Kompozycja powieści "Pan Wołodyjowski"



Kompozycja powieściowych przedstawień W kompozycji Pana Wołodyjowskiego dostrzec można dosyć wyraźnie wyodrębniające się trzy kręgi fabularne związane z różnymi miejscami pobytu głównych postaci. W pierwszej części powieści wydarzenia rozgrywają się w dworku Ketlinga na Mokotowie, w środowisku średnio zamożnej szlachty. Koncentrują się one wokół perypetii miłosnych głównych postaci: Basi, Krzysi, Ketlinga i Wołodyjowskiego. W prowadzeniu intrygi niemałą rolę odgrywa Zagłoba. W drugiej części utworu narrator przenosi akcję na Dzikie Pola do stanicy w Chreptiowie. Na tle życia i wojennych uwikłań mieszkańców szczególnie wyraziście rysuje się wątek tajemniczego Tatara – Azji. Jest on siłą sprawczą i przyczyną ciągu wydarzeń mających sensacyjno-przygodowy przebieg. Historia i polityka w części „warszawskiej” i „chreptiowskiej” pozostają nieco w tle, mimo to stanowią istotne wiązadła całości, motywują szereg sytuacji mających wpływ na bieg wydarzeń. W trzeciej części z woli Sobieskiego główni bohaterowie biorą udział w obronie Kamieńca. Obszernie zostaje rozbudowane polityczne tło rozgrywających się wydarzeń. Przedstawiono tu stosunki w twierdzy oblężonej przez Turków. Losy czwórki bohaterów, znanych z części pierwszej, splatają się ponownie, a wspólna śmierć Ketlinga i Wołodyjowskiego stanowi jakby klamrę spinającą i zamykającą poszczególne wątki. Każda z części jest odrębną całością o wewnętrznie spójnej i zamkniętej kompozycji. Zmianie planu przedstawień towarzyszy zmiana problematyki. Pierwsza część Pana Wołodyjowskiego to przede wszystkim opowieść o miłości, druga – o wojenno-awanturniczych przygodach bywalców stanicy, zaś ostatnia – o oblężeniu i obronie Kamieńca. Zbudowane są one ze stałych elementów konstrukcyjnych. We wszystkich występuje: ekspozycja, wyraźnie zarysowany ośrodek kompozycyjny organizujący całość materiału tematycznego i ostateczne rozwiązanie akcji. Początkowe rozdziały pełnią funkcję ekspozycyjną, zarówno w stosunku do całości utworu, jak i do jego pierwszej części. Przynoszą one wiadomość o tym, że śmierć Anusi Borzobohatej, narzeczonej „małego rycerza”, doprowadziła go do rozpaczy. Przyjaciele postanowili pospieszyć mu z pomocą. Dzięki sprytnemu fortelowi Zagłoby pan Wołodyjowski, który wstąpił do klasztoru, znajduje się ponownie wśród przyjaciół. W ekspozycji narrator wyjaśnia również jak doszło do spotkania z Ketlingiem i zadomowienia się bohaterów powieści w jego dworku. O dalszym rozwoju wypadków decydują zbiegi okoliczności i usiłowania Zagłoby, by wyswatać pana Michała z „hajduczkiem”. Pod nieobecność Ketlinga (musiał wyjechać do Kurlandii) w dworku pojawia się siostra Wołodyjowskiego, pani Makowiecka, w towarzystwie urodziwych panien, Basi Jeziorkowskiej i Krzysi Drohojowskiej. Kochliwy pan Michał, zgodnie z przewidywaniem starego szlachcica, dość szybko zapomina o zmarłej Anusi, Jego serce zwraca się w stronę statecznej panny Drohojowskiej. Zagłoba urzeczony osobowością i wdziękiem Basi, której przytrafiło się niegdyś ustrzelić z guldynki Tatarzyna, postanawia właśnie z nią ożenić młodego przyjaciela. Pewne wypadki rozgrywają się jednak poza jego wiedzą. Oto dochodzi do złożenia tajemnych ślubów między Krzysią a Michałem przed jego wyjazdem na Dzikie Pola. Wołodyjowski jako żołnierz musi spełnić wolę hetmana Sobieskiego i okresowo objąć placówkę panu Ruszczycu. Pod jego nieobecność w dworku pojawia się ponownie Ketling. Już od pierwszego spotkania z Krzysią rodzi się między nimi wielkie uczucie. Napięcie rośnie. Intryga miłosna się gmatwa. Krzysia