałe zaangażowanie środków obrotowych w ruchu okrężnym i określić mianem równomiernego ruchu okrężnego środków obrotowych. Wartość środków obrotowych, przewyższającą stałe, normalne zaangażowanie, nazywamy czasowym zapotrzebowaniem na środki obrotowe. Rozróżnienie zapotrzebowania stałego i przejściowego ma fundamentalne znaczenie dla gospodarki finansowej przedsiębiorstwa, ponieważ stałe zaangażowanie środków obrotowych w ruchu okrężnym wymaga względnie stałych źródeł finansowania. Temu celowi najlepiej odpowiadają kapitały własne (fundusze własne) — jeśli nawet część stałego zapotrzebowania jest finansowana funduszami obcymi (kapitałami obcymi), to praktycznie bez ograniczenia zakresu działalności nie ma możliwości spłaty zobowiązań kapitałowych. W takiej sytuacji kapitały obce są tak samo trwale zaangażowane w finansowanie, jak własne. Różnica polega jednak na tym, że kapitały obce są z reguły udzielane odpłatnie. Występuje więc koszt stałego zaangażowania źródeł finansowania. Stałe i okresowe zapotrzebowanie na źródła finansowania tworzy podstawę do rozgraniczenia kapitałów własnych i obcych. Te ostatnie występować mogą w przedsiębiorstwie w wielkościach zmiennych. Jeżeli przedsiębiorstwo dysponuje kapitałami własnymi przewyższającymi stałe zapotrzebowanie, to fakt ten umożliwia mu uczestniczenie w operacjach finansowych (pożyczki, lokaty itp.). Każde przedsiębiorstwo musi dysponować majątkiem, umożliwiającym prowadzenie działalności gospodarczej. Majątek z punktu widzenia roli, jaką spełnia w procesach gospodarczych, dzieli się na:  majątek trwały,  majątek obrotowy. Podział majątku na trwały i obrotowy jest konsekwencją ruchu okrężnego środków. Charakterystyczną cechą majątku trwałego jest to, że jest on wykorzystywany w działalności gospodarczej, na ogół, w wielu cyklach produkcyjnych, przez stosunkowo długi okres, dłuższy niż jeden rok i nie wchodzi w naturalnej postaci do wytworzonego produktu. W skład majątku trwałego wchodzą najbardziej trwałe składniki majątku przedsiębiorstwa, a tym samym ich zużycie jest stosunkowo wolne i następuje stopniowo w czasie gospodarczego wykorzystania. Środki trwałe przenoszą więc w każdym procesie produkcyjnym na wytworzony produkt gotowy tylko niewielką część swojej wartości. Pełny zatem obrót ich wartości następuje dopiero po wielu cyklach produkcyjnych, wobec czego wymagają one otworzenia nie po każdym, ale po wielu procesach produkcji. Składniki majątku trwałego można sklasyfikować według funkcji, które pełnią w procesach gospodarczych. Można więc wyodrębnić cztery podstawowe grupy majątku trwałego :  rzeczowy majątek trwały,  wartości niematerialne i prawne,  finansowy majątek trwały,  należności długoterminowe. Do rzeczowego majątku trwałego przedsiębiorstwa można zaliczyć:  grunty własne,  budynki o różnym przeznaczeniu (np. hale produkcyjne, magazyny, biurowce, budynki mieszkalne),  budowle (np. bocznice kolejowe, gazociągi, wodociągi, sieć centralnego ogrzewania, podstacje trakcji elektrycznej, oświetlenie terenu),  urządzenia techniczne i maszyny,  środki transportu,  inwentarz żywy,  inwestycje rozpoczęte ,  zaliczki na poczet inwestycji . W skład wartości niematerialnych i prawnych przedsiębiorstwa wchodzą:  nabyte prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania , o przewidywanym okresie użytkowania dłuższym niż rok,  koszty organizacji poniesione przy założeniu lub późniejszym rozszerzeniu przedsiębiorstwa ,  wartość firmy, którą jest różnica między ceną nabycia określonego przedsiębiorstwa (lub jego części) a niższą od niej wartością rynkową wszystkich składników majątkowych przedsiębiorstwa ,  koszty zakończonych prac rozwojowych, czyli badania, albo w inny sposób uzyskana wiedza, której wynik może być wykorzystany do produkcji nowych lub ulepszenia dotychczasowych produktów lub technologii. Finansowy majątek trwały przedsiębiorstwa obejmuje:  udziały w obcych podmiotach gospodarczych,  pożyczki długoterminowe udzielane innym przedsiębiorstwom,  długoterminowe papiery wartościowe, które uznano za lokaty, a ich termin realizacji przypada co najmniej po upływie roku . Za należności długoterminowe przedsiębiorstw są uważane te, dla których termin wymagalności jest dłuższy od jednego roku. Przedsiębiorstwo może zaliczyć do majątku trwałego te środki, które są:  wykorzystywane dłużej niż jeden rok,  w momencie przekazania kompletne i zdatne do użytkowania,  jego własnością lub współwłasnością,  przeznaczone na jego potrzeby lub do oddania w użytkowanie