Język w "Krzyżakach"

Język Dzięki studiom nad epoką średniowiecza Sienkiewicz nie tylko wprowadził do powieści odpowiednie tło zdarzeń, klimat sporów polsko-krzyżackich, obyczajowość ludzi z różnych środowisk, ale przede wszystkim ułatwił czytelnikom przeniesienie się do czasu i miejsc akcji poprzez zastosowanie stylizacji na język tamtego okresu. Jest on dla wszystkich zrozumiały, prosty, przyjemny w odbiorze, a przy tym niesie z sobą wrażenie dawnej elegancji, czasem rubaszności i humoru. Sienkiewicz wykorzystał słownictwo staropolskie, częściowo gwarowe (podhalańskie) dostosowane do różnych sytuacji i statusu społecznego postaci. Spotykamy tu dworny, wyszukany i pełen uprzejmości styl obowiązujący na dworach królewskim i książęcych, w innych okolicznościach – charakterystyczny dla politycznych układów lub majątkowych pertraktacji, albo właściwy dla rozmowy osób zakochanych. Pisarz posługuje się często składnią o szyku przestawnym, stosuje dawne formy fleksyjne – po to, by oddać klimat tamtych lat. Zastosowany tu zabieg stylizacji (tzn. naśladowania stylu) na język średniowiecza nosi miano archaizacji. Sienkiewicz wprowadził tu także dialektyzmy o rodowodzie podhalańskim, w którym przechowały się wyrażenia dawne (jest to więc swoiste połączenie archaizacji i dialektyzacji). Język współgra z sytuacjami, nastrojem chwili, stanem ducha bohatera, np. obłąkańcze wizje Zygfryda przed powieszeniem korespondują z opisem burzy – fragment ten został oddany z troską o ukształtowanie odpowiedniego nastroju – grozy, tajemniczości, wręcz diaboliczności. Zupełnie inny charakter mają miłosne prostoduszne umizgi Zbyszka: subtelne, pełne uwielbienia i czci wobec Danusi oraz zmysłowe, konkretne, z ukierunkowaniem na praktyczny wymiar tego związku – wobec Jagienki. Za każdym razem widać tu nieporadność słowną prostego rycerza, ale z jego krótkich, urywanych zdań bije siła uczucia. Owa językowa namiastka średniowiecza, zawarta w powieści Krzyżacy sprawia, że utwór zyskuje na atrakcyjności i uroku literackim. Jest to zarazem okazja do tego, by popularny odbiorca mógł zetknąć się z nazwami broni, potraw, zwyczajów z odległej epoki. Język jako najbardziej wyrazisty element kultury jest tu kluczem do jej poznania. Pod tym względem książka spełnia także cel poznawczy i budzący uczucia patriotyczne – mówi bowiem o podstawach naszej narodowej tożsamości.