Literatura średniowiecza

LITERATURA 1.legenda o „św. Aleksym” Powstała w V lub VI w. n.e. w Syrii a polskie tłumaczenie pochodziło z XV wieku. Święty Aleksy był godnym wzorem do na-śladowania: - rezygnuje z życiowych przyjemności, szczęścia, rodziny, bogactwa, tytułów, nie dba o dobra doczesne, zachowuje cnotę czystości: „Kto dziewictwo zachowuje Boga naśladuje”, prowadzi życie świątobliwe, przeżywa głód i upodlenie. Jest niezwykle pobożny, czas wypełnia modlitwą, jałmużną, ascetycznym umartwianiem ciała, żyje w skromności, zapomnieniu i pokorze. 2.pieśń o Rolandzie to arcydzieło średniowiecznej epiki rycerskiej, wspaniały poemat na cześć przymiotów ry-cerskich. Pochodzi ze staro-francuskiego cyklu opowieści „O Karolu Wielkim i 12 paladynach” z XII w. Koncentruje się w okuł wojennej wyprawy w 778 r. K. Wielkiego króla Franków, do Hiszpanii, zajętej przez pogan - Saracenów. Opisuje zwycięstwo Karola nad Saracenami, zdobycie Hiszpanii i tragiczną klęskę tylnej straży armii, która w trakcie powrotu do Francji została zdradziecko napadnięta i wycięta. Przedstawione wydarzenia w większości są niezgodne z prawdą historyczną. To nie Saraceni dokonali rzezi, tylko chrześcijańscy Baskowie, z którymi K. Wielki toczył wojnę. Hrabia Roland również nie zginął w Hiszpanii, tylko z rąk Basków. Nieznanemu autorowi chodziło przede wszystkim o pokazanie ówczesnemu społeczeństwu, że istnieją wspaniali rycerze, dla których honor i wiara stanowią treść życia. Dla nich gotowi są stać się mę-czennikami. 3.Bogurodzica jest zabytkową pieśnią religijną i rycerską. Dwie pierwsze zwrotki to najstarsza część Bogurodzicy - pochodzi z I połowy XIII w., choć spisana została w począt-kach XIII w. W późniejszym okresie utwór bardzo się roz-rósł, gdyż dopisywano kolejne zwrotki, poza tym popularność i wymowa Bogurodzicy sprawiły, iż uznano ją za I hymn polski. Autorstwo najstarszej części przypisywano św. Woj-ciechowi. Pierwsza jej zwrotka skierowana jest do Matki Boskiej, II do Chrystusa. Jest ona ciągiem próśb modlitewnych: do Matki Boskiej, aby pośred-niczyła u swego syna – Chrystusa a Syna Bożego o wysłuchanie modlitwy, o dobrobyt w życiu ziemskim i wieczne życie po śmierci. W Bogurodzicy zauważamy wiele historycznych form gramatycznych, archaizmów składniowych, leksykal-nych i fonetycznych. 5.Rozmowy mistrza Polikarpa ze śmiercią. Rozmowa jest najobszerniej-szym, bo liczącym blisko pół tysiąca wierszy, utworem średniowiecznym w języku polskim polskim, poematem morali-zująco-dydaktycznym o charakterze satyrycznym. Powstała około 1460 r. Bohater rozmowy... mistrz Polikarp, człowiek uczony, nie waha się wezwać śmierci. Pragnie za wszelką cenę odkryć tajemnicę jej bez-względnego panowania. Nie zadowala się też stwierdzeniem że śmierć nikomu nie przepuszcza. Ma do tego zastrzeżenia jako człowiek żyjący i zmusza ją, by uzasadniła swe postępowanie przez wyliczanie występków ludzkich. Wśród tych występków znajdują się także wykroczenia duchowieństwa świeckiego i zakonnego oraz lekarzy. Nie pomija i sędziów za ich niesprawiedliwe wyroki. Dzięki temu utwór nabiera charakteru satyrycznego. Rozmowa... podkreśla że kontakt ze śmiercią jest nieunikniony. Nakazuje pogardę dla życia ziemskiego, w którym szczególną troskę należałoby wykazać o moralną stronę życia ludzkiego. Przypomina, że kresem wszystkiego jest śmierć a celem ostatecznym osiągnięcie zbawienia. 