świadoma wagi złożonych przyrzeczeń chce iść do klasztoru. Ketling nie może zrozumieć motywów jej postępowania. W tej sytuacji zjawia się Wołodyjowski. Wieść o zamiarze Krzysi robi na nim piorunujące wrażenie. Wydarzenia osiągają swój punkt kulminacyjny w momencie, kiedy urażona Basia wyjawia panu Michałowi przyczynę jego kolejnego niepowodzenia miłosnego. Na chwilę wydają się możliwe najbardziej tragiczne rozwiązania. Wszystko jednak kończy się pogodną sielanką. Ketling i Krzysia, za aprobatą pana Michała, mogą bez przeszkód zawrzeć związek małżeński. Także i Wołodyjowski nie pozostaje sam; Basia ku ukontentowaniu Zagłoby (i pana Michała) oświadcza, że pragnie poślubić wolnego od jakichkolwiek zobowiązań „małego rycerza”. Ekspozycję „chreptiowskiej” części Pana Wołodyjowskiego poprzedza krótki opis losów Michała i Basi w okresie pierwszych czterech lat po zawarciu małżeństwa, których życiową treść stanowiły: Gospodarka, wojna i miłość – trzy porządki jego życia. Właściwa ekspozycja rozpoczyna się w roku 1671, kiedy to do rodzinnej majętności Basi, gdzie Wołodyjowscy zamieszkali po ślubie, przybywa Zagłoba. Układ wydarzeń ustanawia pewien porządek mający wpływ na dalszy bieg wypadków. Najpierw Wołodyjowski otrzymuje od Sobieskiego rozkaz objęcia dowództwa chreptiowskiej stanicy. Nie bez wpływu Zagłoby, decyduje się wziąć żonę w Dzikie Pola. Pan Michał postanawia jechać pierwszy, trzy tygodnie później ma przybyć w towarzystwie Zagłoby Basia. W taki sposób rozpoczyna się ciąg „chreptiowskich” wydarzeń w powieści. Zgodnie z planem po Basię przyjeżdża oddział wojska. Jego dowódcą jest młody Tatar – Azja Mellechowicz. Podczas dojazdu do stanicy owemu Azji przytrafia się wypadek. Od początku życzliwa młodemu Tatarowi Basia udziela mu troskliwej opieki. Stanie się to początkiem afektu Azji do Basi. Wołodyjowscy urządzają się w Chreptiowie. Pan Michał „czyści” okolicę z grasantów, a młoda „pani pułkownikowa” organizuje żołnierski żywot w stanicy. Dzięki jej obecności wojskowa osada nabiera charakteru nie tylko koszar, ale i wygodnej siedziby szlacheckiej (organizowano w niej przyjęcia i zabawy przy muzyce). W długie jesienne wieczory bywalcy snują swoje żołnierskie opowieści o przygodach i życiowych doświadczeniach. Pan Nienaszyniec opowiada o wyprawie na Krym w poszukiwaniu uprowadzonej przez Tatarów siostry i porwaniu przezeń trzyletniego Azji Tuhaj-bejowicza. Dzieciaka tego odebrano panu Nienaszyńcowi na terenie Rzeczypospolitej (uczynili to zbójcy, z którymi podjął wyprawę w tatarskie ziemie). Dalszy los małego Azji nie był mu znany. W pewnym momencie w centrum zainteresowania mieszkańców Chreptiowa staje Azja Mellechowicz. Żołnierze zatrzymują tatarskiego posłańca z listami do niego. Okazuje się, że młody Tatar prowadzi tajemne pertraktacje z dowódcami oddziałów, którzy zbiegli na stronę turecką, w sprawie ich ewentualnego powrotu do służby. Wołodyjowski i dowódcy oddziałów dowiadują się, że Melleehowicz ma na to hetmańską zgodę. Jednocześnie narrator ujawnia czytelnikowi, że Azja prowadzi jakąś grę. Jest osobą tajemniczą. Niebezpieczne byłoby dla niego rozpoznanie przez młodego Nowowiejskiego. Wiadomo również, że żywi wielką namiętność do Basi opiekującej się nim w chorobie. Charakterystyczne, że opowieść pana Nienaszyńca wywołuje szczególne poruszenie Azji Mellechowicza. Następnie narrator opowiada o wojennej przygodzie Basi biorącej udział w likwidacji bandy Azba-beja. Po walce Wołodyjowscy zastają w domu gości. Jest wśród nich ojciec Adama Nowowiejskiego. Stary Nowowiejski rozpoznaje w Azji Mellechowiczu swego