Dokładne wprowadzenie do renesansu

Pojęcie renesansu wprowadził wybitny szesnastowieczny włoski malarz, pisarz i architekt, Giorgio Vasari. Chciał w ten sposób podkreślić odmienność nowej epoki od średniowiecza. Odrębność ta polegać miała przede wszystkim na odrodzeniu się antycznych idei, całego dorobku literackiego, filozoficznego i kulturowego tej epoki. Renesans to ponowne odkrycie antycznej sztuki i architektury, antycznych kanonów piękna. Za kolebkę renesansu uważa się Włochy. To właśnie stamtąd idee tej epoki promieniowały na całą Europę. Dość złożone są ramy chronologiczne tej epoki, ze względu na to, iż narodziła się ona we Włoszech, skąd z pewnym opóźnieniem docierała do innych państw europejskich. Za początek epoki przyjmuje się wiek XIV we Włoszech, natomiast w Europie umieszcza się go na przełomie XV i XVI w.. Rozkwit epoki przypada we Włoszech na wiek XV, w innych państwach europejskich na XVI. Schyłek epoki to początek XVI w. we Włoszech i koniec XVI stulecia w Europie. Renesans nie był nagłym wybuchem, natychmiastowym objawieniem nowych wartości; przeciwnie, był wynikiem długotrwałego, złożonego historycznego procesu, różnych przemian społeczno - gospodarczych, zachodzących w Europie, w której po okresie feudalnego rozbicia jednoczyły się państwa (Szwajcaria, Francja, Hiszpania) lub zmierzały one ku zjednoczeniu (Italia). Jednoczyły się też społeczne siły mieszczaństwa - przyszłego współtwórcy przemian cywilizacyjnych oraz możnego mecenasa artystów i uczonych. Zjawiska te były niemalże przeciwieństwem do równoczesnego rozpadu dotychczasowej jedności europejskiej, jej cesarsko - papieskiej struktury i wspólnej dotychczas katolickiej więzi wyznaniowej. Znamienne dla nowej epoki zjawiska zaznaczyły się najsilniej i najwcześniej we Włoszech, które u schyłku średniowiecza były rozbite na Państwo Kościelne, Królestwo Neapolu i Obojga Sycylii, księstwa i potężne republiki kupieckie. Papiestwo i cesarstwo - osłabione wzajemnymi walkami, a także długotrwałymi wojnami pomiędzy potęgami austriackich Habsburgów i francuskich Walezjuszy - traciły na autorytecie i poważaniu. Zagrożeniem dla nich stawały się bogate i potężne miasta, które dzięki operacjom handlowym między Wschodem i Zachodem oraz dynamicznemu rozwojowi rzemiosła i przemysłu wyrastały na prawdziwe potęgi. Pokaźne obroty finansowe, rozwój domów bankierskich itp. zapewniły mieszczaństwu, konkurującemu ze szlachtą, znakomitą pozycję i możliwość finansowania nauki, kultury i sztuki. Rozpowszechniła się dzięki temu instytucja mecenatu, tj. opieki nad wybitnymi twórcami. Dzięki materialnej pomocy mecenasów, pochodzących głównie z mieszczaństwa i bogatych panów feudalnych, świeckich i duchownych, wielu przyszłych wybitnych twórców zdobyło wykształcenie i warunki umożliwiające twórczą pracę. Oceniając epokę odrodzenia należy przede wszystkim podkreślić jej rozmach, odwagę, śmiałość przekonań w każdym zakresie, łącznie z niepodważalnymi do tej pory dogmatami religijnymi. Ta niedługa, po zaledwie ponad sto lat trwająca epoka skondensowała zdumiewająco wiele zjawisk, zdarzeń, objawień artystycznych, intelektualnych i naukowych (takich jak np. epokowe odkrycie Mikołaja Kopernika, podważające i rewolucjonizujące dotychczasowe wyobrażenia kosmologiczne). Skupienie uwagi na sprawach doczesnych: gospodarczych, społecznych i cywilizacyjnych, a przy tym wzrost międzyludzkiej komunikacji we wszelkich dziedzinach życia wpłynęło na wzrost zainteresowania jego świeckimi stronami i osłabieniu dawnego nastawienia teocentrycznego. Szybko rosnąca potęga wielu państw (w tym także Polski Jagiellonów) zadecydowała o wzmocnieniu władzy świeckiej, wzmogła poczucie własnej wartości i odrębności narodowej. Stąd właśnie bierze się taka dbałość o własny język, pęd do nauki i kształcenia się oraz chęć zamanifestowania własnych możliwości we wszystkich dziedzinach życia. Renesans to ogromne bogactwo nowych prądów umysłowych i religijnych, z których zdecydowanie najważniejsze są humanizm i reformacja. Czym jest humanizm - wyjaśniać nie trzeba. Należy jednak zastanowić się nad podłożem i skutkami reformacji. Reformacja, podobnie jak cała epoka, nie pojawiła się bez istotnej przyczyny, nie była zjawiskiem nagłym, lecz przygotowały ją stopniowo wcześniejsze (od XIV w.) kryzysy oraz piętnastowieczne dążenia do zmian w dotychczasowej hierarchii władzy kościelnej. Bezpośredniej przyczyny wybuchu reformacji upatruje się w wystąpieniu Marcina Lutra, który w 1517 r. w Wittenberdze ogłosił swe słynne tezy o odpustach. Choć atakowały one tylko pewne praktyki, zwłaszcza możliwość uzyskania zbawienia za odpowiednie świadczenia pieniężne, doprowadziły one do ostrego