Działalność publiczna Juliana Ursyna Niemcewicza s "Powrót posła"

Działalność publiczna Juliana Ursyna Niemcewicza Autor komedii politycznej Powrót posła był doskonale zoriento¬wany w sytuacji wewnętrznej kraju. Sam aktywnie uczestniczył w pracach Sejmu Czteroletniego jako poseł inflancki i czynnie popierał tendencje reformatorskie. Przeciwstawne obozy, w jakie można zeb¬rać dramatis personae, to odzwierciedlenie aktualnego stanu rzeczy w Polsce 1791 roku. Julian Ursyn Niemcewicz urodził się w Skokach pod Brześciem Li¬tewskim w 1758 r. (według J. A. Czartoryskiego – w 1757 r.), zmarł w Paryżu w 1841 r. Przyszedł na świat w średnio zamożnej, wielodzietnej rodzinie szlacheckiej. Kształcił się w Szkole Rycerskiej w Warszawie (1770-1777) znanej z wysokiego poziomu nauczania i dbałości o patriotyczne i moralne wychowanie kadetów. Po jej ukończeniu porucznik J. U. Niemcewicz związał się z księciem Adamem Kazimierzem Czartoryskim i jako adiutant towarzyszył mu w czasie pobytu w Warszawie, w rezydencji w Puławach, a także podczas podróży zagranicznych (Wiedeń, Włochy, Francja, Anglia). Były one dogodnymi okazjami, by obserwować stosunki społeczne, porównywać je i analizować. Kontakty z rodziną Czartoryskich były też czynnikiem sprzyjającym literackiemu rozwojowi Niemcewicza. Tłumaczył francuskie romanse, podejmował pierwsze samodzielne próby literackie. W 1788 roku, młody, trzydziestoletni Julian Ursyn, został posłem inflanckim i aktywnym przedstawicielem stronnictwa reform w cza¬sie kadencji Sejmu Czteroletniego. Jego postawę podczas obrad przedstawia anonimowa Zagadka Sejmu Czteroletniego: Dobrze myśli, mało mówi, Podobien jest strumykowi, W kilku słowach wiele znaczy; Niech się każdy tak tłumaczy.2 Działalność publiczna J. U. Niemcewicza wyrażała się w jawnych, logicznie skonstruowanych mowach (np. w obronie chłopów, przeciw wolnej elekcji, za ustanowieniem kary dla spiskujących zdrajców itp.) oraz w pracach okrytych tajemnicą, jak przygotowywanie tekstu Konstytucji 3 maja. Autor Powrotu posła uprawiał publicystykę na łamach „Gazety Na¬rodowej i Obcej”, wyrażając tam swoje proreformatorskie poglądy i prezentując politycznie zaangażowaną literaturę sięgającą po his¬torycznych bohaterów. Wyżywał się literacko w różnych gatunkach. Obok komedii można wymienić tragedię, bajkę polityczną, pamflet, powieść, pamiętnik. Twórczość literacka i działalność publiczna to dwie sfery aktywności wzajemnie się uzupełniające. Sejmowe wys¬tąpienie dopominające się karania zdrajców ojczyzny miało swój odpowiednik literacki w postaci pamfletu politycznego Forma prawdziwego wolnego rządu przez konfederację targowicką ułożona, czy też w pamfletowej trawestacji Piwna Świętego zatytułowanej Fragment Biblie Targowickiej. Księgi Szczęsnowe napisanej w Wiedniu. Powrót posła także jest wyraźnym nawiązaniem do sytuacji i czasu, w którym przyszło działać Niemcewiczowi-politykowi. Kiedy konfederacja targowicka zjednała sobie króla, Niemcewicz w poczuciu zagrożenia interwencją rosyjską wyjechał do Włoch, skąd powrócił do kraju, by wziąć udział w powstaniu 1794 r. Do klęski pod Maciejowicami był sekretarzem Tadeusza Kościuszki. Został ranny i wzięty do niewoli. Prawie dwa lata spędził w słynnej twierdzy Pietropawłowskiej w Petersburgu, gdzie – mimo bardzo ciężkich warunków – pisał nowe utwory literackie i podejmował prace trans¬latorskie. Po śmierci Katarzyny II Niemcewicz został uwolniony przez cara Pawła I i w końcu 1796 r. wyjechał wraz z Kościuszką do Ameryki. Pobyt w Stanach Zjednoczonych zaowocował nowymi kontaktami, m. in. z G. Washingtonem i innymi politykami amerykańskimi. Ożenił się z Amerykanką