Katastrofizm w literaturze międzywojennej

Katastrofizm i jego przejawy w literaturze międzywojennej O ile dokonaniom poezji awangardowej patronował w latach dwudziestych Tadeusz Peiper, o tyle prekursorem nowych zjawisk i przywódcą nowej generacji twórców debiutujących w drugim dziesięcioleciu okresu międzywojennego był niewątpliwie Józef Czechowicz. Jego patronat obejmuje zwłaszcza krąg zjawisk katastroficznych w liryce polskiej. Bogata poetyka Czechowiczowska konsekwentnie służyła prezentacji uczuć katastroficznych. Postawa katastroficzna wyrażała się intuicją, przeczuciem, podszeptem wyobraźni, określonym nastrojem lęku i niepokoju. Postawa ta zdecydowanie różni się od katastrofizmu liryki wojennej - Krzysztofa Kamila Baczyńskiego czy Tadeusza Gajcego. Intymność refleksji katastroficznej Czechowicza jest wzmocniona kojarzeniem jej z motywami arkadyjsko - sielankowymi. To zderzenie nurtu katastroficznego i arkadyjskiego w decydujący sposób określa niepowtarzalność liryki Czechowicza. Właśnie kraina wiecznej szczęśliwości: pejzaż wiejski i naturalny ze wszystkimi jego atrybutami ulega największemu zagrożeniu. Mityczna kraina nie może już być miejscem schronienia, pradawne marzenia o miejscach bezpiecznych, wobec przeczuwanej trwogi, ulegają destrukcji: “chociaż nici pajęcze na strzechach […] wiatrak ręce ogromne rozłożył nad żytem chociaż rola wędruje bruzdami wzdłuż od horyzontu do horyzontu od zórz do zórz nie ma spokoju" W miarę rozwoju liryka Czechowicza pogłębia uczucia katastroficzne. Liryka katastroficzna rozwijana była również przez poetów reprezentujących wileńską grupę “Żagary". Szczególny jej ton wyraził się w twórczości Czesława Miłosza. Tom poetycki “Trzy zimy" (1936) przynosi wiersze pełne przeczuć niepokoju i lęku, chętnie operujące motywami apokaliptycznymi. W poetyckich obrazach zawarty zostaje wizerunek świata pogrążającego się w niepamięci: czas i historia ulegają wstrzymaniu. Miłosz chętnie operuje motywami ognia, popiołu i dymu pogorzelisk. Wiersz “Roki" rejestruje wszystkie podstawowe dla apokaliptycznego pejzażu obrazy: “Wszystko minione, wszystko zapomniane, tylko na ziemi dym, umarłe chmury, i nad rzekami z popiołu tlejące skrzydła i cofa się zatrute słońce, a potępienia brzask wychodzi z mórz."