parobka przygarniętego jako bezdomne dziecko. Wychodzi wówczas na jaw tajemnica Azji. Przy okazji czytelnik dowiaduje się, że uciekł on ze służby po solidnym laniu, jakie otrzymał za romansowanie z przybyłą również do Chreptiowa córką Nowowiejskiego, Ewką. Wkrótce Azja, w nowej roli syna słynnego dowódcy tatarskiego, snuje ambitne plany pozostania tatarskim hetmanem na Ukrainie. Sądzi, że jest to zgodne z wojenną strategią Sobieskiego. Misję do hetmana w tej sprawie powierza panu Boguszowi. Równolegle z opowieścią o ambitnych planach Azji prowadzony jest wątek Basi usiłującej za wszelką cenę doprowadzić do związku Azji z Ewką. Następnie powieść wzbogaca nowy wątek. Oto przybyły do stanicy młody Adam Nowowiejski od pierwszego wejrzenia zakochuje się w przebywającej w Chreptiowie z matką młodziutkiej Zosi Boskiej. Tymczasem pan Bogusz przywozi Azji niepomyślne wieści. Sobieski, hetman nie tylko polski ale i chrześcijański, swą rolę dziejową widzi w walce ze światem muzułmańskim, nie może więc służby bożej zdradzić i odrzuca plany syna Tuhaj-beja. Zawiedziony Azja postanawia ostatecznie przejść na stronę sułtana. Udaje mu się zwieść Basię pod pozorem zgody na jej projekty wyswatania go z Ewką. Wspólny wyjazd do Raszkowa kończy się porwaniem młodej pułkownikowej. Ta jednak wyrywa się i wśród niezwykłych przygód powraca do Chreptiowa. Okaleczony z ręki Basi i zrozpaczony Azja morduje znienawidzonego starego Nowowiejskiego, znęca się nad jego córką i Zosią Boską. Następnie narrator ponownie powraca do wątku Basi, która przez długie tygodnie walczy o życie. Chorą nieoczekiwanie odwiedzają Ketlingowie. Mąż Krzysi, z woli hetmana, w pobliskim Kamieńcu objął dowództwo nad artylerią. Decyzja ta jest konsekwencją spodziewanej wojny z ordą turecką. Sobieski, za pośrednictwem Wołodyjowskiego, powierza młodemu Nowowiejskiemu zadanie zdobycia wieści o ruchach wojsk tureckich. Skrzywdzony przez Azję Adam ochoczo podejmuje wyprawę. Sądzi, że na czele wojsk tureckich kroczyć będą Lipkowie dobrze znający ziemie Rzeczypospolitej. Z trzystuosobowym oddziałem, po przekroczeniu granic państwa sułtańskiego, chwyta znienawidzonego Tatara. Za pośrednictwem Luśni, który jest wykonawcą wyroku, mści się za doznane krzywdy, zadając Azji okrutną śmierć na palu. Wojna z Turcją jest nieuchronna. Wołodyjowski na polecenie Sobieskiego ma zasilić obronę Kamieńca. Ostatni krąg fabularny ogniskuje się wokół wydarzeń związanych z obroną Kamieńca. Narrator rozpoczyna opowiadanie o obronie twierdzy kamienieckiej od historii powrotu Adama Nowowiejskiego do Chreptiowa, gdzie relacjonuje przyjaciołom przebieg rozprawy z Azją. Jeszcze tego samego dnia wszyscy opuszczają stanicę i jadą wraz z Nowowiejskim do Kamieńca. W twierdzy trwają przygotowania do obrony. Sceny te tworzą ekspozycję trzeciej części powieści. Obrona ma swoją dramaturgię. Na początku dochodzi do konfliktu Wołodyjowskiego z Potockim. Chodzi o to, że generał narzuca oficerom zasadę zbiorowego dowództwa, czemu przeciwny jest pan Michał. Narastaniem kulminacji tego wątku jest scena złożenia przysięgi w kościele przez Wołodyjowskiego i Ketlinga oraz późniejsza wiadomość, że twierdza została poddana Turkom. Między tymi wydarzeniami toczy się barwna opowieść o walce obrońców. Podczas niej dochodzi do wzruszającego pożegnalnego spotkania Basi i Michała. Wydarzenia osiągają punkt kulminacyjny w momencie wysadzenia twierdzy w powietrze. Powieść kończy się opisem pogrzebu Wołodyjowskiego i symbolicznym obrazem zwycięstwa pod Chocimiem. Nadchodzi czas Sobieskiego – czas nadziei dla narodu i Rzeczypospolitej.

