Królestwo Warszawskie

ROZWÓJ ROLNICTWA: Okres między powstaniem listopadowym, a styczniowym przyniósł dla rolnictwa polskiego zasadnicze zmiany, przekształcając formy produkcji z feudalno - pańszczyźnianych na wczesnokapitalistyczne. Jakkolwiek zakończenie procesu uwłaszczeniowego przypada dopiero na lata sześćdziesiąte XIXw. to jednak już na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych w wyniku rewolucyjnych przemian Wiosny Ludów większość chłopów polskich pracowała na swych gospodarstwach. Nie obyło się przy tym bez poważnych strat ziemi na rzecz wielkich obszarników. Zjawisko zabierania ziemi chłopskiej objęło zarówno tereny na których przeprowadzano reformy uwłaszczeniowe ja i te które dopiero na nie czekały. Tak więc w wyniku regulacji pruskiej w Poznańskiem w ręku wielkiej własności pozostało 54% powierzchni kraju na Pomorzu Zachodnim w ręce junkierskie przeszło 54% ziemi użytkowanej poprzednio prze chłopów - w rezultacie junkrzy skupiali tutaj 2/3 gruntów. Na Śląsku panowie zagarnęli 1/2 powierzchni ziemi chłopskiej. Słabiej występowowało to zjawisko w Galicji ale i tutaj w ostatecznie w rękach dziedziców znalazło się po uwłaszczeniu 43% ziemi. Natomiast znaczne rozmiary przybrały rugi w Królestwie Mimo ograniczeń z 1846 r. ogólny ubytek ziemi chłopskiej ocenia się ocenia się ma 1 ml morgów. W 1859r. w rękach chłopskich było tylko Ok 43% ziemi przy tym w latach przy tym w latach 1849-1859 zlikwidowano 64% gospodarstw mających poniżej 3 morgów. Społecznym skutkiem tego zagrabiania ziemi była zwiększenie się liczby ludności bezrolnej wsi, na którym głównej źródlem utrzymania była praca najemna w dobrach wielkiej własności czy u bogatych chłopów. W Królestwie zmieniał się przy tym charakter gospodarstw. !859r. około 47% gospodarstw chłopskich było oczynszowanych . Połowę wśród nich stanowiły gospodarstwa z dóbr narodowych w których proces czynszowania ciągnął się ponad 20lat. Były także wielkie posiadłości takie jak Ordynacja Zamojska w których również przeprowadzono całkowite oczynszowanie. W dobrach średnioszlacheckich proces ten następował najwolniej. Rugi chłopskie i dalsze koncentracja ziemi w rękach wielkiej własności były nie tylko spowodowane obawą przed skutkami uwłaszczenia ale wynikały również z korzystnego ukształtowania się cen na artykuły rolne. ROZWÓJ GŁÓWNYCH OŚRODKÓW PRZEMYSŁU: Dwa główne czynniki wpłynęły decydująco na rozwój wielkiego przemysłu w królestwie - rozszerzenie rynku, uwłaszczenie chłopów i rozbudowa sieci kolejowej. Rynek zbytu dla przemysłu poszerzył się tutaj również bardzo wydatnie w wyniku zniesienia jeszcze w 1850r. Granicy celnej pomiędzy kongresówką a cesarstwem. Rozległość i chłonność olbrzymiego rynku rosyjskiego, jak również taniość siły roboczej stwarzały dogodną koniunkturę dla rozwoju wytwórczości przemysłowej, czemu również sprzyjała początkowo polityka celna rządu carskiego, nakładająca niskie cła na importowane surowce przy zastosowaniu wysokich opłat celnych na import fabrykatów. Dobra koniunktura doprowadza tu w latach 1850-1870 do definitywnego przekształcenia przemysłu manufakturowego w nowoczesny przemysł fabryczny i do szybkiego jego wzrostu. Równocześnie rośnie gwałtownie export towarów przemysłowych z królestwa, który wyrasta na jeden z najbardziej uprzemysłowionych okręgów całego imperium. W konsekwencji powstawają na terenie kongresówki 3 wielkie nowe ośrodki przemysłowe o znaczeniu podstawowym dla życia gospodarczego kraju, skupiające się wokół Łodzi, Warszawy, i Dąbrowy Górniczej. Szczególnie charakterystyczną fizjonomię nadaje tu okręg Łódzki z przemysłem włókienniczym, głownie bawełnianym, zlokalizowanym obok Łodzi w