Interpretacja dramatu "Nie-Boska Komedia"

Interpretacja dramatu Bohater, hrabia Henryk, zanim rzuci się w wir walk społecznych, przechodzi doświadczenia życia domowego. Utwór dzieli się na dwie partie: części 1. i 2., przedstawiające prywatne życie bohatera oraz 3. i 4., opisujące jego udział w życiu społeczno-historycznym. Pierwotnie utwór miał być zatytułowany „Mąż” (tak nazywany jest hrabia Henryk jako osoba dramatu). Wieloznaczność tego słowa pozwoliła tak samo określić bohatera w obu częściach tragedii – najpierw „Mąż” oznacza złego małżonka i nieczułego ojca rodziny, później – „jedynego męża wśród ludzi” w obozie ginących feudałów. W części pierwszej winą niepowodzeń Męża, tego, że nie sprawdza się on w roli męża i ojca, obarczona zostaje „fałszywa poezja”. Chór Złych Duchów nasyła na bohatera piekielne majaki zbuntowanego romantyzmu. Reprezentują one złudne, niszczące idee: Dziewica absolutyzację miłości, Sława – pychę i wzgardę dla ludzi, właściwe wybujałemu indywidualizmowi, Eden – utopijne marzenia o życiu szczęśliwym i wolnym na łonie natury. Uwiedziony tymi szalonymi mitami „fałszywy” poeta zaniedbuje swoje proste i skromne obowiązki domowe, czym doprowadza Żonę do obłędu i śmierci. Krasiński krytykuje typowo romantyczny stosunek swojego bohatera do życia – słowa „Dramat układasz” to oskarżenie o fabrykowanie literatury z cudzych cierpień. Mąż jest człowiekiem „bez serca”, nie dostrzegającym moralnego porządku oraz piękna codzienności, przejętym zgubną ideą poetyzacji rzeczywistości. Kara jaka na niego spada, jest obłęd i śmierć Żony oraz utrata wzroku przez syna, Orcia. Chłopiec zresztą także okazuje się później poetą, ale już prawdziwym, o niekłamanej wrażliwości i darze jasnowidzenia, skazanym na przedwczesną śmierć. Ostateczne rozwiązanie wątku rodzinnego następuje w części drugiej dramatu. Ujawnia się tu przeznaczenie Orcia, który ma zginąć jako prawdziwy poeta – naznaczony przekleństwem wieszczów i proroków. Ojcu przypada inna droga – głos Anioła Stróża wskazuje mu szansę zbawienia poprzez miłość „biednych bliźnich”, praktykowanie ewangelicznej moralności. Jednak Mąż nie podporządkowuje się temu wezwaniu. Krasiński nie potrafił przy tym całkowicie potępić swojego bohatera – otoczył go więc nimbem tragicznej wzniosłości i przydał mu wiele cech pozytywnych. W części trzeciej hrabia Henryk pojawia się w nowej roli – na plan pierwszy wysuwa się bowiem wątek walki politycznej, zaś historia rodzinna staje się tylko jego dopełnieniem. Mąż jest teraz zatem przywódcą ginącej arystokracji rodu i pieniądza, skupionej w Okopach Świętej Trójcy. Jego przeciwnikiem jest Pankracy – radykalny ideolog stojący na czele zwycięskiej rewolucji „biednych i głodnych”, wspierany przez młodego, fanatycznego kapłana – Leonarda. Mąż zwiedza w przebraniu obóz przeciwnika, ogląda bluźniercze obrzędy nowej wiary rewolucyjnej oraz manifestacje zemsty zbuntowanego tłumu. W wielkiej scenie dyskusji z Pankracym – stanowiącej starcie racji świata odchodzącego w przeszłość i świata nowego – osądza, że są to „wszystkie stare zbrodnie świata, ubrane w szaty świeże”. Przeświadczeniu Pankracego, że powstanie nowy świat, będący – jako własność ludzi wolnych – „jednym miastem kwitnącym, jednym domem szczęśliwym, jednym warsztatem bogactw i przemysłu”, przeciwstawia całkowite zwątpienie w możliwość zrealizowania „raju” na ziemi. Ugoda pomiędzy antagonistami okazuje się niemożliwa, ani na płaszczyźnie idei, ani na płaszczyźnie osobistej – sprzeciwia się temu ich obopólne poczucie obowiązku wobec reprezentowanych społeczności i poczucie honoru. Rozstając się każdy ma poczucie nieodwołalności swojej decyzji, ale też w głębi ducha żaden nie czuje się zwycięzcą. W części czwartej dochodzi do bezpośredniego starcia zbrojnego obydwu obozów. Hrabiemu Henrykowi, którego adherenci, arystokraci, to ludzie słabi, tchórzliwi i podli, objawione zostaje potępienie za to, że „nic nie kochał, nic nie czcił prócz siebie”. Po śmierci Orcia trafionego kulą i po samobójczym skoku Męża w przepaść (ostatnie jego słowa to okrzyk: „Poezjo, bądź mi przeklęta!”), Pankracy z Leonardem odbywają straszny sąd nad pokonanymi. W chwili – jak się wydaje ostatecznego triumfu rewolucji jej wódz, marzący o odkupieniu dzieła zniszczenia przez budowę szczęśliwej przyszłości, odczuwa jednak niepokój i zwątpienie. Gdy ukazuje mu się wizja Chrystusa-Mściciela, ginie od jej siły, że słowami (przypisywanymi Julianowi Apostacie): „Galilaee, vicisti!” (Galilejczyku, zwyciężyłeś!).