Literatura baroku

1.Charakterystyka: 2.Literatura powszechna: a:) Molier - Świętoszek: to komedia klasycystyczna. Akcja rozgrywa się w Paryżu, w domu Orgona, ojca rodziny omotanego przez obłudnego Tartuffe’a (świętoszek). Tartuffe udając człowieka pobożnego, przepełnionego niemalże ascetyczną wiarą, opanowuje całkowicie umysł Orgona i zyskuje ogromny wpływ na życie domu. Udaje mu się wywrzeć wpływ na matkę Orgona, panią Pernelle, natomiast nie zyskuje sympatii żony gospodarza (Elmiry), ani jego dzieci (Marianny i Damisa). Tartuffe to bezwzględny oszust, nie stroniący od podstępu i szantażu. świętoszek zostaje zdemaskowany i osadzony w więzieniu, narzeczeni mogą się pobrać, a Orgon zostaje wyleczony z naiwności. Molier zaatakował w świętoszku fałsz i obłudę oraz fanatyzm religijny. Komedia ma również charakter uniwersalny - można ją odczytać jako ostrzeżenie przed fałszywimi przyjaciółmi, którzy oszustwem i obłudą zyskują sobie nasze zaufanie i względy, a chcą nas jedynie wykorzystać. B:) William Szekspir: - Makbet: oparty jest na faktach W 1040 r. Pierwszy król Szkocji został zamordowany przez swego generała Makbeta, który z kolei zginął z rąk Malkolma, który wstąpił na tron jako Malkolm III. G³owny bohater utworu - Makbet zabija króla i sięga po koronę. Zbrodnia początkowo była dla niego czynem niemożliwym do popełnienia, jednak pod wpływem żony dokonuje morderstwa. Okazuje się, że pierwsza popełniona zbrodnia uczyniła z rycerza szkockiego żądnego krwi mordercę. Po zdobyciu korony Makbet zostaje wplątany w łañcuch niekoñczących się zbrodni, popełnianych z obawy przed ujawnieniem prawdy o pierwszym zabójstwie. Staje się zbrodniarzem znienawidzonym przez lud. Zbrodnie popełniane są nocą wśród jęczącego wiatru i nadprzyrodzonych zjawisk. Makbet skazuje na śmierć Banka, Makdufa i syna Banka, a gdy dwóm z nich udaje się uciec ginie żona Makdufa. W ślad za zbrodnią idą jednak koszmarne halucynacje, zjawy i przywidzenia. Makbet od chwili popełnienia pierwszej zbrodni nigdy nie zazna już spokoju. Zjawy oraz głosy zamordowanych będą przepowiadać królowi nadchodząca zgubę. Szalenstwo ogarnie także popychającą męża do zbrodni Lady Makbet. Królowa popadnie w obłęd, będzie usiłowaća zmyć ze swoich rąk krew zabitych. W koñcu Lady Makbet popełni samobójstwo, a jej mąż stanie się bezwolnym człowiekiem oczekującym na śmierć i zostanie zabity przez powracającego z wygnania Makdufa. 3.Literatura polska: a:) Jan Andrzej Morsztyn: -Cuda miłości: jest to sonet w którym autor mówi o cierpieniach wynikających z miłości. Miłość jest według poety uczuciem skomplikowanym, co wyraża w licznych paradoksach. Podmiot liryczny stawia wiele pytañ retorycznych, opartych na paradoksie. Morsztyn oparł wiersz na wieloznaczności i symboliki słowa ogieñ. Koncept ujawnia się w sformułowanej na koñcu wiersza puencie, z której wynika, że zródłem wszelkich cierpieñ podmiotu lirycznego są piękne oczy dziewczyny, przed urokiem których nie sposób się obronić. - Niestatek: to utwór żartobliwy nie pozbawiony złośliwości pod adresem kobiet. Koncept polega na zastosowaniu anafory, czyli wielokrotnego powtórzenia tego samego wersu Kolejne linijki wiersza, rozpoczynające się od słowa prędzej są