Epos domu, ojczyzny i rodziny

Żyjemy w końcowych latach XX wieku, olbrzymich przemian w każdej dziedzinie życia, oraz ciągłego niepokoju w pogoni za czyś nowym. Są to lata kiedy szereg dotychczasowych wartości traci swój istotny sens. Podobnym przemianą ulegają też gusta literackie. Jednak są w literaturze odmienne wartości i motywy, które będąc ciągle aktualne mają wartość ponadczasową. Tymi motywami są najczęściej dom, rodzina ojczyzna. Pojęcia te można by zdefiniować najprościej w ten sposób: Dom to miejsce do którego najczęściej wracamy, które kochamy. Rodzina to najbliżsi , ci co żyją i co odeszli. Ojczyzna – ziemia na której mieszkamy, żyjemy, a w razie potrzeby bronimy. Już Jan z Czarnolasu stwierdził, że udany dom rodzinny, szczęście rodzinne dają człowiekowi najwięcej oparcia w życiu. Jego najpiękniejsze utwory pochodzą z okresu kiedy osiadł w rodzinnym Czarnolesie. Swój dom w Czarnolesie nazywa poeta „Gniazdem ojczystym”. Kochanowskiemu nie obce były też sprawy ojczyzny. Nawołuje więc szlachtę do jej obrony i ofiar materialnych na jej rzecz. Wersety „Pieśni o dobrej sławie” „…A jeśli komu droga otwarta do nieba, Tym co służą ojczyźnie” stały się nieomal przysłowiowym motywem literackim i niejednokrotnie były w burzliwych dziejach naszej historii wykorzystywane. Topos, ojczyzny domu to także przewodni motyw najbardziej znanego dzieła polskiego „pana Tadeusza” A. Mickiewicza. Obraz ojczyzny- wysnuty w ogromnej tęsknocie za krajem. Poeta prosi Pannę Świętą z Częstochowy i z Ostrej Bramy. „Tymczasem przenoś moją duszę utęsknioną, Do tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych, szeroko nad błękitnym Niemnem rozciągnionych”. Kraj opisywany przez Mickiewicza jest przepiękny, obfituje w wspaniałe miejsca. Piękne są także wytwory ludzkich rąk, szlachecki dworek a nawet karczma, która przypomina autorowi świątynię Salomona. Białe chmurki porównane są do łabędzi.. Czytając „Pana Tadeusza” uczymy się właściwej miłości ojczystego kraju, uczymy się dostrzegać jego piękno, które na codzień istnieje obok nas, ale jakże często go nie zauważamy. Odkładając przeczytanego „Pana Tadeusza” mamy wrażenie, że ojczyzna przedstawiona na jego Kartach, to kraj piękna, szczęścia, miłości. Topos ojczyzny jest także przewodnim motywem dla twórczości Norwida - -poety tułacza. Uciekał od wierszy, które bezpośrednio opisywały pejzaż, ale z niektórych przepojonych tęsknotą utworów, wyłania się obraz odległego kraju. Jego wizje utraconej ojczyzny odnajdujemy w wierszu „Moja Piosnka” w której pojawia się „gniazdo na gruszy bocianie” jako nieodłączny element polskiego krajobrazu. Wiersz jest jednocześnie wspaniałym hołdem złożonym tradycji narodowej. Norwid podjął się także próby videofilmowania ojczyzny uczynił to w memoriale „O młodej emigracji” gdzie twierdził, że „Ojczyzna jest to wielki zbiorowy obowiązek” . Odpowiedzialnym za ojczyznę czynił społeczeństwo, które miało ją realizować poprzez pracę a nie walkę zbrojną. Odwieczny motyw ojczyzny znalazł się także w centrum zainteresowania poezji lat niewoli narodowej. W tych około 50-ciu latach pojecie ojczyzny stało się ogólnonarodową sprawą. Naszej Ojczyzny – polski nie było na mapach Europy, ale był ofiarny naród, który o nią walczył. Tę troskę o ojczyznę najpełniej charakteryzuje „Mazurek Dąbrowskiego” napisany przez J. Wybickiego. Mazurek ten stał się naszym hymnem narodowym. Wiersz ten jest przepełniony optymizmem i radosną nadzieją walki za sprawę ojczyzny. Widać w nim wiarę i moc polskiego oręża. Pieśń ta pełniła przez szereg lat niewoli, w jakiej znalazła się Polska, szczególną funkcje. Była ostoją polskości, wykazywała nadzieję, że kiedyś wróci upragniona wolność. Pięknie motyw domu rodzinnego i ojczyzny rozwija w swych utworach M. Konopnicka- „poetka prostych ludzi” . Pisze ona językiem prostym, zwięzłym trafiającym do serca każdego człowieka. Jej wiersz „Kocham ten dom” ukazuje wizję ojczyzny, domu rodzinnego, jako miejsce do którego najchętniej wracamy spośród przeróżnych burz dziejowych. Topos domu rodzinnego odnajdujemy nie tylko w poezji patriotycznej, dostrzegamy go także w powieściach. Wśród powieści motyw tęsknoty za domem rodzinnym oraz motyw walki o wolną ojczyznę, przewija się też przez karty powieści