i zamieszkał w Elisabethtown. Do Polski przyjeżdżał dwukrotnie: w 1802-1804 – w celu uporządkowania spraw majątkowych po śmierci ojca i w 1807 r. – na stałe. Powrót do ojczyzny po utworzeniu Księstwa Warszawskiego Niemcewicz starał się wykorzystać jako okazję do odegrania pojed¬nawczej misji społecznej. Mając przed wyjazdem z kraju wielki autorytet i posłuch, dążył teraz do łagodzenia napięć. Był sekretarzem senatu, pracował na niwie oświaty (m.in. jako wizytator szkół), w latach 1810-1813 był pierwszym prezesem Dyrekcji Rządowej Teatru Narodowego. Angażował się w prace Towarzystwa Dobroczynności i Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Działalność społeczną kontynuował w różnych dziedzinach. Ideały wyniesione z domu rodzinnego i ze Szkoły Rycerskiej wcielał w życie, które pojmował jako służbę oj¬czyźnie. Twórczość literacka Juliana Ursyna Niemcewicza ma, generalnie biorąc, charakter patriotyczny. Oprócz powszechnie znanej komedii Powrót posła i wymienionych już bajek, na podkreślenie zasługują opublikowane w 1916 r. Śpiewy historyczne, powieści: Dwaj panowie Sieciechowie, Jan z Tęczyna, utwory na scenę: Jadwiga, królowa pol¬ska, Jan Kochanowski w Czarnym Lesie. Spuścizna literacka Niemcewicza jest przebogata i w sensie ilościowym i pod względem różnorodności gatunkowej. Jest też dowodem jego postawy wobec wydarzeń tego burzliwego okresu, w którym przyszło mu żyć. Niemcewicz postulował dążenie do odzyskania swobód poprzez obronę praw konstytucyjnych prowadzoną w oficjalny, legalny spo¬sób. Sprzeciwiał się działalności konspiracyjnej (ten charakterystycz¬ny rys uczynił go pierwowzorem postaci Prezesa w Kordianie J. Słowackiego). Jednak po wybuchu powstania listopadowego (1830) nadal angażował się w życie publiczne. Jako członek Rady Admini¬stracyjnej redagował akty polityczne. W 1833 r. Julian Ursyn Niemcewicz wyjechał do Paryża, gdzie kontynuował twórczość literacką, Związany z Adamem Jerzym Czar¬toryskim (synem Adama Kazimierza i Izabeli), uczestniczył w pra¬cach Towarzystwa Historyczne-Literackiego. Dorobek piśmienniczy Niemcewicza nie doczekał się całościowej monografii, za to jego sylwetka – polityka, patrioty, literata – bardziej frapowała badaczy okresu oświecenia. Oprócz wielu artykułów poświęconych osobie autora Powrotu posła można wskazać mono¬grafię opracowaną przez Karola Zbyszewskiego pt. Niemcewicz od przodu i tyłu (Warszawa 1939, 1991) i Opowieść o Julianie Ursynie Niemcewiczu – jak głosi podtytuł – Gabrieli Pauszer-Klonowskiej: Polska jego miłość (Lublin 1973). Niemcewicz był twórcą-łącznikiem między epokami i prądami artystycznymi. Mimo że wychowywał się na wzorach klasycystycz¬nych, tolerował, a nawet sam podchwytywał nowe tendencje. W słynnej walce klasyków z romantykami reprezentował postawę po¬jednawczą, życzliwie traktował młodych, „innych” twórców. W pod¬warszawskim majątku, Ursynowie, gościł m.in. Juliusza Slowac¬kiego.3 Źródła dostarczające informacji biograficznych o Julianie Ursynie Niemcewiczu i teksty literackie, które wyszły spod jego pióra, przed¬stawiają autora Powrotu posła i Śpiewów historycznych jako człowieka konsekwentnie realizującego w swoim życiu ideał polity¬ka-patrioty. Wydawać by się mogło, że jest to wizerunek uproszczo¬ny, laurkowy, a jednak rzeczywiście jest prawdziwy. Zarówno działal¬ność parlamentarna, udział w walce, jak i wymowa dzieł literackich świadczą o świadomie podjętej i kontynuowanej pracy na rzecz dobra wspólnego. W kontekście wymienionych tu faktów z życia Niem¬cewicza patetycznie brzmiący tytuł „opowieści” G. Pauszer¬Klonowskiej – Polska jego miłość – wydaje się całkowicie uzasad¬niony i właściwy.