wyliczeniem szeregu niemożliwych sytuacji. Dopiero samo zakoñczenie utworu przynosi zaskakujacą puentę. Okazuje się, że prędzej te wszystkie nieprawdopodone rzeczy się staną „nizli będzie stateczna która białogłowa”. -Do Trupa: Koncept polega na zestawieniu położenia człowieka żyjącego z położeniem w jakim znajduje sie trup. Kontrasty i paradoksy mają zaskoczyć czytelnika. Utwór ma charakter monologu wygłaszanego przez nieszczęśliwie zakochanego do zmarłego. W pierwszej części podmiot liryczny wylicza podobieñstwa, jakie łączą go z trupem: obaj są zabici (trup strzałą śmierci, podmiot liryczny strzałą miłości), obaj bladzi, bezrozumni, skrępowani i wtrąceni w ciemność. Druga część sonetu zawiera różnice: trup milczy, podmiot liryczny musi sie skarżyć, trup niczego nie czuje, żyjący „cierpi ból srodze”. Trup znajduje się w lepszej sytuacji niż nieszczęśliwy kochanek. Łatwiej jest rozsypać się w proch (jak trup), niż życ będąc nieszczęśliwie zakochanym. B:) Daniel Naborowski: -Marność: poeta podejmuje przoblematykę filozoficzno – religijną, nawiązuje do księgi Koheleta, która zawiera refleksje o sensie istnienia człowieka, o tym jaki powinien być nasz stosunek do Boga i do rzeczy materialnych. Wiersz zaczyna sie nawiązaniem do przesłania księgi Koheleta („marność nad marnościami i wszystko marność”). Natura ludzka sprawia, że człowiek celem swego życia czyni bezustanne dężenie do zdobywania ziemskich dóbr. Takie rozmiłowanie w marności oddala ludzi od Boga. Marnością są sprawy ziemskie, materialne, doczesne, bo wszystko w życiu przemija. Nic co ziemskie nie daje człowiekowi szczęścia. Nie należy jednak odrzucać tego wszystkiego co ziemskie, można pozwolić sobie w życiu na zabawę i miłość. Nie wolno przy tym zapominać że jedyną stałą wartością jest Bóg. Trzeba więc w swym postępowaniu zachować umiar, odnalezć swój „złoty środek”. Dobrze pojęta bojazñ boża sprawia że nie trzeba bać się śmierci, że spokojnie można czekać kresu swoich dni. - Krótkość żywota: wiersz podejmuje tematykę typowych rozważañ baroku nad znikomością ludzkiej egzystencji. Utwór jest również przejawem fascynacji przemijaniem, nicością i śmiercią życie każdego człowieka jest tylko ułamkiem sekundy. Mijającego czasu nie sposób zatrzymać ani zawróciæ. Nic nie trwa wiecznie, nic się nie powtarza, wszystko przemija. -Do Anny: to wiersz ikoniczny. Ikoniczność wiersza polega na nagromadzeniu anafor – każdy prawie wers zaczyna się od słów „Z czasem...”. Podmiot liryczny gromadzi i opisuje przykłady wskazujące na nietrwałość zjawisk, ludzi i świata. Jest mu to potrzebne, aby zaskoczyć czytelnika puentą, w której stwierdzi, że jedyną trwałą wartością na świecie jest jego miłość do Anny. -Cnota grunt wszyskiemu: Utwór ten ma również charakter ikoniczny. Rozpoczyna go nagromadzenie przykładów przywiązania człowieka do spraw ziemskich, doczesnych, nietrwałych i złudnych. Dopiero puenta zawiera pouczenie, że wartością trwałą, prawdziwą jest cnota, rozumiana jako umiejętność prowadzenia umiarkowanego, szczęśliwego i godnego życia. d:) Wacław Potocki: Nierządem Polska stoi: wiersz ukazuje obraz pañstwa znajdującego się w stanie całkowitego rozkładu i wewnętrznej anarchii. Nikt nie przestrzego oderwanych