Krótki wstęp d "Operetki" Gombrowicza

"Operetka" Witolda Gombrowicza jest dramatem nieco skomplikowanym i nie zawsze łatwym w odbiorze. Otóż nie ma w niej akcji i wydarzeń w tradycyjnym tego słowa znaczeniu. Plejadę bohaterów stanowią dziwaczne postacie podzielone na dwie warstwy społeczne: arystokrację i lokajstwo. Książe Himalaj, Księżna, Baron Firulet i Hrabia Szarm to oczywiście reprezentanci pierwszej grupy. Hufnagiel (fałszywy hrabia) i służba - to warstwa niższa. Są to grupy ogromnie skonwencjonalizowane, charakteryzowane przez szablon, właściwie znów widzimy szereg form: typ księcia pana i księżnej pani, odpowiedni strój, gest, arystokratyczna wymowa i intonacja, poza - tak, tu bardziej pasuje określenie poza niż forma. Z kolei po za sługi - lokaja wyraża się jako np. groteskowe czyszczenie butów państwu. Tworzą zbiór stereotypów, który kojarzy się z ożywionymi kartami do gry z "Alicji w krainie czarów". Jest jeszcze Albertynka - typ panny z dobrego domu, skromna, dobrze wychowana, niewinna, ojej względy rywalizują baron Firulet i hrabia Szarm. Wszystkie te postacie tworzą barwny świat kukiełek, który stworzył Gombrowicz, by móc ukazać i prześledzić pewne prawdziwe, ludzkie zjawiska i procesy, które przy "realiach" sztucznego, przerysowanego świata widać wyraźniej. Do procesów takich niewątpliwie należy dążenie do wyzwolenia się od form, z fałszu i wszechwładnej pozy krępującej ludzkość. Zauważymy przy tym, że centralną postacią ego świata kostiumów jest Fior - kreator mody, władca zewnętrznych wyglądów osób, potężny mistrz kontrolujących istnienie swoich podwładnych. Natomiast wartością przeciwną, symbolem prawdy i wyzwolenia od formy jest tu słowo nagość - pojęcie sprzeczne przecież z terminem kostium. Fior (skojarzenie nazwiska ze słynną osobowością Diora jest słuszne i zaplanowane przez Gombrowicza) jest dyktatorem mody w świecie póz i symbolizuje zniewolenie formą. Nagość to idea, której nośnikiem staje się Albertynka. W świecie tym zachodzi jeszcze inne zjawisko poddane analizie - mianowicie przewrót rewolucyjny, który przybiera tu oryginalną formułę i przebieg. Wszystko to natomiast ujął Witold Gombrowicz w fabułę, którą naprawdę trudno uporządkować lub zauważyć ścisłe związki przyczynowo-skutkowe. Należy wypunktować następujące fakty "porządkujące treść": - "Wyścig" barona Firuleta i hrabiego Szarma w ilości zdobytych kobiet i ich rywalizacja o Albertynkę. Ten punkt wyraża się głównie dzięki dialogom i gestom, pojedynku słownym na wzór licytacji karcianej, gry, tańca zalotników i innych groteskowych chwytów. - Pragnienie nagości, które budzi się w Albertynce pod wpływem dotyku złodziejaszka. - Bal arystokracji w zamku Himalaj, na którym złodziejaszki "spuszczone ze smyczy" rozpoczynają burzenie skostniałych form, rzucając się w tłum w swoich złodziejskich celach. - Przewrót rewolucyjny dokonany przez lokajów pod wodzą Hufnagla. Rewolucja jawi się tu jako piorunująca mieszanka dziwnych znaków i zapadająca co raz ciemność, przemiany postaci w przedmioty - np. Księżnej Pani w stolik. Dzięki rewolucji postacie obnażają swoje prawdziwe, groźne oblicza. - Zaginięcie Albertynki i poszukiwania wszczęte przez jej wielbicieli. - Finał utworu jako triumf nagości. Albertynka odnajduje się nagle w trumnie, z której powstaje całkiem naga, wyzwolona z formy stroju, przy dźwiękach zwycięskiej muzyki. Podsumujmy zagadnienia, które stanowią sens dramatu Gombrowicza: 1. Temat główny: skrępowanie ludzkości formą i schematem. 2. Rewolucja - burzenie skostniałego porządku, ukazanie prawdy, odwieczny zakręt w historii ludzkości, lecz zarazem działanie groteskowe, ośmieszone. 3. Miłość i flirt - jako gra ludzi, wyrażająca się w utartych gestach. 4. Siła i groźba mody (moda = filozofia czasów). 5. Konwencje tradycyjnych dramatów poddane zabiegom parodystycznym - np. Fior jako monologujący poeta romantyczny niczym Konrad z "Dziadów", intryga miłosna z klasycznej operetki. Inaczej mówiąc Witold Gombrowicz stworzył świat masek - form, w którym rozgrywa się intryga miłosna i przewrót rewolucyjny, po to, by ukazać konwencję jako wroga, niszczącą człowieka formę, która musi przegrać z autentyzmem, z pierwiastkiem prawdy tkwiącym w człowieku, reprezentowanym tu przez nagość. Jeszcze raz twórca wystąpił jako wróg konwencji.