Geneza Trenów Jana Kochanowskiego

Geneza Trenów Treny stanowią cykl dziewiętnastu utworów lirycznych, związanych tematycznie ze śmiercią córki pisarza, Urszuli. Zbiór pieśni poprzedzony dedykacją: Orszuli Kochanowskiej, wdzięcznej, uciesznej, niepospolitej dziecinie..., a zamknięty Epitafium Hannie Kochanowskiej, która... za siostrą prędko pośpieszyła..., jest reakcją poety na życiową tragedię, jaka spotkała go w najpogodniejszym okresie życia, po latach spokoju i wyciszenia wewnętrznego. Inne zbiory Kochanowskiego (Pieśni, Fraszki, Psałterz) powstawały w ciągu kilku, kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu lat, natomiast Treny zrodziły się w okresie kilku czy najwyżej kilkunastu miesięcy. Były one bowiem związane z jednym wydarzeniem, które wstrząsnęło światopoglądem twórcy – śmiercią ukochanego dziecka, dwuipółletniej córeczki, stającej dopiero u progu życia i już się z nim żegnającej. Czytelnika uderzyć może dysproporcja pomiędzy wagą i objętością dzieła poświęconego śmierci jednej z córek i niemal zdawkowe potraktowanie zgonu drugiej; trudno jednak wyjaśnić ten fakt i ustrzec się przed zbytnim uproszczeniem. Mówi się bowiem, iż o ile ta pierwsza śmierć była dla Kochanowskiego nieoczekiwanym ciosem, później serce ojcowskie było już „zahartowane”. Inni biografowie próbują motywować wyjątkową rozpacz poety nadzwyczajnymi cechami zmarłej, pozostającymi jednak w sprzeczności z jej wiekiem. W efekcie problem ten musi pozostać niewyjaśniony. Trudno zresztą przeliczać wagę uczuć na ich literacki ekwiwalent i nie to jest najważniejsze. Dzięki Trenom w polskiej literaturze po raz pierwszy pojawił się bohater dziecięcy. Urszulka stała się pierwowzorem typu cudownego dziecka, przedwcześnie dojrzałego wewnętrznie i przez to naznaczonego piętnem śmierci. Taki obraz podejmie później literatura romantyczna, taką interpretację postaci dziewczynki powtórzy Bolesław Leśmian w znakomitym wierszu Urszula Kochanowska.