na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub innej o podobnym charakterze,  o wartości początkowej ponad 3500 PLN i podlegają odpisom amortyzacyjnym, obcymi środkami trwałymi używanymi przez przedsiębiorstwo na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub innej o podobnym charakterze i przedsiębiorstwo ma prawo do ich amortyzowania . Na majątek trwały przedsiębiorstwa składają się środki trwałe, które przedsiębiorstwo:  zakupiło,  wytworzyło, przebudowało i zmodernizowało,  otrzymało bezpłatnie w formie darowizny, spadku lub w inny nieodpłatny sposób,  przyjęto w formie aportu (wkład niepieniężny) od udziałowca, akcjonariusza lub wspólnika,  użytkuje na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub leasingu. Wartość początkową nowych środków trwałych, które przedsiębiorstwo wykorzystuje w procesach gospodarczych, zalicza się do majątku trwałego w wysokości rzeczywistej ceny nabycia lub kosztów poniesionych na ich wytworzenie, przebudowę, rozbudowę lub modernizację. Natomiast wartość początkową nabywanych używanych środków trwałych ustala się w wysokości rzeczywistej ceny zakupu powiększonej o koszt transportu, remontu oraz zainstalowania. Środki trwałe, które przedsiębiorstwo otrzymało nieodpłatnie, powiększają wartość majątku przedsiębiorstwa o kwotę stanowiącą wartość rynkową tego środka w dniu otrzymania, chyba że umowa o nieodpłatnym przekazaniu określa tę wartość w niższej wysokości. Wartość środków trwałych wniesionych do przedsiębiorstwa w postaci aportu zwiększa kwotę ustaloną przez dany podmiot gospodarczy samodzielnie, przy czym nie może być ona wyższa od ich wartości rynkowej. Do środków trwałych nie zalicza się:  dzieł sztuki,  eksponatów muzealnych,  mebli i dywanów,  książek,  środków dydaktycznych,  urządzeń rozbieralnych stanowiących wyposażenie placów oraz zaplecza budów,  urządzeń sygnalizacyjnych. Czterech pierwszych przedmiotów nie zalicza się do środków trwałych, ponieważ w miarę upływu czasu nie tracą one na wartości, lecz — wręcz przeciwnie — zyskują. Natomiast pozostałe przedmioty, ze względu na specyficzną rolę, jaką spełniają, wygodniej jest zaliczać w koszty niż przez wiele lat amortyzować. Wynika to z chęci pobudzania do ich nabywania, ze względu na ich znaczenie społeczno-gospodarcze. Wszystkie środki trwałe wykorzystywane w przedsiębiorstwie w wielu powtarzających się cyklach produkcyjnych zużywają się stopniowo, przenosząc wartość zużycia na wytworzone wyroby. Jednocześnie następuje zmniejszenie początkowej wartości majątku trwałego w przedsiębiorstwie. Zużycie środków trwałych może mieć charakter:  zużycia fizycznego,  zużycia ekonomicznego (moralnego). Zużycie fizyczne środków trwałych polega na zmianie ich początkowych właściwości i zależy bezpośrednio od materiałów, z których środki trwałe były wykonane, konstrukcji tych środków, a także od stopnia ich wykorzystania itp. Można wyróżnić dwa rodzaje fizycznego zużycia:  zużycie wynikające z uczestnictwa środka trwałego w procesach produkcyjnych,  zużycie wynikające z oddziaływania na ten sam środek trwały sił przyrody i warunków zewnętrznych, takich jak deszcz, śnieg, zmiany temperatury. Ekonomiczne (moralne) zużycie środków trwałych polega na utracie przez te środki wartości jeszcze przed upływem okresu ich rzeczywistego fizycznego zużycia. Może to być spowodowane przez:  tempo postępu technicznego,  skonstruowanie bardziej wydajnych środków trwałych,  unowocześnienie technologii produkcji wytwarzania środków trwałych,  import nowocześniejszych linii produkcyjnych,  brak popytu na wyroby wytwarzane przez dane środki trwałe,  konieczność zmian charakteru produkcji. Przedsiębiorstwa powinny racjonalnie gospodarować swoim majątkiem trwałym, sukcesywnie wykonywać prace remontowo-naprawcze, których celem jest przywracanie środkom trwałym ich poprzedniej wartości użytkowej utraconej w procesach produkcyjnych (reprodukcja częściowa). Proces otworzenia całkowicie zużytego środka trwałego nazywamy reprodukcją całkowitą i zazwyczaj nowy środek trwały jest unowocześniony, wytworzony na bazie nowych rozwiązań technologicznych. Proces zużywania fizycznego i ekonomicznego środków trwałych, powodujący w konsekwencji zmniejszanie się wartości majątku trwałego, określa się mianem umorzenia. Natomiast to samo zmniejszanie w procesie produkcji wartości środków trwałych przez stopniowe przenoszenie ich wartości na nowe produkty wytwarzane za ich pomocą zaliczane do kosztów produkcji prowadzonej przez przedsiębiorstwo działalności gospodarczej nazywa się amortyzacją.