Dramat Witkiewicza, Gombrowicza, Różewicza jako wyzwanie wobec tradycji

11. Dramat Witkiewicza, Gombrowicza, Różewicza jako wyzwanie wobec tradycji. a:Witkiewicz ''Szewcy''. Witkacy zajął w dramaturgii XX-lecia całkowicie odrębną i wyjątkową pozycję. Był on prekursorem awangardowego teatru światowego. Burzył podstawy teatru naturalistycznego i symbolicznego, żądając stworzenia teatru będącego czystym tworem wyobraźni. Z negacji naturalistycznego iluzjonizmu wywodził się antypsychologizm. Osoby nie muszą mieć w sztuce tej samej psychiki, postacie mogą przechodzić w drugie, mogą zamieniać się rolami, wszystko zależy od inwencji pisarza. W teatrze ''czystej formy'' nie istniałaby akcja, której ogniwa i stadia wynikałyby z życiowych i psychologicznych konieczności działających postaci. ''Szewcy'' to dramat formistyczny. Cechy dramatu formistycznego:1. forma góruje nad treścią utworu; 2. groteskowa niesamowitość; 3. ukazywanie postaci w sposób karykaturalny; 4. dziwaczne, wymyślne imiona i nazwiska bohaterów, dowodzą pomysłowości językowej pisarza i zawierają duży ładunek humoru; 5. różnorodność języka;występuje na przemia język pełen błyskotliwych erudycji i uczonych terminów; tekst pełen wulgaryzmów, wyrazów potocznych; 6. deformacja przedstawionego świata; 7. operoweanie wszystkimi środkami charakterystycznymi dla teatru; dramat formistyczny jest syntezą wszystkich czynników teatru: słowa, muzyki, koloru, ruchu, światła, ekspresji aktorskiej; 8. Witkacy swoistym układem chciał wstrząsnąć widzem i dlatego ważną rolę odgrywają kostiumy, maski, manekiny, inne rekwizyty połączone z efektami akustycznymi, światłem i muzyką; 9. brak logicznego ciągu wydarzeń; autor narusza zasoby logicznego prawdopodobieństwa, np.: osoby, które umarły, są przywracane do życia i zachowują się normalnie: jedzą, rozmawiają, ale mogą przejść przez zamknięte drzwi, unieść się w przestworzach jak duch; 10. zabawne dialogi, spięcia słowne i komiczne sytuacje stanowią o specyficznym humorze Witkacego; 11. chociaż przedstawiony świat wydaje się absurdalny można odnaleźć realizm dotyczący m.in. stosunków międzyludzkich, postaw moralnych, zagadnień egzystencji ludzkiej; 12. ważną rolę odgrywają pierwiastki filozoficzne, wypowiadane maksymy o sensie istnienia; 13. Witkacy stworzył własną teorię sztuki, którą nazwał teorią ''czystej sztuki''. b: Gombrowicz ''Operetka'' Głównym kreatorem świata przedstawionego w utworze jest Fior przybyły z Paryża. Ma on niograniczony wpływ na zachowania i postawy ludzi narzucając wszystkim konwencję ''modnego stroju''. Ma on świadomość swojej władzy nad innymi, wie jak ujarzmić wszystkich przy pomocy konwencji, a więc stwarza nowe postacie. W postaci Fiora odnajdujemy analogię do Konrada, który chciał władać milionami istnień ludzkich. Współczesny kreator świata jest śmieszny i pretensjonalny. Nie są mu potrzebne wielkie idee ani sztuka. Wystarczy wylansować modę na określony strój, aby poruszyć wszystkich i mieć nad nimi władzę. Autor w sposób parodystyczny potraktował gatunek dramatyczny jakim jest operetka. Akcja utworu przynależy do konwencji operetki. Z kręgu tego gatunku pochodzą również sceny zbiorowe (arystokracja). Krąg ten stanowi zewnętrzną powłokę świata przedstawionego. Elementy muzyczne pojawiają się w dialogach postaci (stylizacja onomatopeiczna). W swoim utworze G. stworzył świat masek-form, w których rozgrywa się intryga miłosna i przewrót rewolucyjny po to, by ukazać konwencję jako wrogą, niszczącą człowieka formę, która musi przegrać z autentyzmem, z pierwiastkiem prawdy tkwiącym w człowieku, reprezentowanym tu przez metaforę na gości, która symbolizuje wolność, autentyczność, możliwość uwolnienia się od uniformizacji. ''Operetka'' to dramat grotestowy. Kształt groteski, czyli zdeformowany, odkształcony ma tu np.: rewolucja - zamęt i bieganina po scenie, cwałujące hordy lokajskie, onomatopeje - oto wizja gombrowiczowskiej rewolucji. Groteskowe są również pozy służby - np.: lokaje czyszczą panów używając do tych celów języków. Groteskowe, bo karykaturalne są postacie arystokratyczne- jak choćby para książęca, ich rewolucyjne przemiany w przedmioty. Groteskowe są również gesty i wypowiedzi Fiora lub wodza lokajów Hufnagla. G. posłużył się również parodią. Sparodiował operetkę odkształcając jej reguły i łącząc z nowoczesnym typem dramatu. Sparodiował typ bohatera romantycznego i monologu jako dramaturgii romantycznej, kształtując postać Fiora. Cała filozofia dramatu - protest przeciw konwencji odbywa się dzięki specjalnie dobranym wypowiedziom, a poszukiwanie prawdy to przerysowane gesty, ruchy na scenie, operacja gestem i światłem. Za pomocą pozy obnaża G. obłudę ludzkich typów i form, dzięki słowom konwencję i fałsz naszych szablonów mowy. c: Różewicz ''Kartoteka''. W ''Kartotece'' koncepcja teatru jest buntem przeciw utartym formom i szablonom. Możemy mówić o koncepcji moralitetu. Jest to średniowieczna forma dramatyczna, która w literaturze współczesnej jest chętnie wykorzystywana w celu konstrukcji wydarzeń i postawy bohatera, który jest ''zawieszony'' między siłami dobra i zła, i musi dokonywać wyborów. Również R. wykorzystał pewne wyznaczniki moralitetu, które możemy odnieść do wydarzeń: okres wojny i okupacji, socrealizm w Polsce. Wydarzenia te mają negatywny wpływ na psychikę bohatera, który uosabia dobro. Kolejnym wyznacznikiem moralitetu jest otwarta przestrzeń. Bohater usytuowany jest w mieszkaniu, przez które przebiega ulica. Konstrukcja dramatu otwartego umożliwia rozmaite interpretacje odzwierciedlające duchowe i ideowe rozterki autora. Sam R. nazwał uprawiany przez siebie rodzaj dramatu teatrem realistycznym i poetyckim. Główny bohater utworu, nazywany dalej Bohaterem, leży w łóżku, a przed jego oczyma przesuwają się postacie z jego życia. Sporo tu realizmu, scemografia sztuki nie zmienia się, przez cały czas jest nią pokój. Do poetyki, do snu zbliża dramat sposób przedstawienia rzeczywistości. Niczym we śnie pokój zmienia swoje przeznaczenie, raz jest ulicą, innym razem kawiarnią czy biurem. Bohater ma wiele imion. Tytuł dramatu sugeruje, że lektura utworu przypomina wertowanie czyjejś kartoteki, kiedy to poznajemy kolejne wycinki historii życia Bohatera. Jednak jego samego nigdy nie poznamy do końca. Bohater jest bierny nie reaguje na zachęty Chóru Starców, nie działają na niego słowa odwiedzających go ludzi. ''Kartoteka'' to dramat, który przedstawia świat w st