Etyka bizsnesu

CZY MOŻLIWA JEST ETYKA BIZNESU? Czy jednakże jest do pogodze¬nia z istotą i praktyką "twardego" biznesu jakakolwiek etyka - wartości i zasady moralne? Czy więc etyka biznesu jest w ogóle możliwa? Są to te same pytania, jakie odnosić można do '.rycia gospodarczego w ogólności, oraz do nauk ekonomicznych. W powszednich rozmowach wypowiadane są opinie w rodzaju: biznes to jest biznes - liczy się w nim biznes, a nie jakaś etyka. To dżungla, w której nie mają zastosowania żadne reguły moralne. Dobre jest w nim wszystko, co zwiększa zysk. Częste jest przeko¬nanie, że biznes ze swej istoty jest niemoralny-podobnie jak polityka. I ma to uzasad¬nienie praktyczne-takie bowiem jest potoczne doświadczenie. Skrajni i pragmatyczni rzecznicy wolnego rynku uznają wszelkie dotyczące go zasady i regulacje, kodeksy i ograniczenia moralne, nie tylko za nieuprawnione, ale i szkodliwe, godzące w swobodę działalności gospodarczej. Prezes jednej ze spółek działających w naszym kraju mówi: "Biznes to świat zimnych uczuć". Liczy się w nim zysk - efekt, a "nie miłosierdzie" (z prasy). Czyż zatem określenie: "etyka biznesu" nie jest wewnętrznie sprzeczne? Skoro biznes oznacza działalność nastawioną na zysk, a więc i bezduszność, zaś etyka -bezinteresowność, uczciwość, szlachetność itp.`? Budowa i uprawianie etyki biznesu jest sprawą złożoną i trudną, zarówno ze względu na kłopoty metodologiczne, jak i opory natury praktycznej - ekonomicznej -oraz psychologicznej. Świadomość tych komplikacji, tkwiących w tej etyce sprzecz¬ności, jest niezbędna. Wszakże pytanie: czy możliwe jest uprawianie etyki biznesu, coraz powszechniej zastępowane jest innymi: jak uprawiać etykę biznesu, jaka powinna być jej zawar¬tość. Jest ona koniecznością społeczną. Była w historii, a jest tak i współcześnie, faktem, elementem praktyki, choć praktyka również często jej przeczy. (Istnieje np. międzynarodowa sieć "Social Venture Net-Work", skupiająca przedsiębiorstwa "spo¬łecznie odpowiedzialne", opierające swą działalność na wartościach, chcące zara¬biać uczciwie, produkować nie szkodząc przyrodzie, humanizować relacje: praco¬dawcy - pracownicy, niosące pomoc ludziom znajdującym się w potrzebie). Powtórzyć tu można wszystkie uwagi zasygnalizowane wcześniej na temat moż¬liwej - i koniecznej - zgodności reguł ekonomii i etyki, prakseologicznych zasad efektywności i wartości oraz reguł moralnych, stojących na straży dopuszczalnych działań ekonomicznych. Realnym problemem w związku z tym jest z jednej strony to, jak uprawiać etykę biznesu, by nie stoczyła się ona na pozycje "czystej" ekonomii, nie przekładalnej w praktyce na język wartości moralnych - lub by nie stała się jedynie narzędziem eko¬nomii w zabiegach o skuteczność działania. Z drugiej strony problemem tym jest, jak uprawiać tę etykę, by nie przerodziła się w naiwną moralistykę, oderwane od praktyki "kaznodziejskie" pouczenia. Pojęcie "etyka biznesu" odnosi się, rzecz jasna, do legalnej działalności gospo¬darczej, nie zaś do zawodów i praktyk nielegalnych, jak ów "płatny zabójca", prze¬myt, "przemysł" i handel narkotykowy, grupy mafijnie, które ze swej istoty są sprzeczne z prawem i zasadami moralnymi. Pojęcie to występuje w dwojakim znaczeniu: - Oznacza się nim dyscyplinę naukową - refleksję teoretyczną, szeroko współ¬cześnie rozwijaną, mającą szerokie zaplecze instytucjonalne (katedry, system na¬uczania, nadaje się nawet tytuły profesorskie z tego zakresu, literaturę). Podejmuje ona wieloaspektowe analizy o charakterze historycznym, metodologicznym, aksjo¬logicznym itp. Jej przedmiotem jest praktyka moralna w świecie biznesu - a także wpływ mechanizmów rynkowych na hierarchię wartości oraz wpływ wartości mo¬ralnych na funkcjonowanie rynku. Jest to usystematyzowane studium problematyki moralnej w świecie biznesu. Teoria ta uprawiana jest na płaszczyźnie opisowej, na której analizowane są wspomniane zjawiska, związki i zależności zachodzące mię¬dzy nimi, realne przekonania i zachowania moralne ludzi biznesu, oraz na płasz¬czyźnie aksjologiczno-normatywnej. Formułowane są tu oceny tych zjawisk, war¬tości i zasady, jakie powinny przenikać praktykę biznesu - zalecenia, kodeksy. - Terminem tym oznacza się również ową realną praktykę moralną w świecie biznesu, rzeczywiste zachowania, określające jej zasady. Na tej płaszczyźnie poję¬cie "etyka biznesu" obejmuje w sensie pozytywnym zespół wartości i norm uzna¬wanych i respektowanych - a w sensie negatywnym: naruszanych - w świecie biznesu, w jego mentalności i działaniu. To właśnie ma podstawowe znaczenie dla życia społecznego, i temu ma służyć teoria, podejmowane przez nią analizy, podob¬nie jak przedmiot nauczania: "etyka biznesu", który nie ma jeszcze w naszych wa¬runkach utrwalonej tradycji, a także ustalonego korpusu, nie dysponuje jeszcze roz¬budowanymi tezami, jest w trakcie formowania się i weryfikacji. Etyka biznesu jest rozpięta między tradycją historyczną a współczesnością, jej warunkami i potrzebami. Ma ona korzenie historyczne, zarazem współczesna rze¬czywistość gospodarcza niesie problemy wymagające nowych analiz i swoistych rozwiązań. Są to problemy globalne, występujące w skali światowej - i problemy szczególne, związane ze swoistymi warunkami i potrzebami, np. narodowymi.