ataku ze strony Rzymu na reformatora. Powód krył się w ostatecznej konkluzji rozumowania Lutra, według której Kościół na ziemi nie był w stanie udzielić odpustu i rozgrzeszyć człowie- ka, a tym samym uwolnić go od przyszłych mąk. Potępiająca reformatora bulla papieska (którą Luter publicznie spalił) stała się przyczyną ostrych walk religijnych, które ostatecznie rozbiły dotychczasową europejską wspólnotę wyznaniową. Ogarniętą gorączką sporów Europą wstrząsały niepokoje, przez cały niemalże XVI wiek trwały wojny religijne. Kościół katolicki, ktory poczuł się poważnie zagrożony przez reformację, opracował całą strategię przeciwdziałania fali protestantyzmu. Przeprowadzono szereg reform wewnętrznych, poprawiających sytuację w łonie Kościoła, ale przede wszyst- kim, na soborze Trydenckim, wytyczono plany wykorzystania dorobku kultury humanistycznej do celów religijnych oraz wytyczono plany walki z innowiercami. Ta"kontrofensywa" Kościoła określana jest mianem kontrreformacji. Przewodził jej, powołany do życia w roku 1534, zakon jezuitów. Reakcja Kościoła katolickiego (sobór trydencki 1545 - 1563), mimo iż w końcówce stulecia przyniosła istotną poprawę sytuacji, nie przywróciła jednak w pełni dawnego ładu. Efektem reformacji pozostała niejednorodna wyznaniowo Europa, w której istniały obok siebie luterańskie Niemcy, kalwińska Szwajcaria, oderwana od papieskiej zwierzchności i posiadająca własny kościół narodowy Anglia oraz Czechy, w których dominowali tzw. bracia czescy. Reformacja zaznaczyła swą obecność we wszystkich dziedzinach, przede wszystkim odcisnęła swe piętno na umysłowości ówczesnych ludzi, umocniła w nich poczucie rygoru religijnego. Z drugiej strony, propagując wspólnotę wierzących nie poddanych papiesko - kościelnej hierarchii i postulując zasady ewangeliczne (głównie równości), wyposażała ideowo różne ruchy społeczne i narodowe. Nurty wyznaniowe, powstałe w wyniku reformacji: - Luteranizm, którego twórcą był Marcin Luter. Luteranie domagali się reformy instytucji kościelnych i liturgicznych, zniesienia celibatu, tłumaczenia Biblii na języki narodowe, a także głoszenia w nich kazań, zniesienia odpustów. Luter był zwolennikiem bezpośredniego obcowania z Bogiem, bez żadnych pośredników - stąd brak uznania przez protestantów papieża. Luteranizm propagował teorię ufnej wiary w wybaczającą łaskę bożą, jedyną szansę na uzyskanie dostępu do nieba. Wg. tego nurtu, człowiek jest istotą tak skażoną, iż nie jest w stanie samodzielnie zdobyć zbawienia, iż nie pomogą mu w tym żadne dobre uczynki i nic nie znaczące dla Boga działania. Protestanci uważali więc, iż dla osiągnięcia zbawienia ważniejsza jest sama wiara w Jezusa, niż konkretne czyny. Ponadto wyrażali przekonanie, iż wszystkie prawdy wiary można samodzielnie odnaleźć w Biblii. Dlatego też rezygnowali z dotychczasowych autorytatywnych orzeczeń Kościoła, pozostawiając człowiekowi swobodę interpretacji tekstu biblijnego i wolność w przeprowadzaniu dociekań religijnych. - Kalwinizm, którego twórcą był Jan Kalwin. Wyznanie to wprowadzało pojęcie predestynacji - przeznaczenia. Los człowieka jest niezależny od niego, zapisany w gwiazdach. Bóg każdego człowieka przeznacza na potępienie lub zbawienie. Niezależnie od jakichkolwiek starań i działań człowiek nie jest w stanie tego zmienić. Kalwinizm propaguje także ideał pracy i gromadzenie dóbr. Posiadanie staje się zasługą, a bezczynność grzechem. - Bracia polscy (Arianie). Najbardziej radykalne i postępowe skrzydło reformacji w Polsce. Bracia poscy wyłonili się z rozłamu w łonie kościoła kalwińskiego. Swą nazwę zawdzięczają swym przeciwnikom, którzy zarzucali im bluźniercze traktowanie dogmatu Trójcy świętej (rozpoczęte przez Ariusza III / IV w.). Arianie nawoływali do szczególnego przestrzegania etyki międzyludzkiej, ewangelicznej cnoty ubóstwa, braterstwa, wyrzeczenia się dóbr na rzecz biednych, do sprawiedliwości i pokoju. Szczególny opór przeciw arianom wywołała podjęta przez nich krytyka dawnej tradycji kościelnej oraz nawoływanie do powrotu do Biblii jako źródła nieskażonej religii i wiary. Radykalne hasła społeczne braci polskich wzbudzaly zdecydowany opór i niechęć szlachty. Nie mogła się ona bowiem pogodzić z potępieniem poddaństwa chłopów, z postulatem wyrzeczeń majątkowych, zakazem obejmowania urzędów, zwłaszcza sędziowskich, sprzeciwem wobec kary śmierci, z odmową służby wojskowej oraz ideą pełnej tolerancji wyznaniowej. Doprowadzło to do wygnania w połowie XVII w. arian z Polski. Mimo, iż postrzegano ich jako wichrzycieli, opinia ta była całkowicie niezasłużona. Arianie pozostawili po sobie znaczną spuściznę naukową, literacką i społeczną (znaczący wkład w rozwój szkolnictwa).