Krytyka sarmatyzmu w pamiętnikach Paska

Obraz sarmackiego życia drobnoszlacheckiego: zamiłowanie do gospodarowania na ziemi; lubowanie się w zabawach, biesiadach i uroczystościach z różnych okazji; wygłaszanie uroczystycz przemówień; cenienie sobie wysoko sztuki krasomówczej; zamiłowanie do przepychu, wystawności i rozrzutności; częste pojedynki; przesadne dbanie o własny honor; awantury, burdy obozowe, zajazdy, rokosze; typ religijności: czysto zewnętrzna, dewocyjna pobożność; przekonanie o szczególnej opiece Boga nad autorem; wiara w zabobony, czary i cuda oraz brak zamiłowania do wiedzy; Pamiętniki - dokumentem świadomości szlachcica sarmaty: Pasek, autor i bohater, jako przykład typowego sarmaty XVII w.; typowy przedstawiciel sarmatyzmu w jego najbardziej ujemnych przejawach; dostrzegamy typowe wady szlachty, takie jak: zacofanie, konserwatyzm, kłótliwość, awanturnictwo, pijaństwo, samochwalstwo, skłonność do bójek, przesadna duma, pewność siebie, ciasnota horyzontów myślowych; autor przekonany jest o świetności polskiego ustroju i złotej wolności szlacheckiej; przywiązany do wolności i przywilejów szlacheckich; typowo sarmacki stosunek autora do własnej klasy; uważanie tylko szlachty za godną przedstawicielkę narodu; nie ma zastrzeżeń do stanu stosunków społecznych; ucisk i niedolę chłopów traktuje za naturalny stan rzeczy (chełpi się doprowadzeniem do skazania na tortury niewinnego karbowego i wypędzeniem go ze wsi); przekonany o wyższości szlachty nad innymi stanami (pogarda dla mieszczan nowogródzkich i gdańskich); niechętny stosunek do innych narodów i przekonanie o wyższości Polaków (Szwedzi "naród świński", Moskale "naród jaszczurczy", obyczaje duńskie śmieszne i niegodne polskiej szlachty; nietolerancja wobec ludzi innych wyznań (wrogi stosunek do innowierców w Gdańsku); tradycjonalizm; przywiązanie do tego, co dawne i swojskie, a niechęć do tego, co nowe i obce; zgodność jego postaw, poglądów, pojęć sądów, uznawanych wartości i wyznawanych idei z poglądami i sądami ogółu szlachty drugiej połowy XVII w.; wszystkie wymienione powyżej cechy polskiego szlachcica mogą świadczyć o zacofaniu, a wręcz nierządu państwa Polskiego.