Geneza powstania CEFTA

Geneza Powstanie strefy wolnego handlu w krajach Europy Środkowej było stymulowane przez Zbigniewa Brzezińskiego oraz kraje Wspólnot Europejskich (co odczuwalne było zwłaszcza w ostatniej fazie negocjowania Układów Europejskich z pierwszymi krajami Europy Środkowej i Wschodniej). 3 stycznia 1990 r. Z. Brzeziński zasugerował nawet utworzenie federacji polsko-czechosłowackiej. Wśród krajów regionu najbardziej zainteresowana współpracą regionalną była Polska, która z dużym zainteresowaniem odniosła się do tej inicjatywy. Natomiast Węgry i Czechy początkowo były dość sceptyczne. Węgry poszukiwały kontaktów raczej z Austria niż z Polską, natomiast Czechy preferowały stosunki z Niemcami. W styczniu 1990 r. wicepremier Węgier Peter Medggess zaproponował utworzenie „zintegrowanej grupy gospodarczej” przez trzy kraje zmierzające do gospodarki rynkowej: Czechosłowację, Polskę i Węgry. Polska nie wystąpiła z inicjatywą tworzenia strefy wolnego handlu, obawiając się negatywnej oceny takiej inicjatywy przez dużo mniejsze od niej kraje. Jej znaczenie w procesie tworzenia CEFTA wynika stąd, że zainicjowała procedurę likwidacji RWPG i poszukiwała rozwiązań stymulujących integrację i liberalizację w regionie, opartą nie na politycznych dyrektywach, ale na zasadach rynkowych. Rozwiązanie RWPG nastąpiło 90 dni po podpisaniu protokołu budapesztańskiego z 28 stycznia 1991 r. o rozwiązaniu tej organizacji. Początkowa ogólna niechęć wobec nowej inicjatywy integracji regionalnej zasadniczo wynikała z dwóch przyczyn. Z jednej strony zainteresowane kraje wyniosły złe doświadczenia ze współpracy rozwijanej przed rokiem 1989. Z drugiej strony uważały, że wiązanie się z Polska, której gospodarkę oceniano jako najbardziej zdestabilizowaną w regionie, nie może przynieść pozytywnych impulsów dla ich gospodarek. Dla Polski argumentem za tworzeniem strefy było przede wszystkim to, że wszystkie kraje w regionie, liberalizując swoje gospodarki wobec rynku krajów członkowskich Wspólnot Europejskich, nie powinny liberalizować między sobą wzajemnych stosunków wyłącznie na podstawie rozwiązań globalnych (GATT/WTO) oraz bilateralnych. Prezydent Václav Havel nie widział możliwości i potrzeby bliższej współpracy w regionie. Polskę plasował w ugrupowaniu bałtyckim, natomiast Czechosłowację w strefie dunajsko-adriatyckiej. Ponadto przeciw zbliżeniu z Polską przemawiały jeszcze dwa wydarzenia z historii wzajemnych stosunków, które na ówczesnym etapie nie zostały zatarte powstaniem wspólnych interesów: zajęcie przez Polskę Zaolzia w 1938 r. oraz udział polskiego wojska w interwencji Układu Warszawskiego w Czechosłowacji w 1968 r. Trudności w realizacji inicjatywy regionalnej nie zraziły Polski. Przedstawiając w Sejmie (26 kwietnia 1990 r.) priorytety polskiej polityki, minister spraw zagranicznych Krzysztof Skubiszewski wymienił na trzecim miejscu potrzebę utworzenia ugrupowania polsko-czechosłowacko-węgierskiego. Powiedział on w swoim wystąpieniu: „Tutaj interesuje nas powiązanie nowe, przyszłe – w szcze¬gól¬ności integracja w trójkącie Czechosłowacja – Polska – Węgry (...) jesteśmy tu otwarci na różne związki. Tym bardziej, że nasze położenie jest samo w sobie zaprzeczeniem izolacji”. Od kwietnia do października 1990 r. nie nastąpiło zbliżenie stanowisk trzech krajów regionu. Jesienią 1990 r. Polska przesłała do konsultacji dwóm pozostałym krajom projekt współpracy przygotowany przez Sejm, co doprowadziło do spotkania trzech ministrów spraw zagranicznych.