Widzewie, Pabianicach, Zgierzu, Tomaszowie. Produkował on przede wszystkim tanie tkaniny, obliczone na zbyt w głębi Rosji. Rozwijał się tu jednak także przemysł wełniany, a na trasie kolejowej łączącej Łódź z Warszawą - w Żyrardowie - powstała wielka fabryka płótna lnianego należąca obok zakładów przędzalniczych K. Scheiblera i I. K. Poznańskiego w Łodzi, braci Ginsberg w Zawierciu - do jednego z największych zakładów przemysłowych królestwa. W warszawskim okręgu przemysłowym rozwijał się głównie przemysł metalowy, budowy maszyn, garbarski i konfekcyjny, na terenie zaś guberni warszawskiej i płockiej - cukrownictwo. Przodowały tu zakłady Lilpop, Rau i Ska wytwarzające maszyny i narzędzia rolnicze a następnie także wagony kolejowe. Innymi dużymi zakładami budowy maszyn w warszawie stał się: zakłady firmy Schsccholtze Reppham i ska, forma K. Rudzki, specjalizująca się w budowie konstrukcji mostowych oraz rozbudowany w początkach lat osiemdziesiątych zakład firmy Borman i Schwede. Warszawa była również głównym ośrodkiem innych gałęzi przemysłu metalowego lekkiego - np. wyrobu platerów (Freget, Norblin i ska) Rozwój okręgu przemysłowego, skupionego głównie w takich miastach, jak Sosnowiec, Będzin, Dąbrowa Górnicza, Częstochowa, związany był z powstaniem począwszy od drugiej połowy lat osiemdziesiątych, nie znanej dotąd gałęzi hutnictwa - stalownictwa. W 1883 rozpoczęły produkcję 3 duże walcownie w zagłębiu Dąbrowskim a mianowicie: "Katarzyna, koło Sosnowca", "Aleksander w Milowicach", "Puszkin nad Fifką". Poważne znaczenie miał tu przełom w technice produkcji hutniczej (opalenie pieców hutniczych węglem zamiast drzewem), co związało dalszy rozwój hutnictwa w Królestwie zasobnym w węgiel rejonem sosnowiecko-dąbrowskim, podczas gdy zagłębie staropolskie oddalone od złóż węgla kamiennego i pozbawione kolei zaczęło gwałtownie podupadać. MANIFESTACJE NARODOWE: Nadzieje na przewrót w Rosji wiązały z wrażeniami ze sukcesów patriotów Włoskich : wrzenie i niezadowolenie wśród szerokich mas Królestwa Polskiego zdawało się zapowiadać poparcie dla otwartych wystąpień przeciwko władzy carskiej. W tych warunkach koła młodzieżowe związane z Jankowskim, w porozumieniu z emigracją , przystąpiły do organizowania manifestacji publicznych, które ujawniły w wkrótce słabość i dezorientacje carskich organów władzy. W pierwszą taką wielką manifestację ludności stolicy zamienił się w czerwcu 1860r. Pogrzeb żony obrońcy woli z 1831r. generałowej Sowińskiej. Akcja ta nie spotkała się z przeciwdziałaniem policji. Wkrótce nastąpiły więc dalsze. Na jesieni 1860r. odbył się w Warszawie zjazd monarchów Rosji, Prus i Austrii. Odpowiedzą na to podkreślone jedności zaborców stały się demonstracje, które uwydatniły wrogi stosunek do nich Polaków. W rocznice wybuchu powstania listopadowego liczne tłumy odśpiewały przed kościołem karmelitów na Lesznie pieśni patriotyczne, wśród nich hymn "Jeszcze polska nie zginęła". Po kraju rozchodziły się liczne tajne pisma i ulotki: Ruch obejmował coraz szerzej także prowincje. Tajne organizacje młodzieżowe zdobywały sobie posłuch w społeczeństwie, i ich nakazy były coraz pełniej respektowane. Dotyczyły zresztą takich przejawów postawy narodowej, jak wprowadzenie szyldów wyłącznie w polskim języku, wstrzymywanie się od udziału w oficjalnych zabawach i.t.p. Mierosławski, który udał się w październiku 1860r. do Włoch a Sycylię, zapowiadał zorganizowanie legionom międzynarodowego, na którego czele miały by przebić się do polski. Wzywał też swych zwolenników do podjęcia natychmiastowego powstania ze względu na trudności, w jakich znalazł się carat. Do rozpoczęcia takiego powstania społeczeństwo nie