Kultura w okresie II wojny światowej

TEMAT: Kultura polska w okresie wojny i okupacji. Wrzesień 1939r. traktowany jest jako IV rozbiór Polski. 1 września najazd armii hitlerowskiej, 17 najazd armii radzieckiej (wynik układu Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939r.). 1. Okupacja niemiecka. Niemcy mięli na celu podbój Europy i świata. Stosowali więc jawny terror połączony ze świadomym, planowym niszczeniem kultury. W przyszłości dla Niemców mieliśmy stanowić tylko siłę roboczą. Szczególnie represjonowano inteligencję. Już w listopadzie 1939r. podstępnie zebrano i wywieziono do obozów profesorów U. J. Zginął wtedy wybitny historyk literatury Ignacy Chrzanowski. W wyniku działań wojennych oraz represji zginęło wielu twórców: poeta Józef Czechowicz podczas bombardowania w Lublinie w 39r., Tadeusz Boyżeleński („Słówka” - teksty kabaretowe, „Plotka o weselu St. Wyspiańskiego”, tłumacz, publicysta) rozstrzelany we Lwowie w 41r., Bruno Schulz zastrzelony w gettcie w Drohobyczu w 42r., w powstaniu warszawskim zginęło całe pokolenie młodych poetów na czele z Krzysztofem Kamilem Baczyńskim. Jako żołnierz I armii wojska polskiego zginął poeta Lucjan Schenwald. W obozach koncentracyjnych byli: Gojawiczyńska, Zofia Kossak Szczucka („Krzyżowcy”, „Górki wielkie”), Gustaw Morcinek („Wyrąbany chodnik”, muzeum w Skoczowie), Tadeusz Borowski. W obozach jenieckich przebywali: Leon Kruczkowski („Niemcy”), Konstanty Ildefons Gałczyński („Pieśni” - cykl, liryk „Rozmowa liryczna”, muzeum na Mazurach, satyra „Teatrzyk Zielona Gęś”). Na ziemiach okupowanych przez Niemców planowo niszczono dorobek polskiej kultury. Zlikwidowano polskie szkoły średnie i wyższe, wydawnictwa, teatry; zniszczono 85% zasobów bibliotecznych. Przed wojną było 800 tyś. Polaków z wyższym wykształceniem, po wojnie 50÷100tyś. Niemcy stworzyli kilka gazet w j. Polskim, które były narzędziem niemieckiej propagandy. Podobnie działo się z programem filmowym. 2. Okupacja radziecka. Potępiono „burżuazyjnych ciemiężycieli ludu” i w latach 39-41 wywożono polskich osadników w głąb Rosji. Oficerów internowano w Kościelsku, Starobielsku i Ostaszkowie. Wiosną 40r. zostali zamordowani w lesie katyńskim. O pobycie na zesłaniu pisali: Józef Czapski („Wspomnienia starobielskie”, „Na nieludzkiej ziemi”), Gustaw Herling Grudziński „Inny świat”, Beata Obertyńska „W domu niewoli”, Hermina Naglerowa „Kazachtańskie noce”, Aleksander Wat „Pamiętnik mówiony”. We Lwowie znalazło się wielu pisarzy o poglądach lewicowych. Niektórych aresztowała NKWD (Broniewski, Wat). Inni działali w związku patriotów polskich. Byli to Wanda Wasilewska, Adam Ważyk, Jeży Putrament. Wychodziło pismo „Nowe widnokręgi”, działał polski teatr i wydawnictwo. 3. Kultura polska w konspiracji. Zorganizowano tajne nauczanie, tzw. komplety na poziomie średnim i wyższym. W konspiracji działały Uniwersytet Warszawski i Uniwersytet Ziem Zachodnich. Wydawano nielegalnie polskie pisma, np. „Miesięcznik literacki”, „Sztuka i naród”, „Droga”. Przeważały pisemka satyryczne, np. „Zadra”, „Szpilka”, „Mokswit” (motto pisma brzmiało: „Choćby szukało z mapą nie znajdzie nas gestapo”. W konspiracji działały wydawnictwa, wychodziły m.in. antologie poezji, np. „Werble wolności”, „Pieśń niepodległa”. Drukowano anonimowo lub pod pseudonimami. W prywatnych domach odbywały się spotkania autorskie, odczyty, dyskusje, koncerty szopenowskie, np. w Stawisku u Iwaszkiewiczów. W konspiracji działał teatr wojska, dawał przedstawienia w Warszawie i w oddziałach partyzanckich. Wielu twórców znalazło się na zachodzie Europy. W Anglii wychodziło pismo: „Wiadomości literackie” (red. M. Grydzewski), wydawano polskie książki i czasopisma. Przebywali tutaj A. Słonimski, M. Pawlikowska-Jasnorzewska, M. Kuńcewiczowa, K. Prószyński, A. Fidler, J. Maissner. Część skamandrytów udała się do Nowego Jorku: J. Tuwim, Jan Lechoń, K. Wierzyński. Silny ośrodek polski stworzył w Paryżu J. Gierdrojć wspólnie z Tczawskim i G. H. Grudzińskim. Założyli wychodzące do dziś pismo: „KULTURA”.