Historiozofia IIIcz Dziadów

Zarówno III część "Dziadów", jak i "Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego" podejmują temat cierpienia Polski i Polaków. Okazuje się ono potrzebne do zbawienia wszystkich narodów świata. Sens cierpienia jest podstawą wiary w odzyskanie niepodległości i nadziei na rychłe pokonanie zaborców. W "Księgach ..." temat Polski jest rozwinięty i jest osadzony w historii świata. Nasza ojczyzna spełnia rolę odkupiciela, który nie zwątpił i nie poddał się wierze w różnych bożków. W trzeciej części "Dziadów" rola wybawiciela ludzkości została przypisana narodowi polskiemu, martyrologia młodzieży pozwala odkupić grzechy świata. W Dziadach drezdeńskich został poruszony również temat istnienia dwóch światów: ziemskiego i nadprzyrodzonego. Wybrane jednostki mogą kontaktować się z zaświatami i działać w celu wyzwolenia Polski od zaborców. To wyzwolenie jest porównywane do zmartwychwstania Pana Jezusa. W "Księgach ..." odnajdujemy również związek pomiędzy Polską a Wybawicielem. Naród polski ma pogodzić wszystkich chrześcijan, a w ich krajach ma zapanować spokój, cyt. "A jako za zmartwychwstaniem Chrystusa ustały na ziemi całej ofiary krwawe, tak za zmartwychwstaniem Narodu polskiego ustaną w chrześcijaństwie wojny".. Rola mesjańska jest wszechobecna w dziełach Mickiewicza i stanowi wytłumaczenie cierpienia, które okazuje się wręcz święte i zbawcze. Polska otrzymuje w "Księgach ..." statut międzynarodowy, ogólnoświatowy, ponieważ jej historia jest rozwiązaniem problemów dręczących całą ludzkość. Sam podtytuł "Od początku świata aż do umęczenia narodu polskiego" sugeruje ważne wydarzenie, jakim jest zniknięcie Polski z map Europy. Historia świata przedstawiona w "Księgach rozpoczyna się od stwierdzenia, cyt. "Na początku była wiara w jednego Boga, i była Wolność na świecie". Ludzie wyrzekli się jedynego Boga i zaczęli czcić własne bożki. W Rzymie cesarz nazwał siebie Bogiem, a car w Rosji ogłosił się głową Kościoła. Kiedy na ziemię zesłano Chrystusa rzekł on, cyt. "Ja jestem prawdą i sprawiedliwością". Jednak umęczono go, powieszono na krzyżu i złożono w grobie. Chrystus zmartwychwstał, zaczął odnawiać wiarę w jednego Boga i rozszerzać Wolność. Jego nauka nie przetrwała we wszystkich narodach i władcy zaczęli tworzyć własnych bożków. Dopiero Polska stała się wybawicielem grzeszników i niszczycielem nieprawdziwych bożków, którzy uznani zostali za sprawców wszelkiego zła na ziemi. Z mesjanizmem Mickiewicza nieodłącznie wiąże się prowidencjalizm. Opiera się on na wierze w szczególną rolę, jaką ma do odegrania na ziemi naród polski, jego posłannictwo w celu zbawienia ludzkości. Musi on cierpieć, aby później stanowić wzór, być przewodnikiem dla innych narodów chcących zjednoczyć się pod imieniem Pana Boga, cyt. "Bo naród polski nie umarł, ciało jego leży w grobie, a dusza jego zstąpiła z ziemi, to jest z życia publicznego, do otchłani, to jest do życia domowego ludów cierpiących niewolę w kraju i za krajem, aby widzieć cierpienie ich". Mickiewicz, nawiązując do ideologii millenaryzmu, stawia Polskę jako przyszłego zbawiciela, który przyjdzie w chwale. Za jego sprawą na ziemi będzie panowało przez tysiąclecia "królestwo boże". Zgodnie z prowidencjalizmem Mickiewicz uważa, że tajemniczy opiekun, czuwający nad Polską i jej losami da jej moc zbawienną aby mogła znów powrócić ze zwielokrotnioną siłą i poprowadzić inne narody za sobą, wskazać im właściwą drogę do wiary w jednego Boga, jak również do odzyskania Wolności, której jako naród nigdy nie zatraciła, cyt. "rzekła Polska: ...ja jestem Wolność". Dla narodów opętanych przez bałwany nasza ojczyzna stała się ostatnią deską ratunku potrafiącą wyciągnąć tonących w morzu pełnym zła, nienawiści i urojonych bożków. Polska została nazwana "Kopernikiem w świecie moralnym", który uratuje innych przez zatraceniem, przed zapomnieniem o jedynym Bogu, którego trzeba kochać i postępować według zasad przekazanych ludzkości poprzez jego syna, Jezusa Chrystusa. W dziełach Mickiewicza spotykamy wiele osób, które przemierzają cały świat, jednak nie bezcelowo. Końcem ich wędrówki będzie odnalezienie ziemi świętej. Mickiewicz, poprzez pokazanie wielu Polaków przemierzających strony dalekie ich rodzimemu krajowi, chciał pokazać, że pielgrzymstwo jest wpisane w dusze jego rodaków, cyt. "Wołają do ciebie z głębi kopalni syberyjskich i ze śniegów kamczackich, i ze stepów Algeru, i z Francji, ziemi cudzej". Wędrowcy ci nigdy nie spoczną, póki nie osiągną postawionego sobie celu. W jego poszukiwaniu nie przeszkadzają im ani głębokie śniegi Syberii, ani suchy i bardzo gorący klimat orientalnych stepów. Pielgrzym kieruje się jedynie słowem bożym. Poświęca się on dla własnego kraju mierząc "siły podłóg zamiaru". Historiozofia mickiewiczowska powstała pod wpływem ideologii mesjanistycznej, prowidencjalizmu i pielgrzymstwa. Te trzy pojęcia stały się motorem działań niepodległościowych, powstań i innego rodzaju przejawów walki narodowo wyzwoleńczej. Autor jest pewien prawdy zawartej w bożym planie zbawienia świata i rozumie sens cierpienia narodu polskiego. Wierzy, że przyszłość Polski, podyktowana przez Stwórcę wszechwiedzącego i wszechmocnego, przyniesie jej samej i wszystkim narodom niepodległość. Na świecie zapanuje Wolność i wiara w jednego Boga zamieszka w duszach wszystkich chrześcijan.