Funkcje języka

29. Funkcje języka na wybranych przykładach tekstów naukowych, publicystycznych i literackich. Podstawową funkcją tekstów językowych, mówionych lub pisa¬nych, jest porozumiewanie się ludzi, czyli komunikowanie się. Tę funk¬cję nazywamy funkcją komunikatywną. Występuje ona w kilku odmia¬nach. Najważniejsza z nich i najczęściej występująca w różnych tekstach polega na przekazywaniu przez nadawcę informacji, tj. na oznajmianiu odbiorcy o czymś, co się dzieje, działo lub będzie dziać. Tę odmianę funkcji komunikatywnej nazywamy funkcją informatywną. Występuje ona zarówno w tekstach naukowych, w artykułach publicystycznych, w komunikatach urzędowych i w utworach literackich, jak też w potocz¬nej rozmowie. Inną funkcję pełnią następujące teksty: Proszę wsiadać i drzwi zamykać! Wszyscy do urn wyborczych! Może spotkacie kiedy wiejskiego chłopca, który szuka zarobku i takiej nauki, jakie między swoimi nie mógł znaleźć. W jego oczach zobaczycie jakby odblask nieba, które przegląda się w powierzchni spokojnych wód; w jego myślach poznacie naiwną prostotę, a w sercu tajemną i prawie bezświadomą miłość. Wówczas podajcie rękę pomocy temu dziecku. Będzie to wasz mały brat, Antek, któremu w rodzinnej wsi stało się za ciasno, więc wyszedł w świat, oddając się Bogu i dobrym ludziom. Bolesław Prus Każdy z tych tekstów ma na celu pobudzenie odbiorców do działa¬nia zgodnego z intencją nadawcy. Taką funkcję tekstów nazywamy funkcją impresywną. Na podstawie podanych przykładów możemy się zorientować, że formy tekstów o funkcji impresywnej mogą się różnić pod względem stylistycznym. Mogą mianowicie wyrażać życzenie nadawcy w sposób bezpośredni za pomocą zdań rozkazujących (jak w przy¬kładzie pierwszym i drugim), mogą też dzięki odpowiedniemu doborowi środków językowych pobudzać odbiorcę do głębszej refleksji, wywoły¬wać w nim pożądane uczucia i w ten sposób nakłaniać go do reakcji zgodnych z intencją nadawcy. Taki charakter ma przytoczony końcowy fragment noweli Bolesława Prusa Antek. Niekiedy nadawca powiadamia odbiorcę o swych doznaniach uczu¬ciowych, np. radości, smutku, tęsknoty, gniewu. Tekst wypowiedziany przez niego pełni wówczas funkcję ekspresywną. Przykładem takiego tekstu jest inwokacja do Pana Tadeusza, w której poeta wyraża swą tęsknotę za „krajem lat dziecinnych”. Funkcja informatywna odgrywa dominującą rolę w zdecydowanej większości tekstów. Stosunkowo niewiele znajdziemy tekstów o wyłącz¬nej funkcji impresywnej czy ekspresywnej, chyba że chodzi o teksty bardzo krótkie, np. jednozdaniowe. W tekstach dłuższych funkcje te pojawiają się zazwyczaj obok prze¬ważającej w nich funkcji informatywnej.