Krytyka obyczajów sarmackich w oświeceniu

Krytyka obyczajowości sarmackiej w literaturze polskiego oświecenia: W epoce zwanej Oświeceniem termin "sarmatyzm" nabiera wyrażnie negatywnego znaczenia, jest ostro krytykowany jako synonim ciemnoty i zacofania. Sam król - Stanisław August Poniatowski rozpoczął kampanię antysarmacką, walkę o przebudowę światopoglądu szlachty. Do walki tej zaangażował publicystykę, teatr i literaturę piękną, której czołowym przedstawicielem stał się Ignacy Krasicki, zwany " księciem poetów ". W swych utworach Krasicki realizował zamierzenia króla, np. w satyrze pt. "Pijaństwo" skrytykował nie tylko tytułowy nałóg . Ośmieszył także źle pojętą staropolską gościnność , która polega na upiciu gości . Poeta krytykuje warcholstwo , skłonność do bijatyk i politykierstwo przy kielichu . Także pierwsza nowożytna powieść polska pt. "Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki" ukazuje nowy model tzw. sarmaty oświeconego, wiernego tradycji, ale tylko tym elementom, które są naprawdę cenne. Tytułowy bohater opowiada o wychowaniu "w domu uczciwym, szlacheckim", o zgubnym wpływie francuskiego guwernera, wprowadzającego go w świat warszawskich salonów, o wyjeździe do Paryża, rozrzutności, którą szybko się tam wsławił, wreszcie o wyspie Nipu, na której osiadł. Obraz wyidealizowanej wyspy o sprawiedliwym ustroju i szczęśliwym społeczeństwie pozwalał na zasadzie kontrastu dostrzec wady współczesnej autorowi cywilizacji. Po licznych perypetiach bohater "pełen maksym patriotycznych i żarliwości o dobro publiczne" powrócił do Polski, gdzie zaczął walkę o naprawę Rzeczpospolitej. Ostry opór szlachty, a wreszcie zerwani sejmu spowodowały, że Doświadczyński powrócił do rodzinnej wsi, a za główny cel swego gospodarowania uznał szczęśliwość poddanych. Innym pisarzem krytykującym sarmatyzm był Julian Ursyn Niemcewicz, autor pierwszej komedii politycznej pt. "Powrót posła" (tytułowany pierwotnie "Powrót syna do domu"). W utworze tym zawarł Niemcewicz syntetyczny obraz sporów i polemik toczonych na forum sejmowym. Bohaterem pozytywnym jest młodzieniec w stroju narodowym, zaś kawaler we francuskim fraku uznany został za wzór szkodliwy. Przywary, wady szlacheckie ukazał pisarz w osobie zacofanego, tradycyjnego Sarmaty - Gadulskiego. Jest on człowiekiem ciemnym i zacofanym , zwolennikiem złotej wolności szlacheckiej , a przede wszystkim liberum veto . Z rozrzewnieniem wspomina czasy saskie , o których przecież wiadomo , że były okresem upadku Polski . Widać wyraźnie, że pojęcie sarmatyzmu na przestrzeni dwóch wieków zmieniło swe znaczenie.