Eliza Orzeszkowa - życie i twórczość

Życie i twórczość Eliza Orzeszkowa z Pawłowskich, 2 v. Nahorska (6 VI 1841 – 18 V 1910), była powieściopisarką, nowelistką, publicystką i działaczką społeczną. Pochodząca z zamożnej rodziny ziemiańskiej, odebrała Orzeszkowa solidne wykształcenie na jednej z warszawskich pensji, po czym – już jako mężatka (1858 P. Orzeszko) – rozpoczęła pracę oświatową wśród ludu oraz brała udział w służbach pomocniczych powstania styczniowego. Po zesłaniu męża do guberni permskiej wróciła do rodzinnego domu, uzyskała unieważnienie małżeństwa, a następnie (1869) osiadła w Grodnie. Związana ze środowiskiem literackim Wilna i Grodna zajmowała się działalnością społeczną, oświatową, literacką oraz edytorską. W 1894 r. poślubiła S. Nahorskiego, legalizując prawie 30-letni związek. Debiutowała w 1866 roku w „Tygodniku Ilustrowanym”. Na przekór warunkom politycznym próbowała rozbudzić życie kulturalne Polaków na litewskiej prowincji. Oprócz wielu powieści i nowel oraz artykułów publicystycznych zostawiła po sobie obszerną korespondencję oraz nieukończone szkice autobiograficzne, wspomnienia i – fragmentaryczne dzienniki. Nad Niemnem jest jednym z najdonioślejszych osiągnięć artystycznych pisarki. Dzieło to pochodzi z okresu dojrzałości twórczej Orzeszkowej i stanowi ukoronowanie jej pracy nad stworzeniem kanonu powieści realistycznej. Powieść, jeśli ją skończyć zdołam będzie istotnie jedną z moich najlepszych, a praca około niej ogromna. Takim autokomentarzem opatrzyła swoje zamierzenie pisarskie Orzeszkowa. Ponad stuletnia recepcja dzieła zdaje się potwierdzać w pełni tę opinię. Utrwaliło się przekonanie, że Nad Niemnem należy do klasycznych przykładów polskiej powieści realistycznej i jest szczytowym osiągnięciem twórczym nie tylko autorki, ale i całej epoki polskiego piśmiennictwa w ogóle.