było jednak jeszcze gotowe, przy tym zmieniająca się sytuacja europejska zaczęła się układać mniej pomyślnie dla Polaków. Napoleon III zmierzał do pacyfikacji stosunków z Austrią i stan napięcia międzynarodowego opadł. Powodzenie pierwszych manifestacji i głęboki oddźwięk z jakim spotkały się w społeczeństwie skłoniły tymczasem koła umiarkowane, włącznie z millenerami do przyłączenia się do tych akcji i przejęcia kierownictwa nad nimi. Manifestacje mogły bowiem stać się środkiem nacisku zarówno na władzę, jak i grupy konserwatywne, który by je zmusił do przyjęcia postulowanych reform społecznych. CHŁOPI W WALCE O UWŁASZCZENIE: Decydujące znaczenie dla powodzenia wszelkiego ruchu powstańczego miała stanowisko chłopów. Tymczasem rząd carski podjął w cesarstwie kroki , które miały ułatwiać mu rozładowanie napięcia rewolucyjnego. Dnia 3 marca 1861r. został wydany ukaz uwłaszczeniowy dla cesarstwa rosyjskiego. Przeprowadzona reforma miała w nie małym stopniu charakter pozorny i połowiczny. Obejmowała ona przede wszystkim uwolnienie chłopa z poddaństwa, ale z pozostawieniem na okres dwuletni większości istniejących obciążeń. W tym czasie w każdej wsi miały zostać uregulowane stosunki między chłopem, a panem, przy czym chłop miał utrzymać za wykupem dom z ogrodem oraz działki ziemi, zasady mniejsze niż poprzednio przez niego użytkowane. Z tego nadziału początkowo chłopi mieli płacić czynsz lub wykonywać pańszczyznę, poczym dopiero miały być ustalone warunki wykupu. Te postanowienia które utrzymywały uzależnienie chłopów od obszarników wywołały wystąpienie chłopskie w cesarstwie. Powszechne niezadowolenie wśród chłopów budziło utrzymywanie pańszczyzny na okres najbliższych dwóch lat, wysokie odszkodowania, grabież znacznej części ziemi chłopskiej, nierozwiązane sprawy bezrolnych. Doprowadziło to do masowej odmowy wypełniania powinności pańszczyźnianych. Wystąpienia chłopskie objęły w ciągu kwietnia całe niemal królestwo, przy czym najwyższy stan ich nasilenia objął pograniczne powiaty na wschodzie, południu, a także na zachodzie, gdzie zresztą dominował już czynsz. W akcji tej wzięło udział około 160 tyś chłopów pańszczyźnianych. Przyłączali się do niej komornicy oraz bezrolni, wysuwając żądanie przyznania im gruntów. Także czynszownicy domagali się rewizji wysokości czynszów. Opór chłopski przeciwko pańszczyźnie miał charakter spokojny, ale zdecydowany. Przybrał on właściwie formę wielkiego strajku, z którym nie łączyły się jednak napady na dwory. Niemniej był to jeden z najpotężniejszych ruchów chłopskich na ziemiach polskich. BIALI I CZERWONI, POLITYKA ALEKSANDRA WIELKOPOLSKIEGO: Władze carskie nie traciły przy tym nadziei na uspokojenie opinii publicznej, przede wszystkim przez pozyskanie ziemiaństwa i burżuazji. Temu celowi miało służyć ogłoszenie w czerwcu 1861r. ukazów o powołaniu rady stanu oraz o wyborach do rad miejskich i powiatowych. Rady te nie tylko miały bardzo ograniczone kompetencje. Ale i prawo wyboru do nich przysługiwało tylko nielicznej grupie o dość wysokim cenzusie majątkowym. Na listach wyborczych znalazło się zaledwie 25 tyś ludzi. Mimo to burżuazja i ziemiaństwo postanowiło wsiąść udział w wyborach licząc, że ułatwią one ich wpływy na administrację kraju. Tymczasem obóz czerwonych, którego zwolennicy w ogromnej większości byli odsunięciu od udziału w wyborach, zapowiadał ich całkowity bojkot albo domagał się by wybrali przedstawiciele czuli się zobowiązani do postawienie dalszych żądań w sprawie narodowej. Miały by one przede wszystkim dotyczyć rozszerzenia ustępstw rządowych na ziemie litewskie i ruskie. Ostatecznie wybory jakkolwiek poprzedzone publicznymi manifestacjami, odbywały