6.Dzieje Tristana i Izoldy. Tristan z Lonii, siostrzeniec króla Kornwalii - Marka, był dzielnym i szlachetnym ryce-rzem. Uwolnił kraj od irlandzkiego potwora, Morhołta, któremu co rok składano daninę z 300 chłopców i 300 dziewcząt. Ale w walce Tristan został zraniony zatrutym mieczem. Rana nie goiła się i cuchnęła tak okropnie iż młodzieniec poprosił wuja Marka, by umieszczono go w łódce bez żagla i wioseł i pozostawiano woli morza. Fale zaniosła go do Irlandii, kraju Morhołta. Siostrzenica zabitego wroga, Izolda wyle-czyła go nie wiedząc kim jest. Wyleczony Tristan zabrał Izoldę do króla Marka. Na statku, którym płynęli wypili przez nieostrożność wino nasycone ziołami, a przygotowane przez matkę Izoldy, aby związać Izoldę ze starym królem. Między dwojgiem młodych zawią-zała się wielka miłość, której nic nie było w stanie pokonać. Król Marek pokochał Izoldę i ją poślubił. Kochankowie nie byli jednak w stanie ukryć swego uczucia. Wrogowie donieśli królowi o tajnych spotkaniach. Król zagroził kochankom śmiercią. Wówczas młodzi poszukali schronienia w lesie. Po pewnym czasie król przyjął Izoldę do siebie. Tristan zaś wyjechał do Bretanii i ożenił się z inną Izoldą o Białych Dłoniach. Daremnie usiłował zapomnieć o pierwszej. Ranny w walce zwątpił w wyzdrowienie, więc wysłał Kaherdyna, brata swej żony, do Izoldy Jasnowłosej. W tajemnicy poprosił go aby wywiesił biały żagiel jeśli będzie wracał z królową, a czarny, jeśli ona nie będzie mogła przybyć. Izolda o Białych Dłoniach podsłuchała rozmowę Tristana z bratem. Gdy ujrzała okręt z białym żaglem zemściła się, oznajmiając mężowi, że widzi czarny. Tri-stan nie miał już sił by zatrzymać uchodzące życie. Izolda Jasnowłosa, ujrzawszy martwego Tristana, położyła się na nim i zakończyła swoje życie. 7.Bulla gnieźnieńska 1. Bulla gnieźnieńska zwana "złotą" z roku 1136 zawiera 410 wyrazów polskich - nazw miejscowości i ich mieszkańców. 2. Księga henrykowska z roku 1270 zawiera pierwsze zdanie polskie: "Daj ać ja pobruszę a ty poczywaj". 3. "Bogurodzica" z XIII w. 4. Kazania świętokrzyskie z XIV w. (odkrycie w 1890 r.) 5. Kazania gnieźnieńskie z XV w. Zachowały się trzy odpisy tekstu, najstarszy dwu zwrotkowy z 1407 r., trzynasto zwrotkowy z 1408 r. i 22-zwrotkowy z II poł. XV w. "Bogurodzica" należy do tzw. pieśni maryjnych, poświęconych Matce Boskiej. W I zwrotce zawarta jest prośba wiernych, by Matka Boska pozyskała dla nich swego syna - Chrystu-sa i zesłała na ziemię wśród ludzi. W I zwrotce adresowanej do Pana Jezusa wierni proszą o szczęśliwe życie na ziemi i dostanie się do nieba po śmierci. Nieznany autor znał zapewne sztukę poetycką i miał zdolności literackie, skoro: - podzielił tekst na zwrotki, - zastosował po każdej zwrotce refren, - zastosował rymy zarówno zewnętrzne jak i wewnętrzne. O dawności tekstu świadczą archaiczne formy językowe. Bogurodzica - stara składnia (rodzica - komu?), dziś rodzica - czyja? Bogurodzica dziewica Maryja - mianowniki w roli wołaczy zwolena, sławiena - brak przegłosu tj. przejścia e:o:a to zjawisko jest typowe dla języka polskiego, np. nieść - niosę wieźć - wiozę bielić - biały zwolena - wybrana zyszczy, spuści - stary tryb rozkazowy zakończony na -i lub -y dziela - dla - przyimek w funkcji przyczynowej (z powodu) jąż - B. żeńskiej formy zaimka ja ( f.m. ji , f.n. je), wyparta póĽniej przez zaim-ki: który, która, które zbożny - dostatni, bogaty, pobożny