Dokładna analiza "Świętoszka" Moliera

Moliere „Świętoszek” - utwór powstał w 1664 r., ponad 300 lat temu - wydarzenia dzielące nas od momentu powstania dzieła: - 4 epoki kulturalne (ujmując ogólnie): oświecenie, romantyzm, naturalizm, wiek XX, a każda stanowi zmianę w kulturze, literaturze, każda związana jest z buntem - 3 rewolucje przemysłowe: związana z parą, z elektrycznością, z elektroniką - powstanie, rozwój i upadek kolonializmu - rozwój kapitalizmu - 2 rewolucje społeczne: 1789 - rewolucja francuska, która (wliczając Napoleona) trwała ok. 25 lat i doprowadziła rzeczywiście do przebudowy świata oraz 1917 - rewolucja rosyjska, która okazała się nieudaną próbą - 2 wojny światowe i dwukrotnie przebudowany porządek świata - pytanie o to, co sprawia, że „Świętoszek” jest nadal interesujący, jest pytaniem dotyczącym sposobu, w jaki trwa kultura będąca systemem kontynuacji - wiek XVII we Francji to okres monarchii absolutnej: - stała się najsilniejszym politycznie i militarnie państwem - kultura francuska zaczęła w Europie dominować nad włoską, zaczęła narzucać swój język itp. - dominującą formacją kulturową stał się klasycyzm: - jako zjawisko kultury XVII-wiecznej Francji ściśle łączył się z polityką, ustrojem państwowym - była to postawa narzucona siłą w ostrej walce ideologicznej - postawa dotycząca wyobrażeń twórczych - związana z tezą, że kiedyś w przeszłości istniał okres doskonałości twórczej i do tego ideału kultura ma dążyć - wykształcenie klasyczne to wykształcenie oparte na wzorach antycznych - postawa związana z postulatem naśladownictwa wzorów uznanych za idealne, wtedy stała się postawą dogmatyczną - ideał klasyczny został zakwestionowany przez postawę barokową - klasycyści twierdzili, że doskonałość i harmonię osiąga się przez rygor formalny - barok: nie chodzi o reguły, lecz o to, by oddać antynomie, niejednorodność świata, jeśli dzieło sztuki osiągnie harmonię, to nie przez doskonałość formy, ale przez ukazanie antynomicznej natury świata - to instynkt twórczy pozwala artyście dotrzeć do tajemnicy świata, pozwala ją ukazać, ale nie pojąć - natomiast klasycy uważali , że świat jest oczywisty - w XVII wieku we Francji istniała polityka kulturalna - celem było narzucenie poddanym pewnego określonego sposobu myślenia, gustu - klasycyzm wiązał się z absolutyzmem, były to koncepcje jasne, oparte na zasadach rozumu - pogląd, że polityka kulturalna musi być w zgodzie z wolą władcy - chodziło o opanowanie zamętu, likwidacje takiego wrażenia - był to wiek wojen na tle społeczno-polityczno-religijnym - walka o władzę między królem a arystokracją, która nie chciała uznać żadnego pana nad sobą - także spory wewnątrz katolicyzmu związane z koniecznością reformy, między zakonem jezuitów a jensenistów (poglądy św. Augustyna), które miały charakter polityczny, związane były z aresztowaniami - wtedy także miał miejsce spór filozoficzny między kartezjanizmem a libertynizmem, który był antymetafizyczny, antyreligijny, lecz tolerancyjny (tu szuka się źródeł naturalizmu) - w latach 60. nastąpił ogromny kryzys ekonomiczny: głód, afery podatkowe związane ze sposobem pobierania podatków - rozwinęła się działalność konspiracyjna mająca na celu podkopanie władzy, uzyskanie wpływu na społeczeństwo: - „Towarzystwo Świętego Sakramentu”, w skład którego wchodziła arystokracja i królowa - matka, działające na terenie Kościoła: - usiłowało wkroczyć na teren rodziny poprzez działalność misyjną - rodziny miały być zdyscyplinowane, zorganizowane na sposób klasztorny - wysyłano misjonarzy, którzy mieli kontrolować sytuację, uciekano się do szantażu, porwań - jałmużna stała się sposobem policyjnego