Kompozycja powieści "Pan Wołodyjowski"

Materiały

Orientalizm w sonetach Mickieicza Romantyków europejskich fascynowało wszystko co egzotyczne. Orientalizm w sonetach przejawia się w tematyce - autor opisuje krainę egzotyczną, wprowadza wschodnie słownictwo, ukazuje elementy wschodniej religijności i kultury. Stara się także przedstawić mentalność człowieka wschodu, konstruuje niektóre tropy stylistyczne na wzór stylu orientaln...

Nauczyciel i mistrz w literaturze W dzisiejszych czasach młodzi ludzie często nie uznają żadnych autorytetów i trudno określić jaki jest tego powód. Sądzę, że media mają w tym spory udział, gdyż przyczyniają się do tworzenia atmosfery szeroko zakrojonej swobody oraz do upadku autorytetu kościoła. W skutek tego powstała moda na nie uznawanie jakichkolwiek autorytetów czy wzorców ...

Wiadomości wstępne "Mitologii" Wiadomości wstępne Tak zatytułowana pierwsza część książki wyjaśnia podstawowe pojęcia: mit, kult, fetyszyzm, wyrocznia itp., przedstawia różne typy bóstw wraz z odpowiednimi przykładami, informuje o zmianie wyobrażeń poszczególnych bogów pod wpływem literatury i filozofii oraz ewoluowaniu wierzeń religijnych starożytnego człowieka w ki...

Żeromski i jego bohaterowie wobec rewolucji Żeromski był wielkim i zagorzałym przeciwnikiem rewolucji, co okazuje w swojej twórczości; Klasycznym przykładem tego jest \"Przedwiośnie\", gdzie pokazana jest sama rewolucja, która w sposób okrutny obchodzi się ze swoimi zwolennikami i przeciwnikami, zbiera krwawe żniwo, prowadzi do ogólnego pogorszenia i tak złej sytuacji gospodarczej i ży...

Motywy czarnoleskie w późniejszej poezji polskiej 1. Juliusz Słowacki - \"Beniowski\" : I gdyby stary ów Jan Czarnoleski Z mogiły powstał, on by to zrozumiał Słowacki o polskości swojej poezji więc powołuje się na autorytet wśród poetów wcześniejszych epok, by dowieść pokrewieństwa swojego rymu z królewskim rymem Kochanowskiego. Takie traktowanie poezji było rodzajem współzawodnictwa między ...

"Pisarz stwarza wizję życia, czytelnik może ją przyjąć i odrzucić" Bartosz Wogórka Konspekt na temat: „Pisarz stwarza wizję życia, czytelnik może ją przyjąć i odrzucić” Jerzy Andrzejewski Omów te utwory literackie, wobec których nie pozostałeś obojętny. I Wstęp Czytając książkę wkraczamy w świat stworzony przez autora. Często wyimaginowany – idealny obraz, w którym utożsamiamy si...

Niszczenie człowieczeństwa i próba jego ocalenia Nieszczęsna literatura staje przed tak trudnym zadaniem, przed jakim stanęli polscy twórcy w obliczu II wojny światowej. Okupacja hitlerowska z systemem obozów zagłady biologicznej całych narodów z licznymi egzekucjami cywilnej ludności, z porywaniem jej na niewolnicze roboty, ze zbrodniczymi eksperymentami medycznymi na ludziach, przyniosła tak...

Kompozycja, miejsce, czas, fabuła i narracja w "Ferdydurke" Poetyka utworu Ferdydurke, określana jako powieść, odbiega od tradycyjnego modelu tego gatunku. Czytelnik zauważa zaskakujące rozwarstwienie narratora. Inaczej jest skonstruowany w partiach dotyczących losów Józia i fragmentach „dodanych” – tzn. w rozdziałach o Filidorze oraz Filibercie i w przedmowach do tych części. Tra...