Kontrakty na WGPW

W Polsce kontrakty terminowe typu futures znajdują się w ofercie: dwóch giełd, tj. Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych (WGPW) i Warszawskiej Giełdy Towarowej (WGT), a także pozagiełdowej Centralnej Tabeli Ofert (CeTO) oraz międzybankowego rynku walutowego (forex). Wydawałoby się, że tak szeroki wachlarz ofert daje przeciętnemu inwestorowi nieograniczone możliwości wyboru. Tak jednak nie jest. Teoretycznie może grać on wszędzie. Praktycznie tylko na WGPW. Powodem jest zerowa w przypadku CeTO oraz śmieszne niska na WGT wielkość obrotu. Z kolei inwestowanie środków na rynku międzybankowym związane jest z ogromnymi barierami wejścia (potrzeba min. 200 tys. złotych, dostępu do rzeczywistych systemów informacyjnych typu Reuters, a także sporych umiejętności). Wszystkie wymienione czynniki powodują, że obecnie wybór parkietu jest sprawą prostą - WGPW. Mimo, iż pierwsza sesja na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych odbyła się w 1991 r., to dopiero siedem lat później (w 1998 r.) rozpoczęto na niej obrót kontraktami terminowymi futures. Jako pierwsze pojawiły się te, które obecnie cieszą się ogromnym zainteresowaniem inwestorów, tj. futures na indeks WIG20. Następnie dołączyły do nich kontrakty walutowe na kurs dolara amerykańskiego (1998 r.) oraz na kurs euro (1999 r.). W sierpniu 2000 r. zadebiutowały futures na indeks Techwig, a od 22 stycznia br. można inwestować w kontrakty na akcje trzech największych i najbardziej płynnych spółek warszawskiego parkietu, czyli PKN Orlen, Telekomunikacji Polską S.A. oraz Elektrimu. Jak wspomnieliśmy, największym zainteresowaniem cieszą się obecnie kontrakty na indeksy WIG20 oraz Techwig. W ubiegłym roku łączny wolumen obrotu na nich wyniósł ponad 1,5 mln szt. Oczywiście, lwia część przypadła na pierwszy z wymienionych kontraktów, ponieważ dzienny obrót to ok. 10 tys szt., a liczba otwartych pozycji oscyluje w granicach 12-13 tys. Wzrastającym, aczkolwiek cały czas niskim, zainteresowaniem cieszą się z kolei futures walutowe. Problem stanowi mała ilość biur maklerskich mających je w swojej ofercie, istnienie forexu, a także mały stopień uświadomienia inwestorów, co do możliwości zawierania transakcji na tym polu. Cieszy fakt, iż jednak coraz więcej graczy po ubiegłorocznym uwolnieniu kursu złotego wyraża zainteresowanie kontraktami walutowymi. Bardzo duże nadzieje wiązane są natomiast z kontraktami akcyjnymi. Futures na poszczególne akcje to rzadkość w Europie, a w Stanach jeszcze nie są obracane. Mimo, że na początku obrót nie jest zbyt wysoki sytuacja powinna się cały czas sukcesywnie poprawiać. W pierwszej fazie rozwoju kontraktów na WIG20 pojawił się problem płynności. Charakterystyczna dla niego była niska aktywność i poziom zaangażowania uczestników rynku. Występowały sytuacje, gdy zawarcie większej transakcji pociągało za sobą istotną zmianę kursu. Szczególnie w przypadku kontraktów o dalszych terminach wygaśnięcia słaba płynność utrudniała zarówno otwarcie, jak i zamknięcie pozycji. Należy także zauważyć, że słaba płynność w pierwszym okresie notowań doprowadzała do występowania częstych, wysokich różnic pomiędzy ceną zamknięcia w dniu poprzednim a ceną otwarcia w dniu następnym, co wymagało uzupełnienia depozytu zabezpieczającego przez stronę, która straciła. Zasada dzwigni finansowej (laverage effect) wykorzystywana przy handlu kontraktami polega na tym, że strony kontraktu futures wnoszą jedynie pewien odsetek wartości kontraktu jako depozyt, który powinien wystarczyć na pokrycie dziennych strat, jakie mogą być poniesione w wyniku niekorzystnej zmiany kursu instrumentu