szantażu - słynny stał się przypadek pewnego fryzjera z Lyonu, misjonarza, który, gdy został zdemaskowany, przyznał się do winy i przepraszał, przez co uniknął jakichkolwiek konsekwencji - bigoteria stała się narzędziem wpływu - „Towarzystwo A. A.”, o którym prawie nic nie wiadomo - był to czas wcielania w życie postanowień soboru trydenckiego - reformacja odebrała Kościołowi wiernych, była buntem przeciw Kościołowi, który przeżywał kryzys - kontrreformacja stanowiła program naprawy, rozstrzygała problemy doktrynalne, przeciwstawiała się swobodzie indywidualnej interpretacji Pisma Św., klerowi narzucano ogromną dyscyplinę, dużą rolę przywiązywano do wykształcenia - moment powstania „Świętoszka” ze względu na tło historyczne był momentem dramatycznym - „Świętoszków” było trzech: - w 1664 r. powstała trzyaktówka, stała się przedmiotem narad, król ostatecznie się nie zgodził - w 1667 r. pod tytułem „Szalbierz”, składał się prawdopodobnie z pięciu aktów, lecz nadal nie zyskał aprobaty - w 1669 r. udało się uzyskać zgodę na przedstawienie publiczne pod ostatecznym tytułem - pierwotnie świętoszek występował w sutannie, potem Molier złagodził swą krytykę obłudy, uczynił ją mniej czytelną, ponieważ obawiał się o swoje życie (istniało realne zagrożenie) - do tej pory głównym zarzutem przeciw utworowi jest to, że jest utworem bezbożnym - postacie występujące w utworze - rzecz dzieje się na terenie jednej rodziny - działalność „Towarzystwa Św. Sakramentu” - Tartufe dostaje się tam w sposób bardzo charakterystyczny, nasuwający skojarzenie z aferą owego fryzjera z Lyonu - manifestował swą pobożność z wyjątkową cierpliwością, narzucał się z tą pobożnością, która w zasadzie była tylko systemem gestów, barokowym pokazem (przesadność) traktowanym jako prawda przez wszystkich - to, że został zaproszony do domu przez Orgona, było decyzją z zakresu taktyki prowadzenia się, miało usprawiedliwienie w okolicznościach: - pani Pernelle ma pretensje do żony, syna Orgona o bogactwo ubiorów, wykwintny styl życia, częste przyjęcia - ona powtarza to, co mówią inni - Orgon jest pod naciskiem, przez przyjęcie do domu świętoszka stara się poprawić wizerunek swojej rodziny - Orgon był ojcem rodziny, co wtedy oznaczało władcę absolutnego, ale i biorącego pełną odpowiedzialność - zanim pojawia się Tartufe, Orgonowi zostaje zarzucone, że nie odróżnia ludzi naprawdę odważnych od tchórzy, hipokryzji od pobożności, maski od twarzy, osobowości od pozoru osobowości (fantoma) - prawdziwą tezą Tartufe’a jest: nie ma grzechu, gdy nikt o nim nie wie, gdy tajemnica jest skuteczna, to wszystko jest w porządku - Tartufe to postać ludzka, która jest maską, kolejno zdejmująca maski, aż w końcu zostaje pustka - gdy zostaje zdemaskowany, przyznaje się do wszystkiego (jak fryzjer) z całym wyrachowaniem i udaje mu się ze wszystkiego wykręcić - na zakończenie następuje złamanie konwencji - pochwała króla, który w końcu daje sobie radę, co miało usprawiedliwienie w okolicznościach - sytuacja psychologiczna sprzyjająca funkcjonowaniu takiego człowieka jak Tartufe jest sytuacja fanatyzmu - tezą Orgona jest to, że Tartufe jest świętym człowiekiem, a skoro on, jako władca absolutny to wie, to tak musi być - w końcu w przedziwnych, kompromitujących okolicznościach dostrzega prawdę i ją przyjmuje - natomiast nikt nie jest w stanie przekonać pani Pernelle, która przeczy naocznym faktom - sytuacja fanatyzmu - sytuacja fanatyzmu usprawiedliwia, pozwala istnieć komuś, kto jest tylko maską, pozorem osoby - dlatego „Świętoszek” przetrwał 300 lat, gdyż nie okoliczności są jego tematem, lecz taki rodzaj sytuacji, który pozwala istnieć człowiekowi - masce