Fraszki Jana Kochanowskiego



Fraszki Podobnie jak pieśni, fraszki pisał Kochanowski przez całe życie. W ciągu całej z górą dwudziestoletniej działalności poety powstało ich ponad trzysta. Na krótko przed śmiercią, w 1584 roku, autor wydał je w Krakowie w drukarni Łazarzowej (u Januszowskiego), a o ich popularności może świadczyć fakt, iż wkrótce pojawiły się nowe wydania. Chociaż Fraszki z 1584 roku nie zostały przez autora ułożone chronologicznie, z grubsza ten porządek zachowują: w pierwszej i drugiej księdze przeważają utwory napisane wcześniej (w okresie dworskim), w trzeciej – późniejsze. Mimo braku dat odautorskich, termin powstania poszczególnych fraszek jest najczęściej możliwy do ustalenia. W odróżnieniu od pieśni bowiem – Kochanowski utrwala w nich wiele konkretnych wydarzeń i anegdot, zamieszcza autentyczne nazwiska bohaterów i adresatów. Fraszka – drobny utwór poetycki wierszem, często o charakterze żartobliwym, oparty na dowcipnym pomyśle, będący odmianą epigramatu. Nazwę gatunku wprowadził z włoskiego Jan Kochanowski, który swoimi Fraszkami (1584) ustalił obowiązujący wzór stylistyczny dla późniejszych poetów M. Rej utwory własne o analogicznym charakterze określił mianem figlików [...] Dawniejsza f. operowała przede wszystkim dowcipem sytuacyjnym, miała często charakter zabawnej scenki opowiedzianej wierszem.13 Fraszka znaczy: drobiazg, rzecz niepoważna, błahostka, a więc termin ten oznaczać ma utwór literacki niewielki rozmiarami, drobny, a także poruszający tematy niezbyt poważne. Jednak Kochanowski, posługując się tym terminem, wygrywa wielorakie znaczenia tego słowa: fraszką jest też życie ludzkie w porównaniu z wiecznością wyroków boskich, ze stałością Fortuny. W tym kontekście termin „fraszka” staje się słowem-kluczem: żartobliwy ton ułatwia poecie mówienie o sprawach ostatecznych, a dowcip i ironia często są podszyte goryczą i poczuciem bezsilności. Filozofia praktyczna Fraszek nie tyle różni się od filozofii Pieśni, ile ją uzupełnia, ten sam poeta, który w Pieśniach ogarnął się w płaszcz cnoty, we Fraszkach zasłania się kpiną połączoną z pochwałą widzianego świata i przelotnego zdarzenia.14 W tym kontekście staje się dla nas jasne, iż pozornie błaha „fraszka” to na pewno nie najmniej ważna pozycja w dorobku poetyckim Kochanowskiego. Zwróćmy uwagę na bogactwo formalne stworzonego przez poetę wzorca gatunku – wśród Fraszek są drobne epigramaty, ale są i wiersze liryczne o rozbudowanej strukturze, często bardzo skomplikowanej. Znajdziemy też przykłady wykorzystania dialogu, które czynią z fraszki misternie zbudowaną scenkę dramatyczną (0 doktorze Hiszpanie), są także fraszki konstruowane niczym rebusy, odsłaniające ukryte znaczenia dopiero po uważnym, wielokrotnym odczytaniu (Raki). Tak jak różnorodna jest budowa Fraszek, tak rozmaita jest ich tematyka. Najczęściej fraszka jest krótkim, uszczypliwym przytykiem kierowanym do poszczególnych adresatów, a jej zadaniem jest po prostu rozbawienie czytelnika. Obok tych perełek humoru i ironii pojawiają się jednak fraszki liryczne, refleksyjne, wręcz filozoficzne, miłosne i erotyczne, a nawet autotematyczne. Dla współczesnego czytelnika dowcip sytuacyjny zawarty we fraszkach bywa czasem niezrozumiały – zmieniło się poczucie humoru, odczucie tego, co jest „śmieszne” bądź „zaskakujące”. Stąd wiele fraszek może już dzisiaj nie zachwycać odkrywczością. Ale wiele z nich – jak chociażby wspomniane wyżej Raki czy miniaturowa scenka („mikrodramat”) 0 doktorze Hiszpanie – to prawdziwe arcydzieła, nie sposób nie dostrzec mistrzostwa formalnego autora, umiejętności posługiwania się syntetycznym skrótem, pointą, sprawnego operowania kontrastem. Zawarty w Rakach „koncept” jest wręcz zapowiedzią odległego przecież jeszcze baroku! Aby w pełni docenić walory artystyczne Fraszek, musimy spojrzeć na nie w kontekście dokonań innych poetów współczesnych Kochanowskiemu. Autor zastosował we fraszkach wiele nowatorskich i – jak na owe czasy – śmiałych pomysłów, kontrowersyjnych czy wręcz szokujących współczesnych. Niektóre fraszki opatrzone są zaskakującym zakończeniem, inne szokują czytelnika drwiną z uznanych autorytetów albo – śmiałością obyczajową (tzw. „nieprzyzwoite” fraszki jeszcze za życia autora doczekały się osobnego wydania). Wśród fraszek Kochanowskiego do dzisiaj uznawanych za najśmieszniejsze przeważają właśnie te ostatnie, sprośne, ale nie wulgarne, gdyż poeta nigdy nie przekracza granicy dobrego smaku. Najbardziej udane fraszki to takie, w których autorowi udaje się zadziwić czytelnika celną pointą (element zaskoczenia sprawiał, iż fraszki pełniły podobną funkcję, jak współcześnie opowiadane dowcipy). Jednak niefrasobliwy, lekki ton jest często tylko maską. Związek tych „dowcipów” z sytuacją życiową i poglądami autora każe czytelnikowi traktować je poważniej, niż – nieco kokieteryjnie – mówi o nich sam Kochanowski. W miarę rozrastania się zbioru fraszek oraz doskonalenia się warsztatu literackiego ich autora – poeta dostrzega, iż fraszka przestała być „błaha”. Wiele z tych „drobiazgów” wyraża poglądy autora, który dzięki masce prześmiewcy i dowcipnisia pozwalał sobie na odkrycie własnej prywatności. Lekka forma umożliwiała autorowi mówienie prawd niepopularnych, głoszenie poglądów kontrowersyjnych, mogących gorszyć współczesnych – jak odrzucenie wartości doczesnych, wyśmiewanie zakłamania, dystansowanie się wobec otoczenia, frywolność. We Fraszkach znajdziemy większe niż w Pieśniach urozmaicenie typów wiersza: pięcio-, siedmio- i ośmiozgłoskowiec, dwa rodzaje dziesięciozgłoskowca (4+6 i 5+5), jedenastozgłoskowiec, dwunastozgłoskowiec, dwa rodzaje trzynastozgłoskowca (7+6 oraz 8+5) i czternastozgłoskowiec. Obok wiersza ciągłego są też fraszki zbudowane ze strof czterowersowych, a nawet trzy sonety, każdy o nieco innej budowie.

