Dziedziny etyki

Do podstawowych DZIEDZIN zainteresowania etologii zalicza się: - Historię moralności i systemów etycznych. Analizie podlegają tu historyczne formy moralności, istniejące między nimi różnice oraz historyczny rozwój systemów etycznych (poszczególnych epok lub poszczególnych twórców), ich konkretne postacie. - Psychologię moralności. Przedmiotem tych analiz są zagadnienia z zakresu psycholo¬gii oceniania i postępowania. Dotyczą one np. motywów rządzących pochwałami i naganami moralnymi ludzi, ich skłonności do surowszego lub łagodniejszego oceniania określo¬nych czynów w określonych okolicznościach, specyficzne przeżycia i dyspozycje psychiczne, nieodłączne od sfery moralnej. Niektóre z tych przeżyć muszą wystąpić, by pojawiła się ocena moralna (uczucie satysfakcji czy poczucie winy). Inne z nich same podlegają ocenie moralnej - na przykład: uczucie miłości, zazdrości, współczucie. Psychologia moralności zajmuje się też psychicznymi podstawami osobniczego rozwoju moralnego, typologią moralną oraz zagadnieniami motywacji, woli, wrażliwości moralnej. - Socjologię moralności, która zajmuje się uwarunkowaniami społecznymi oraz zróżnicowaniem - jego podłożem - moralności, wzajemną zależnością moralności i innych regulacji społecznych (religii, prawa, obyczaju, poglądów politycznych). - Pedagogikę moralności, rozpatrującą sprawy wychowawczego oddziaływania na poglądy i podstawy moralne ludzi - mechanizmy, metody i instrumenty prze¬kazu wartości i zasad moralnych - ich internalizacji przez jednostkę. Podkreśla się w związku z tym ścisłe powiązania także etyki normatywnej, systemu wartości, z peda¬gogiką jako teorią i praktyką pedagogiczną. - Biologię moralności, wskazującą na biologiczne podstawy moralności, jej okre¬ślonych reguł, oraz analizującą moralne regulacje dotyczące tych podstaw (życie, zdro¬wie, relacje płci, wieku itp.). Ma ona duże znaczenie współczesne. Druga DZIEDZINA rozważań etycznych ma charakter wartościująco-normatywny (etyka normatywna, zwana również właściwą, lub nauką moralności). Ich celem jest udzielanie odpowiedzi na pytania, co naprawdę jest moralne i niemoralne, co ludzie powinni uznawać za dobro, a co za zło, jak powinni postępować, co powinno być celem ich dążeń i aspiracji, jakich zasad przestrzegać, by żyć godnie i słusznie. W tym obszarze wyróżnia się kilka wątków: - Wątek aksjologiczny, (aksjologia moralna - gr. aksia - wartość, aksins - godny. cenny, wartościowy, logos - nauka, słowo) - dociekania dotyczące wartości moralnych, ich treści i hierarchii, w tym wartości naczelnej - dobra najwyższego. Ze względu na charakter przyjmowanego dobra naczelnego, człowiek w ogóle, lub jego szczęście, przyjemność, doskonałość, wolność, pożytek. Rozwój gatunku ludzkie¬go) rozróżnia się określone systemy - doktryny - etyczne (teocentryczne, antropocen¬tiyczne, eudajmonistyczne, hedonistyczne, liberalne, perfekcjonistyczne. utylitarne, ewo-lucjonistyczne). - Wątek deontologiczny (gr. cleon - obowiązek) obejmujący namysł nad moralnymi powinnościami ludzi w ogóle, a w szczególności pełniących określone role społeczne (zawodowe), nad tym, co decyduje o moralnej wartości czynu. Spokrewnione z tym są próby kodyfikacji tych powinności. - Wątek perfekcjonistyczny, w którym określone są miary moralnej doskonałości, cnoty, które powinny cechować człowieka. Przez "cnoty" rozumie się zazwyczaj wartości wyrażane w zachowaniach - dzielności, dyspozycje moralne, stałe właściwości stano-wiące wyposażenie człowieka zasługującego na wysoką ocenę moralną i ułatwiające współżycie ludzi. W starożytności do podstawowych cnót zaliczano: sprawiedliwość, męstwo, umiarkowanie i rozwagę. Wyróżnia się całą dziedzinę refleksji na temat cnót - aretologię (gr, arete - cnota). - Wątek solidarnościowy (higieny współżycia) - dotyczący wartości i zasad niezbędnych we współżyciu, jednostek i grup społecznych, (sygnalizowany i w innych fragmentach tekstu). - Wątek felicytologiczny (łac. felis - szczęśliwy) - rozważania ogniskujące się wokół zagadnień szczęścia, jego istoty, czym jest, na czym polega, w czym się wyraża, jakie są słuszne drogi jego osiągania. (Jest to podstawowa refleksja etyczna występująca w literaturze pięknej). Takie dociekania właśnie pierwszy mianem etyki, jako filozofii praktycznej, określił Arystoteles w „Etyce Nikomachejskiej". W ostatnich dziesięcioleciach rozwinęła się 3 DZIEDZINA rozważań etycz¬nych - metaetyka. Ich celem jest logiczno-sematyczne wyjaśnianie charakteru war¬tościująco-normatywnych sądów etycznych, zwłaszcza zaś ich znaczenia, możliwo¬ści uzasadniania, prawdziwości lub fałszywości. Istotne w całej refleksji etycznej jest zagadnienie relacji między bytem i powinnością, tym, co jest, a tym, co być powinno, a także relacji i między wiedzą o rzeczywi¬stości, zdaniami ją opisującymi, a systemem wartości i powinności moralnych, zda¬niami oceniająco-postulatywnymi. Z innego nieco punktu widzenia wyróżnić można kilka szczebli („poziomów") refleksji etycznej: - Szczebel dociekań najbardziej ogólnych - obejmowanych też mianem "filo¬zofii moralnej" lub etyki ogólnej - nad istotą dobra i zła, powinności i słuszno¬ści moralnej, człowieczeństwa, wartości i sensu życia, a także sumienia, konflik¬tu i wyboru moralnego, godności i wolności, winy i odpowiedzialności, nad istotą ocen i norm moralnych. - Szczebel "przekładu" podstawowych wartości moralnych "na język" praktyki społecznej, polityczno-gospodarczej - etycznej analizy i wartościowania tej prakty¬ki, określania jej aspektów moralnych i związanych z nimi problemów, proponowa¬nia dotyczących jej moralnych rozwiązań. Używane tu bywa pojęcie: "etyka stoso¬wana" lub „etyka szczegółowa". - Szczebel popularyzacji, propagandy wartości i ideałów moralnych, komunika¬tywnej społecznie charakterystyki wartości, wzorców, norm moralnych, argumenta¬cji i perswazji etycznej, odwoływanie się do przykładów itp. Właściwe jest tu okre¬ślenie: "moralistyka" (jej wynaturzeniem jest moralizatorstwo), uprawianie, której wymaga erudycji, doświadczenia oraz kultury pedagogicznej. Etyka na każdym szczeblu może wpływać na kształtowanie racjonalnego stosun¬ku do moralności i własnej postawy moralnej człowieka, ułatwiać korygowanie tej postawy w kierunku pożądanym dla systemu wychowania społecznego. Dla świadomej regulacji postępowania moralnego w określonych warunkach spo¬łecznych użyteczna jest wiedza o aktualnej rzeczywistości moralnej, o konflik¬tach i sprzecznościach, potrzebach i aspiracjach moralnych zbiorowości. Dostarcza jej między innymi refleksja etyczna. Etyka (normatywna) nie tylko formułuje wartości i zasady moralne, ale wyjaśnia ich sens, konkretne odniesienia. Orientacja w tych sprawach jest niezbędna do uzy¬skania właściwych kompetencji przy ocenach moralnych, uniknięcia demagogii, pochopnych, stereotypowych opinii i uogólnień. Etyka wchodzi, zatem w ciągłą styczność z praktyką moralną. Kotarbiński mianem etyki (normatywnej) obejmował (oprócz zagadnień szczęścia i sumienia) także prakseologię dotyczącą sprawności niezbędnych dla realizacji dóbr moralnych. Ten wątek ma charakter raczej techniczny - generalnie traktuje o racjonalnym doborze środków dla urzeczywistnienia zamierzeń, o zasadach skuteczności, np. dostatecznej energii działania, także gospodarności, najoszczędniej¬szego użytkowania miejsca, czasu, materii i energii. W całej pełni może on być odnoszo¬ny do czynów i zamierzeń moralnych, realizacji celów moralnie godnych. (Wyłania się tu odrębny i drażliwy problem etyczny - relacji celów i środków, wyrażający się m.in. w pytaniu, "czy dobry cel uświęca złe środki"?). Etyka jako teoria współdziała z pokrewnymi naukami społecznymi. Może ona wywierać bezpośredni wpływ na rzeczywistość moralną. Przede wszystkim jednak wywiera go, występując w całym systemie tych nauk (obejmujących zwłaszcza pe¬dagogikę, psychologię, socjologię), a często także za ich pośrednictwem, w szcze¬gólności zaś teorii wychowania.