od rzeczywistoœci, sformułowanych naprędce praw, sprawiedliwość jest jedynie pustym słowem. W Rzeczypospolitej panuje prawo silniejszego, bogaci uciskają biednych, każdy dba jedynie o własne dobro. Magnateria bezwzględnie wykorzystuje średnią i drobną szlachtę, która żyje w nędzy, często jest wyrzucana z własnych domostw -Zbytki polskie: wiersz ukazuje złe cechy i przyzwyczajenia Polaków. Wylicza największe polskie wady narodowe. Należą do nich: skłonność do nieustających zabaw, rozmiłowanie w luksusie, przywiązanie wagi do wytwornego stroju, obżarstwo i pijañstwo. Polacy przedstawieni są jako naród chętnie przyjmujący obce wzory i mody Rzeczpospolita jest coraz biedniejsza, słabsza, niebezpieczeñstwo utraty niepodległości coraz większe. Potocki krytykuje głupotę i krótkowzroczność szlachty, która zdaje się nie zauważać, że wraz z upadkiem kraju utraci swą dotychczasową pozycję i wszelkie bogactwa. -Pospolite ruszenie: poeta ukazuje zniewieściałość i sobiepañstwo szlachty. Wczesnym rankiem w wojskowym obozie pospolitego ruszenia dobosz nawołuje śpiącą szlachtę do podjęcia walki z nadchodzącym wrogiem. Jednak nawet w obliczu bezpoœredniego zagrożenia szlachta ani myśli zrywać się z łóżek, a przeszkadzający im dobosz o mały włos nie zostaje pobity. Nikt do bitwy nie staje, sam rotmisrz ściąga zbroję i rezygnuje z prowadzenia walki. Potocki pokazał bezbronność własnej ojczyzny, w której każdy szlachcic ma własne zdanie i nikogo nie chce słuchać. -Transakcja wojny chocimskiej: treść tego poematu stanowi opis przygotowañ i przebiegu bitwy, którą wojska polskie i kozackie toczyły pod Chocimiem w 1621 r. W utworze Potockiego nie ma żdnych scen fantastycznych, ingerencji sił wyższych w losy bohaterów. Autor oparł się na dzienniku wojennymm Jakuba Sobieskiego, a opis wydarzeñ przeplatany jest z licznymi dygresjami o charakterze moralizatorskim, satyrycznym, społecznym i etycznym. Wojna chocimska opisana jest tu w sposób szczegółowy, można by rzec w sposób kronikarski. Do szczególnie znanych fragmentów należy „mowa Chodkiewicza”. Dowodzący wojskami broniącymi Chocimia zagrzewa polaków do boju, przypomina szczytne tradycje polskiego oręża, a jednoczeœnie dodaje żołnierzom otuchy, ośmieszając małość i nikczemność przeciwników. d:) Jan Chryzostom Pasek: -Pamiętniki: dzielą się na dwie części: pierwsza obejmuje lata 1656-1666 i zawiera opis wojennych przygód autora, natomiast druga obejmuje lata 1667-1688 i zawiera opis życia gospodarza i obywatela, jakie wiódł Pasek na wsi w Krakowskiem. Z pamiętników wyłania się obraz ciemnego, zabobonnego awanturnika, typowego zawadiackiego Sarmaty. Bohater bezustannie kłuci się i pojedynkuje. Jest również pod wpływem alkoholu. Przeróżne spory i awantury sąsiedzkie wypełniają drugą część pamiętników. Pasek przedstawia się czytelnikowi jako świetny kompan, wzorowy patriota i dobry żołnierz. W rzeczywistoœci jest typowym przedstawicielem XVII – wiecznego sarmatyzmu, człowiekiem pełnym przesądów, uprzedzeñ. W jego żonie nie interesuje go jej uroda, zwraca uwagę raczej na majątek. Już po ślubie okazuje się, że Pasek z żoną nie mogą mieć dzieci. Winą za to Pasek obrcza „złych ludzi”, którzy rzucili na niego i jego małżonkę jakiś urok.