Fraszki Jana Kochanowskiego

Materiały

"Sonety krymskie" i "Polały się łzy" - interpretacja utworów Jest cykl 18 utworów, których treść wiąże się z wrażeniami z wycieczki Mickiewicza na Krym w 1825; zostały opublikowane rok później w Moskwie; gatunkowo, sonety Mickiewicza oparte są na klasycznej kanwie, ale nowością jest połączenie sonetów w tematyczny cykl; także technika odbiega nieco od standardu: jest tu połączenie epickiego opisu, liryczn...

Program artystyczny romantyzmu Program artystyczny obejmuje: - odrzucenie sztywnych przepisów poetyki klasycystycznej; - zerwanie w dramacie z trzema jednościami, luźna kompozycja, synkretyzm gatunkowy; - sięganie do mowy codziennej, potocznej i języka ludowego (odrzucenie języka salonowego - języka ówczesnych klasyków); - mieszanie kategorii estetycznych, np. kom...

Elementy autobiograficzne w "Innym Świecie" Elementy autobiograficzne Książka jest wynikiem przeżyć samego autora i przedstawia to, co sam widział, usłyszał od innych więźniów i zapamiętał. Fakty, osoby, nastroje oddają atmosferę dni spędzonych w obozie, są jednak zesta¬wione i ukazane z troską o literackie walory utworu. W każdej części czytelnik ma świadomość, że relację kszt...

Postać św. Franciszka z Asyżu Najpiękniejszą postacią świętego jest według mnie św. Franciszek z Asyżu. Jako młody chłopak żył beztrosko. Nie stronił od zabaw i przyjemności. Był synem bogatego handlarza sukna, więc mógł sobie pozwalać na rozrzutność. Kiedy wybuchła wojna między dwoma miastami, Franciszek wziął w niej udział, nieco później zachorował. Podczas leczenia dużo ...

Prometeusz dobroczyńcą - artykuł Ten tytan stworzył ludzi. Zrobił ich z gliny, swoich łez i skradzionego ognia niebieskiego, z którego stworzył dusze. Fakt że człowiek otrzymał dusze świadczy o tym że Prometeusz stworzył ludzi jako wolne istoty, dał wolną wolę. Nie mieli jednak siły bronić się przed potęgami przyrody i z tego powodu po raz drugi złamał swoje zasady moralne i uk...

Opowiadania Konopnickiej - tematyka Tematyka opowiadań M. Konopnickiej. Do najpopularniejszych opowiadań Konopnickiej należą: \"Mendel Gdański\", \"Miłosierdzie gminy\", \"Dym\", \"Nasza szkapa\". Mendel był starym Żydem, który od urodzenia mieszkał w Gdańsku i był introligatorem. Swe obowiązki wykonywał bardzo sumiennie i dokładnie. Wychowywał wnuczka. Pewnego dnia dowiaduje s...

Problem wolności w romantyźmie i współczesności Romantyczne i współczesne myślenie o wolności. Rozważ problem na wybranych utworach literackich I. W czasach zagrożenia lub utraty suwerenności państwa poeci podejmują walkę o uzyskanie wolności i ocalenie wartości narodowych. Literatura wówczas nacechowana jest patriotyzmem, walką o wolność za wszelką cenę - nawet za cenę życia. Literatur...

Kultura i cywilizacja - wyjaśnienie pojęć, wprowadzenie Aby odpowiedzieć na stwierdzenie zawarte w temacie pracy, musimy wyjaśnić dwa podstawowe pojęcia , które zawierają się w stwierdzeniu powyżej tzn. kultura i cywilizacja . Kiedy słowo kultura pojawiło się po raz pierwszy w językach europejskich , nie miało jeszcze takiego znaczenia jakie ma dzisiaj. Pierwotnie termin cultura wiązał się z u...