Katastroficzna wizja przyszłości w hymnach Jana Kasprowicza

TEMAT: Katastroficzna wizja przyszłości w hymnach Jana Kasprowicza. Cykl hymnów zatytułowany „Ginącemu światu” obejmuje 8 poematów, które powstały w latach 1898÷1901. Odeszła wtedy Jadwiga Kasprowiczowa do St. Przybyszewskiego, stąd przypływ depresji i pesymizmu. Nastroje katastroficzne to rezultat również przełomu wieków. Najbardziej znane hymny to „Salome”, „Święty Boże”, „Moja pieśń wieczorna”, „Dies ivae” (Dzień gniewu). Hymn - uroczysta pieśń pochwalna lub wzniosły utwór liryczny o treści patriotycznej bądź religijnej. „Święty Boże”. Tytuł ten pochodzi z pieśni religijnej tzw. suplikacji. Zapamiętał je poeta, kiedy jako mały chłopiec chodził z procesją błagalną mającą odeprzeć cholerę. Sceny hymnu rozgrywają się w pejzażu Kujaw. Pokazana jest zbiorowość wiejska, ale poprzez te realia trzeba widzieć losy całej ludzkości. W pierwszej części hymnu pokazany jest dramat jednostki. Ma odniesienia autobiograficzne. Podmiot liryczny to ktoś, kto dobrze poznał czym jest ciężka praca na roli, kto zna również dramaty narodu będącego w niewoli. Udało mu się wybić, poszedł w świat. Liczył, że mając wpływy potrafi pomóc najbliższym. Niczego nie osiągnął, a oni odwrócili się od niego. Dał za wygraną, poddał się i poczuł tak jak samotna brzoza w pustym polu podczas burzy. Czuje się tak bezradny jak zraniony nocny ptak, któremu karzą patrzeć prosto w słońce. Nie ma nadziei ani dla niego, ani dla rodaków, co symbolizuje kroczącą wronę, która siedzi na krzyżu, oraz ślepa dola śmiejąca się dzikim śmiechem. Część druga to dramat zbiorowości. Pokazany jest poprzez niesamowitą procesję zmierzającą do grobu. W tym korowodzie słychać płacz i zawodzenie, biją dzwony, a do ludzi dołączy to wszystko co żyje, także rośliny. Podmiot liryczny nie potrafi na to obojętnie patrzeć, zwraca się do Boga. Stwórca przebywa gdzieś pomiędzy gwiazdami, siedzi na niedostępnym tronie, interesuje się wielkimi problemami kosmosu i nawet nie spojrzy na to ile złego dzieje się na ziemi. A przecież to Bóg stworzył życie i powinien zmiłować się nad ludźmi. Bóg pozostaje obojętny na to wołanie, więc podmiot liryczny zwraca się do szatana „niech on zawładnie ziemią i tańczy piekielny taniec po wszystkie dni”. Bóg tymczasem niech nadal przesypuje piasek w klepsydrze i stwarza żywoty tylko po to by płakały, przeklinały swój los i prosiły o zmiłowanie. Podmiot liryczny hymnu to bohater prometejski, nie godzi się z faktem, że zło triumfuje na ziemi, chce by Bóg przyjrzał się ludziom, zniżył do nich i zrozumiał. Kiedy Bóg go ignoruje zwraca się do szatana. Podobnym bohaterem był Konrad w wielkiej improwizacji. Konrad buntował się w imię wolności narodu. Bohater hymnu w imię szczęścia całej ludzkości. Hymn „Święty Boże” jest pod wpływem filozofii Schopenhauera. Życie pokazane jest jako pasmo cierpień, które kończy się śmiercią, unicestwieniem. Skrajny pesymizm ma formę satanizmu. Procesja do grobu to symbol zmierzania świata do unicestwienia, samozagłady. Jest to przejaw katastrofizmu. W hymnach uwidacznia się ekspresjonizm. Występuje tu gwałtowna krytyka rzeczywistości. Operuje autor wizyjnymi obrazami, takimi jak procesje do grobu, ślepa dola, krocząca wrona, czy szatański taniec. Wizje te mają charakter hiperboliczny, obejmują cały świat. Podmiot liryczny nie przemawia spokojnie, ale krzyczy, gwałtownie gestykuluje. Jaskrawa jest też kolorystyka. Dominuje kolor ognia i krwi. Niepokój myśli dobrze ilustruje swobodna konstrukcja wiersza. Jest to wiersz wolny, czyli pozbawiony rytmu (nierówna liczba sylab).