Język w "Małej apokalipsie" T.Konwickiego

Język powieści Język jest podporządkowany kreacji bohatera-narratora i okolicz¬nościom jego wędrówki w poszukiwaniu sensu manifestacji, którą mu narzucono. Tłem rozmów pisarza z różnymi osobami jest język ofi¬cjalnej propagandy: hasła popierające ustrój i przypominające rocznicowy charakter uroczystości, drętwe przemówienia, okrzyki manife¬stantów, wpływ języka rosyjskiego, np. skandowanie na zmianę: Pol¬ska, Polsza. Podobny charakter mają przewrotne, demagogiczne wy¬powiedzi funkcjonariusza tajnych służb, orzą (o pozytywnej i nega¬tywnej opozycji), i Edka – marksisty prowadzącego wykłady o aluzji. Powieść ukazuje, jak powszechnie została zniszczona prawda. Przy pomocy języka reżim wprowadza chaos i poczucie niepewności, np. wielość dat. System komunistyczny doprowadził do degradacji mowy – pustych obietnic, wpływania na postawy obywateli przy pomocy umieszczanych w wielu miejscach haseł oraz propagandy w środkach masowego przekazu. Słowa zazwyczaj nie mają pokrycia w działaniu bohaterów, np. Bu¬łat deklaruje się jako człowiek od wyrażania opinii opozycji, a niedługo później składa hołd rosyjskiemu sekretarzowi jako reprezentant świata sztuki. Język jest więc orężem powszechnej dezorientacji, słu¬ży kłamstwu i demagogii, kształtuje postawy ludzi według narzuco¬nego przez partię schematu. Opozycjoniści również posługują się okaleczoną mową – stosują alu¬zje i niedopowiedzenia, a czasem wręcz celowo wprowadzają element przemilczenia i tajemnicy. Ma to związek z nawykiem konspiracji, ale stwarza pułapkę mylnej interpretacji wypowiedzi przez odbiorcę. Narrator posługuje się niekiedy językiem wulgarnym (np. obeszczane ściany) i w taki sposób charakteryzuje niektóre osoby – np. matka zwraca się do dziecka w wózku: Śpij maleńki, śpij, bo dam kopa (76). Przedstawiciele elity artystycznej wyrażają się z dbałością o kulturę języka, jednak treść ich wypowiedzi jest pusta, nijaka, bezbarwna lub po prostu kłamliwa. Język odwzorowuje rozpad rzeczywistości, upa¬dek zasad moralnych, niespójność poglądów i czynów. Zmieszanie wyrazów polskich z rosyjskimi, kulturalnych z wulgarnymi, tzw. nowomowa – prowadzą do obniżenia rangi języka jako ostoi bytu naro¬dowego. Piękną polszczyznę literacką wyparła mowa potoczna. Poważne zagadnienia powieści nie wykluczają elementów dowcipu i groteski w warstwie językowej, np. dialog Nadzieżdy i bohatera po¬brzmiewa tzw. czarnym humorem: – A ja pana zaraz uduszę i będę miała spokój. – Nie wolno mnie przed czasem udusić (61). Groteskowo brzmi zapis spadku pozostawionego potomnym: receptu¬ry leków na łupież i zaparcia oraz instrukcja, jak wygrać w „oko”. Ów „testament” obrazuje przy okazji stan posiadania starszego człowieka, po wielu latach aktywności zawodowej, w państwie komunistycznym.