Kapitał własny i obcy - srruktura, cechy, funkcje

Struktura, cechy, funkcje kapitału własnego i obcego. Forma organizacyjno – prawna przedsiębiorstwa określa w pewnym stopniu możliwości pozyskania kapitału zakładowego, akcyjnego, funduszu założycielskiego czy udziałowego. Determinuje także zakres i sposoby zwiększania tych kapitałów, a w konsekwencji również kapitału własnego. Z kolei kapitał własny przedsiębiorstwa i finansowany nim majątek stanowią zabezpieczenie, bazę gwarancyjną przy pozyskiwaniu kapitału obcego. Ważne znaczenie w kształtowaniu struktury kapitału ma sytuacja finansowa przedsiębiorstwa. Jeżeli przedsiębiorstwo osiąga wysoką efektywność, wyrażaną dynamiką zysku, wzrostem zyskowności kapitału własnego, to z reguły nie ma trudności np. z podwyższeniem kapitału akcyjnego w przypadku spółki akcyjnej lub pozyskaniem w różnej formie kapitału obcego. Stan gospodarki, który cechuje wzrost, z reguły wpływa na zwiększenie zainteresowania przedsiębiorstw podejmowaniem inwestycji rozwojowych. W ustabilizowanej i rozwijającej się gospodarce łatwiej uzyskać niezbędny kapitał. Formy pozyskiwania kapitału zależą również od sprawnie działającego rynku finansowego i jego segmentów. Sytuacja w gospodarce, w tym także finansowa przedsiębiorstw, realizowana polityka fiskalna państwa oraz polityka systemu w zależności od relacji między podażą kapitału a popytem na kapitał a także od tego, czy jest to kapitał własny czy obcy, czy jest angażowany na czas określony, długoterminowo lub krótkoterminowo. Uwzględniając zatem wiele czynników wpływających na możliwości pozyskiwania kapitału, przedsiębiorstwa powinny kształtować optymalną jego strukturę z punktu widzenia maksymalizacji założonego celu. Zarówno kapitał własny jak i kapitał obcy mają swoje wady i zalety. Z punktu widzenia przedsiębiorstwa podstawowe zalety kapitału własnego polegają w szczególności na tym, że: • Jest on stabilnym źródłem finansowania działalności przedsiębiorstwa, • Wpływa na zwiększenie płynności finansowej przedsiębiorstwa, • Stanowi bazę gwarancyjną dla wierzycieli, • Angażowany na czas nieokreślony stanowi podstawę do powstania stosunków własnościowych, • Ze stosunków własnościowych z kolei wynika prawo do udziału w podziale zysku. Główną wadą kapitału własnego jest natomiast to, że nie zawsze przynosi on oczekiwane korzyści, zwłaszcza w sytuacji występowania w przedsiębiorstwie strat. W zależności od formy prawnej przedsiębiorstwa i warunków umowy współwłaściciel uczestniczy lub nie w jego stratach. Istotny jest jednak fakt, że straty uszczuplają kapitał własny. W sytuacji upadłości i likwidacji przedsiębiorstwa roszczenia właścicieli są zaspokajane po uregulowaniu zobowiązań wobec różnych wierzycieli. Jest on w porównaniu do kapitału obcego mało elastyczny. Kapitał obcy odznacza się natomiast m.in. następującymi zaletami: • Stanowi on elastyczne źródło finansowania, • Umożliwia podjęcie i realizację przedsięwzięć przekraczających własne możliwości finansowe przedsiębiorstwa, • Jego wykorzystanie może wpływać na obniżenie obciążeń podatkowych oraz wzrost rentowności kapitału własnego, • Wierzyciel, z reguły nie ma prawa głosu przy podejmowaniu decyzji w przedsiębiorstwie, • Umożliwia kształtowanie optymalnej struktury kapitału. Negatywne skutki angażowania kapitału obcego polegają głównie na tym, że: • Jest on oddawany do dyspozycji danego przedsiębiorstwa na określony czas, po którym podlega zwrotowi, • Wierzyciele mają prawo do odsetek, • Uzyskanie kapitału obcego często wymaga zabezpieczenia lub gwarancji, • W warunkach inflacji wierzyciele mogą żądać dodatkowych gwarancji, zapewniających realną wartość pożyczonego kapitału, • Wraz ze wzrostem zadłużenia przedsiębiorstwa rośnie, z reguły, ryzyko i koszt kapitału obcego, • Wysoki stopień zadłużenia może prowadzić nawet do przyznania pewnych uprawnień wierzycielom, • W przypadku likwidacji przedsiębiorstwa wierzyciele są zaspokajani przed właścicielami. Można więc stwierdzić, że kapitały angażowane w przedsiębiorstwach pełnią wiele funkcji. I tak, kapitałowi własnemu przypisuje się pełnienie funkcji gwarancyjnej i roboczej, a obcemu tylko funkcję roboczą. Należy jednak zaznaczyć, że różna jest odpowiedzialność poszczególnych form prawnych przedsiębiorstw wobec wierzycieli. Stąd funkcję gwarancyjną kapitału należałoby rozważać w stosunku do przedsiębiorstw, które mają odrębną od współwłaścicieli osobowość prawną. Taka odrębność cechuje spółki kapitałowe, w których funkcję gwarancyjną powinien spełniać kapitał akcyjny lub kapitał zakładowy. Z reguły kapitał ten, poza szczególnymi przypadkami, tj. gdy następuje jego obniżenie i umorzenie akcji lub tych dwóch przypadków – wypłaty na rzecz akcjonariuszy lub wspólników mogą wystąpić jedynie z tytułu wypłaty dywidendy. Istnieje jednak niebezpieczeństwo, że kapitał akcyjny zostanie obniżony z innych powodów niż wypłaty na rzecz akcjonariuszy. Kodeks handlowy w Polsce zawiera więc zapisy chroniące kapitał akcyjny, a w konsekwencji wierzycieli. Funkcję roboczą pełni zarówno kapitał własny, jak i obcy. Polega ona na tym, że kapitał stanowi źródło finansowania podejmowanych przez przedsiębiorstwo zadań, których rezultatem powinna być nadwyżka przychodów nad kosztami. Zaangażowany kapitał „pracuje” przynosząc korzyści zarówno przedsiębiorstwu, jak i wierzycielom. Ponieważ kapitał obcy jest odstępowany na konkretnych warunkach (dotyczy to głównie stopy procentowej uwzględniającej ryzyko i okresy angażowania kapitału oraz formy zabezpieczenia) i w konkretnym celu, to dłużnicy posługują się powierzonym kapitałem, jak własnym. W związku z tym pełni on funkcję roboczą, podobnie jak kapitał własny.