się bez zakłóceń. Wpłynęło to w sposób nieoczekiwany przez burżuazję i ziemiaństwo na postawę władz carskich. Aleksander II który z oburzeniem przyjął wiadomość o manifestacji w Horodle, nakazał mianowanemu po śmierci Gorczakowa namiestnikowi Karolowi Lambertowi położenie zdecydowanego kresu powtarzającym się manifestacją. Wkrótce po zakończeniu wyborów 14 października Lambert ogłosił stan wojenny i zakazał wszelkich demonstracji tak że w kościołach. Gdy zakaz ten nie był respektowany i następnego dnia w rocznicę śmierci Kościuszki rozpoczęły się obchody patriotyczne, z polecenia gen. Gubernatora wojsko otoczyło katedrę i kościół św. Anny w Warszawie, w którym odbywały się nabożeństwa. Wobec odmowy opuszczenia kościołów przez ludność po kilku godzinach wojsko wdarło się do środka usuwając z nich przemocą zebranych: aresztowanych mężczyzn osadzono w Cytadeli. Daremnie przeciwny tym krokom Lambert zwolnił ich i podał się do dymisji. W odpowiedzi na akt gwałtu duchowieństwo ogłosiło zamknięcie wszystkich świątyń w Warszawie - zarówno katolickich jak ewangelickich i żydowskich. Gen - Gubernator przeprowadził w odwet nowe aresztowania, które objęły także duchownych. Rabin Meysels został wydalony z królestwa. Nowy namiestnik gen. Luders rozstawił na ulicach wojsko i wprowadził godzinę policyjną. W tej sytuacji Wielopolski podał się do dymisji. Ukształtowanie się obozu czerwonych, zdobycie sobie przez nich szerokiego wpływu na ludność, szczególnie miejską z Warszawą na czele, przygotowywanie powstania zmusiła także mieszczaństwo i burżuazję do stworzenia silniejszych form organizacyjnych. Nie miały one bowiem zamiaru rezygnować z kierownictwa z prawami narodowymi. Po ogłoszeniu stanu oblężenie w królestwie i przejęciu przez władze carskie dymisji Wielopolskiego "młoda szlachta", powiązana poprzednio przez towarzystwo rolnicze, doprowadziła do tajnego zjazdu swych delegatów w grudniu 1861r. w Warszawie. Wzięli w nim udział także przedstawiciele ziemiaństwa z Litwy, Ukrainy, i Poznańskiego oraz burżuazji Warszawy. Powołano na nim komitet kierowniczy, który przybrał nazwę dyrekcji wiejskiej. W skład dyrekcji weszli zarówno reprezentanci "młodej szlachty", między innymi młody Władysław Zamojski , jak i Burżuazji i inteligenci warszawskiej Leopold Kroberg, Edward Jurgens, i wypuszczony z cytadeli Karol Majewski. Obóz ten zwany powszechnie obozem białych, przystąpił do organizowania swoich sieci lokalnej w województwach i powiatach, wykorzystując do tego trzy to dawnych członków towarzystwa rolniczego, czy millenerów. Biali mieli również swe powiązania z emigracją - współdziałali bowiem z hotelem Lambert który niedawno organizował właśnie specjalne biuro mające propagować sprawę polską za granicami. Biali głosili hasła patriotyczne przede wszystkim odzyskania niepodległości, opowiadali się za równouprawnieniem żydów uwłaszczeniem za odszkodowanie, odsuwali jednak wywołanie powstania na kilka lat, starając się narazie stworzyć możliwości legalnego działania narodowego nie tylko dla królestwa, ale i dla dawnych ziem Rzeczy Pospolitej wcielonych do cesarstwa. Z tego względu usiłowali wymóc ustępstwa na Petersburg miały by one zapewnić ziemiaństwu i burżuazji kontrolę nad działalnością patriotyczna a zarazem zabezpieczyć je przed ruchami społecznymi. Mimo wszystkich zastrzeżeń prawica białych mogła się zdecydować na ugodę z caratem. Petersburg starał się z tego skorzystać. W maju 1862 roku rząd carski uznał że represje nie zahamują następującego wrzenia w Polsce i przeszedł do polityki liberalnej. Potrzebna była ona też w celu pozyskania i uspokojenia Francji, z którą Rosja nawiązywała wtedy wsólpracę.