pierwotnego. Oznacza to, że obraca się o kontraktem, którego wartość przekracza od kilku do kilkudziesięciu razy zainwestowane w danym momencie środki. Trzeba pamiętać, iż dzwignia działa w obie strony i w przypadku straty musimy uzupełnić depozyt do pierwotnej wielkości. Ten odsetek wartości, zwany także wysokością depozytu, zależy w głównej mierze od rodzaju i od stopnia zmienności ceny instrumentu, na jaki jest wystawiony kontrakt. Wyróżnikiem kontraktów futures jest istnienie izby rozliczeniowej (clearing house), która jest pośrednikiem i gwarantem zawieranych transakcji. Dla WGPW S.A. rolę izby rozliczeniowej pełni Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A., a podmiotem wspomagającym jego działanie w zakresie analizy ryzyka związanego z rynkiem transakcji terminowych i wykonywania bieżących rozrachunków jest Izba Rozrachunkowa Instrumentów Pochodnych (IRIP). Ten fakt oznacza, iż strony zawierające transakcje są zobowiązane do realizacji przedmiotu umowy nie względem siebie, lecz względem izby rozliczeniowej. Każda transakcja zawierana na rynku futures zgłaszana jest do niej w celu zweryfikowania i potwierdzenia. Jednak głównym zajęciem izby rozliczeniowej jest codzienne rozliczanie transakcji (daily settlement) oraz ustalanie wysokości depozytów zabezpieczających (margins). Zasada marking to market polega na codziennym rozliczaniu kontraktów przez izbę rozrachunkową. Koryguje ona stan rachunków obu stron o zmianę ceny umowy w ciągu danego dnia. Codzienne rozliczenia pozwalają na dodatkowe zwiększenie efektu dzwigni poprzez wykorzystanie wpływających ewentualnie każdego dnia zysków. Na warszawskim parkiecie większość inwestorów w segmencie futures stanowią spekulanci. Tym niemniej pojawia się coraz więcej osób oraz instytucji, które za pomocą właśnie instrumentów pochodnych zabezpiecza swoje portfele akcyjne. Jakie kroki zatem musi podjąć potencjalny inwestor, aby móc stać się pełnoprawnym uczestnikiem giełdowego rynku terminowego? Po pierwsze, musi postarać się o uzyskanie tzw. NIK-u (Numeru Identyfikacyjnego Klienta), który jest nadawany przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych (KDPW). Numer pozwala na prowadzenie jego indywidualnego rachunku depozytów zabezpieczających. Po drugie, musi wybrać biuro maklerskie, poprzez które będzie dokonywał transakcji. Obecnie trzy czwarte podmiotów uprawnionych do pośrednictwa giełdowego posiada je w swojej ofercie. Wiele biur maklerskich oferuje swoje usługi poprzez internet. Tak więc, klient może podejmować decyzje inwestycyjne siedząc np. przed monitorem komputera w swoim domu. Ma on tym samym możliwość śledzenia danych z giełdy w czasie rzeczywistym, które są mu udostępniane za pomocą sieci przez biuro maklerskie. Ostatnim krokiem jest już sama gra giełdowa. Obrót kontraktami rozpoczyna się fixingiem o godzinie 9:00, który jest poprzedzony trzydziestominutową fazą przyjmowania zleceń na otwarcie (publikowany jest wtedy teoretyczny kurs otwarcia). Po fixingu następują 7 godzinne notowania ciągłe. Od godziny 16.00 do 16.10 przyjmowane są zlecenia na fixing zamykający, który odbywa się o 16.10. Na podstawie fixingu zamykającego wyznaczany jest dzienny kurs rozliczeniowy. Rok 2001 powinien przynieść jeszcze większe zainteresowanie inwestorów kontraktami terminowymi futures na warszawskiej giełdzie. W najbliższym okresie planowane jest wprowadzenie zleceń typu stop (LimitAkt), które z pewnością pozytywnie wpłyną na ograniczenie możliwości ponoszenia strat. Najważniejsze jednak będzie, aby animatorzy rynku, czyli ci, którzy mają zapewnić danym kontraktom odpowiednią płynność, byli coraz bardziej aktywni.