E. Orzeszkowej „Nad Niemnem” . Jest to powieść o ludziach o ich codziennym trudnym życiu, opowieść o przywiązaniu do ziemi , o umiłowaniu pracy. Powieść wyraźnie definiuje ci jest istotnym wyznacznikiem wartości człowieka, co czyni go użytecznym. Chodzi tu o patriotyzm i pracę. Jeden z bohaterów powieści B. Korczyński poświęca swoje życie broniąc tej ziemi jako rodzinnego skarbu, ostoi polskości. W powieści tej związani z powstaniem są Anzelm Bohatyrowicz oraz Andrzej, Dominik Korczyńscy. Wszyscy oni brali czynny odział w walkach o wyzwolenie ojczyzny. Także w „Nocach i dniach” M. Dąbrowskiej przewija się motyw domu rodzinnego. Już sam tytuł sugeruje interpretacje iż życie bohaterów powieści upływa tak jak płyną noce i dnie. Pisarka szczególnie opisuje zdarzenia dnia codziennego , szare i zwykłe życie Niechciców: Barbary i Bogumiła oraz losy ich dzieci. Rzeczą kluczową w owym dziele jest problematyka rodzinna. Trudności codziennej egzystencji, pracy, zmaganie się z kłopotami jakie przynosi życie rodzinne. Na przykładzie jednej rodziny autorka pokazała losy całej klasy społecznej i całej wspólnoty ludzkiej. Lata międzywojenne to okres kiedy Polska odzyskała niepodległość, a jednak topos domu, rodziny i ojczyzny nic nie stracił na wartości. Julian Tuwim w „Kwiatach polskich” prowadzi rozrachunek z polską rzeczywistością i buduje wizję świata na równości i sprawiedliwości. Mając w pamięci liczne niesprawiedliwości, wykorzystywanie szlachetnych idei do niskich i podłych celów- poeta upomina się o czystość, szczerość intencji, uczciwość polityków realizację słusznych postulatów i dążeń. Poeta w tym wierszu wyraźnie nawiązuje do romantyzmu. Podobnie jak romantycy marzył o wolnej, silnej i sprawiedliwej Polsce. Posługuje się też znaną romantykom metaforą, ojczyzny jako domu który należy uprzątnąć. „ Daj nam uprzątnąć, dom ojczysty. Tak z nowych zgliszcz i ruin świętych Jak z grzechów naszych win przeklętych: Niech będzie biedny ale czysty…” Do obrony wspólnego domu nawołuje także W. Broniewski w wierszu „Bagnet na broń” . Wiersz ten powstał w przededniu II wojny światowej w obliczu zagrożenia wolności.. Autor nawołuje do porzucenia narodowych waśni i wspólnej obrony ojczyzny, Naszego wspólnego domu. Nadeszły straszne lata okupacji. Wojna niszczyła naród nie tylko z dóbr materialnych ale i duchowych. Nastąpił upadek dotychczasowych wartości . Człowiek człowiekowi nie zawsze jest bratem. Dlatego okres ten szczególnie preferował takie wartości jak: dom, rodzina, ojczyzna i walka nie jako środek przetrwania tego największego w dziejach ludzkości kataklizmu. Do utworów poświeconych omawianej tematyce należą utwory K.K Baczyńskiego, T. Różewicza oraz Cz. Miłosza. Miłosz iż pozostał na emigracji nigdy nie zerwał więzów jakie łączyły go z ojczyzną, z przyjaciółmi z lat wojny i okupacji. W wierszu pt. „W mojej ojczyźnie” „…W mojej ojczyźnie do której nie wrócę, Jest takie leśne jezioro ogromne, Chmury szerokie, rozdarte cudowne, Pamiętam kiedy wzrok na siebie rzucę. W utworze „Moja wierna mowo” poeta przedstawia refleksje nad własną twórczością, a zwłaszcza przemyślenia dotyczące jego stosunku do języka polskiego, języka w którym tworzył. Wiersz jest apostrofą do mowy własnej Wiernej mowy, której poeta wyznaje oczekiwania, nadzieje jakie z nią wiązał. Stała się dla niego ojczyzną po utracie ziemi ojczystej. Nadszedł czas nowego życia w polskiej powojennej rzeczywistości. Jednak wartości domu, rodziny, ojczyzny nie odeszły w zapomnienie. Przykładem tego może być wiersz W. Szymborskiej „Gawęda o miłości ziemi ojczystej”. Moim zdaniem poetka najpełniej wskazuje na związek życia jednostki z życiem narodu i ziemią rodzinną. Niech świadczy o tym cytat: „Ziemio ojczysta, ziemio jasna, nie będę powalonym drzewem. Codziennie mocniej w ciebie wrastam radością, smutkiem, dumą, gniewem. Nie będę jak zerwana nić, Odrzucam pusto brzmiące słowa. Można nie kochać jej i żyć, ale nie można owocować”. Żyjemy w czasach wspaniałego rozkwitu, literatury, nauki, sztuki i każdej innej dziedziny działalności człowieka. Podróżujemy, poznajemy, tworzymy. Jednak zawsze wracamy do swojego miejsca na ziemi , do domu rodzinnego, najbliższych i swego kraju. Stąd te motywy pojawiają się w literaturze bardzo często.