Kat i ofiara w literaturze współczesnej

"Campo di Fiori" - Czesław Miłosz a. ofiary nie mają szans na ocalenie, są osamotnione; potrafią jednak walczyć o godność śmierci (powstanie w getcie), b. kaci są cyniczni - wykorzystując ludzkie słabości każą bawić się gawiedzi (karuzela). "Medaliony" - Nałkowska a. ofiary: - bezimienni, różne sytuacje życiowe, światopogląd; - traktowane jak przedmioty ("Dno") - transport do obozu; potrafiące jednak upomnieć się w obliczu zagłady, - paniczny, paraliżujący strach; rezygnacja, - ludzkie odruchy wyzwalane szczególnym okrucieństwem (odmowa spalenia członków własnej rodziny - "Człowiek jest mocny"). b. kaci: - cynizm; ślepa wierność systemowi, - brak uczuć ludzkich, - zatracenie poczucia winy za dokonywane zbrodnie ("Profesor Spanner"), - bestialstwo; żądza widoku śmierci; upodlenia człowieka; badanie granic ludzkiej wytrzymałości psychicznej i fizycznej, - skrajny rasizm. "Opowiadania" - Tadeusz Borowski a. ofiary: - znieczulica; bezradność wywoływana strachem, - przejmowanie światopoglądu i sposobu zachowania oprawców: złudna nadzieja na ocalenie będąc podobnym do wrogów, - szacunek dla tych, którzy potrafili przeżyć terror, - chęć przeżycia i uniknięcia cierpienia jedynie autentyczna i determinująca często groteskowe zachowania więźniów (ukrywanie kalectwa), b. kaci : - zdemoralizowani, - wykorzystywanie więźniów (Puff, rozładunek na rampie), - zacieranie się podziału 'kat - ofiara' - więźniowie w służbie zbrodniarzy (żydowskie sonderkommando, Tadek stojący ponad normalnymi więźniami jako pomoc lekarska). "Inny świat" - Gustaw Herling - Grudziński a. ofiary: - rozwinięte do wymiarów groteskowych donosicielstwo ( "spowiedź" towarzyszce z NKWD); - tęsknota za rodziną (kozak Pamfiłow), - strach przed wolnością , chęć pozostania w niewoli (lekarz Jegorow); świadomość łatwości narażenia się władzy i trafienia z powrotem za kraty, - zaspokojenie głodu podstawowym zadaniem człowieka, - rozbicie solidarności między więźniami (dbanie o własną egzystencję), - wyzbycie się nadziei, marzeń jako śmiertelnego niebezpieczeństwa zawodu, - samookaleczenie jedynym sposobem przebywania w znośnych warunkach (szpital), b. kaci: - przebiegłość - ustanawianie reguł godzących w interesy więźniów i ich ludzką godność manipulacja więźniami w celu całkowitego ich podporządkowania, - stworzenie systemu wrogiego każdemu człowiekowi, nawet katu (ironia losu). "Zdążyć przed Panem Bogiem" - Hanna Krall a. ofiary: - niektórzy zachowują godność; inni sami zgłaszają się do wywózki, łudząc się nagrodą za posłuszeństwo Niemcom, - walka z prześladowcami, ale i z obojętnością, o możliwość przeżycia lub choćby godnej śmierci - poddawane torturom psychicznym i fizycznym (skrajny głód) b. kaci: - bezwzględni, - nieprzygotowani na zbrojny opór: niepewne poruszanie się po getcie. "Rozmowy z katem" - Kazimierz Moczarski a. ofiary: mają odwagę przeciwstawić się - zburzenie stereotypu bierności "podludzi". b. kaci: - kultywują siłę; są butni, pewni siebie, okrutni (tak ich wychowano), - posłuszni wyższym dowódcom; poddanie się totalitarnemu systemowi, marionetki systemu: podporządkowanie wszystkich aspektów życia osobistego ideologii, - kompleks niższości umysłu, lęk przed poniżeniem. "Pamiętnik z powstania warszawskiego" - Miron Białoszewski a. ofiary: nowe spojrzenie na warszawiaków w tym tragicznym okresie : ludzkie uczucia, fascynacja codziennością. Ludzkie marzenia, pragnienia, młodzieńcza fantazja... b. kaci: - bezwzględność wobec ludzi i miasta, - nieznajomość terenu, zbrojny opór, strach przejawiający się w niepewności, brak konsekwencji, strategii walki (np. bezmyślne bombardowanie całych dzielnic).