Definicja pojęć: humanizm, racjonalizm i irracjonalizm



18. Humanizm, racjonalizm i irracjonalizm wyjaśnij pojęcia; z jakimi epokami Ci się kojarzą, omów na przykładach. Humanizm - (z łac. "humanitas" - człowieczeństwo) prąd umysłowy Renesansu, który poniekąd poprzedził całą epoką, był jej zwiastunem, jej świtem. Waga tego pierwszego objawienia polegała przede wszystkim na uzmysłowieniu sobie wartoœci własnej, jedynej, ludzkiej osobowości ("humanus" - ludzki). Średniowieczne "zanurzenie" jednostki w universum świata, przypisanie jej ścile określonego miejsca w powszechnie obowiązującej hierarchii bytów i ról odbierało poczucie indywidualności, czyniło człowieka anonimowym, choć niezbędnym trybem machiny, od którego wymagano idealnej, lecz typowej dla spełnianej funkcji doskonałoci. W ten sposób "ustawiony" człowiek, świadomy swej roli i przeznaczenia zyskiwał poczucie bezpieczeństwa i nie wchodził w konflikt ze światem, ani tym bardziej z samym sobą, wiedząc, kim jest i jak ma postępować. Tymczasem to, kim i jakim jest człowiek, stanowiło centrum zainteresowania humanistów. Jest zdumiewająca prawidłowość w tym, że jeden z pierwszych Francesco Petrarca, czytał ze redniowiecznych autorów nie św. Tomasza, lecz św. Augustyna, a zwłaszcza jego porażające wyznanie: "I chodzą ludzie podziwiać szczyty gór i wzdęte fale morza, i szerokie nurty rzek, i przestwór oceanu, i kręgi gwiezdne, a siebie zaniedbuje. Potrzeba poznania siebie i formowania swej osobowości poddała program zarówno studiowania siebie, swych wewnętrznych przeżyć, jak i kształcenia się na świetnych zdobyczach i wzorach ludzkiego ducha, najpełniej objawionych w starożytnej wiedzy o człowieku, czyli w antycznej filozofii, literaturze i sztuce. Wszechstronne, kierowane, harmonijne formowanie osobowości oraz twórczych zdolności człowieka ("humanitas") było niejako powtórzeniem greckiego ideału wychowawczego. Humanistyczne przejęcie się antykiem nie miało znamion amatorszczyzny; były dogłębne; chciano poznać możliwie najwięcej i najdokładniej. Tak zrodziły się nauki humanistyczne, tzw. "humaniora", uprawiane na wielu uniwersytetach, w tym także w Akademii Krakowskiej. Zainteresowanie antykiem wyraziło się między innymi w poszukiwaniu starożytnych zabytków kultury i rękopisów. Koniecznością stało się poznanie języków starożytnych, przy czym oczyszczano je z naleciałości, starający się o powrót do ich klasycznej formy. I tak np. za wzorzec czystej łaciny upatrywano w pismach i mowach Cycerona. Język, środek porozumiewania się między ludźmi, a zarazem najdoskonalszy przejaw intelektualnej działalności człowieka, otoczono kultem (Erazm z Rotterdamu). Od humanistów wymagano znajomości łaciny, greki i hebrajskiego. Ich opanowanie pozwalało na źródłowe (zasada "ad fontes") poznanie wszystkich znaczących dla ludzkości dzieł starożytnych. Wymagania stawiane przez program humanistyczny były wysokie; nie wszyscy też je spełniali. Np.: Klemens Janicki, Francesco Petrarca, Jan Kochanowski, Erazm z Rotterdamu są bez wahania określani jako twórcy humanistyczni. Nie da się już tego stwierdzić bezwzględnie w przypadku Mikołaja Reja, który ani typem wykształcenia, ani sposobem pisania nie spełniał stawianych humanistom wymogów. Znał i wykorzystywał antyczną historię i motywy, lecz traktował je na równi z pochodzącymi ze średniowiecza. Uczeni humanici tworzyli też towarzyskie układy elitarne, jednoczące się na zasadzie jedności poglądów i upodobań. Humanizm renesansowy nawiązywał do epikureizmu i jego ideałów życia w spokoju i szczęściu, w specyficznej hierarchii przyjemności. Kierował on uwagę humanistów na świat jako wspaniałe dzieło Boga. Nieco później zainteresowano się stoicyzmem, który nakazywał życiową obojętność mędrca na kaprysy i zwroty fortuny. Humaniści, nawiązując do filozofii starożytnej, nie głosili uwielbienia dla pogaństwa i nie krytykowali chrzecijaństwa. W ramach irenizmu (z gr. "eirene"-pokój) starali się znaleźć płaszczyznę porozumienia. Racjonalizm - teoria, za której twórcę uznaje się Kartezjusza w XVII wieku ("Rozprawa o metodzie"). Poddawał on wątpliwości zalety poznania i wyobrażenia świata uzyskiwanych na podstawie świadectwa zmysłów. Prawda osiągalna jest dopiero za pomocą rozumu i myślenia. Kartezjusz był zwolennikiem systematycznego, rozumowego ładu w dochodzeniu do prawdy, odrzucał wszelkie uprzedzenia i przesądy. Racjonalizm stał się głównym źródłem myślowym XVIII wieku. Był znamienny dla poglądów francuskich filozofów, literatów i publicystów (np. Voltaire'a, Diderota). Racjonalizm, przeciwstawiając się wiedzy objawionej i dogmatom zaowocował deizmem, który uznawał istnienie Boga i wagę nakazów moralnych płynących z religii, odrzucał natomiast objawienie i wyznaniowe formy wiary. W Polsce drugiej połowy XVIII wieku racjonalizm był obok empiryzmu nurtem dominującym. Oba miały charakter wybitnie praktyczny i najwybitniejsi myśliciele polscy - Staszic i Kołłątaj byli jednoczśenie aktywistami społecznymi i pracownikami wielu instytucji. Racjonalizm, przeciwstawiany "metafizycznym" dociekaniom, znalazł poparcie w twórczoci Jana Śniadeckiego, badającego również w sposób doświadczalny i w zgodzie z prawami natury "filozofię mylenia i poznania". Obok innych trendów racjonalizm przenikał silnie do literatury, znajdując w niej znakomitą popularyzatorkę. O naturalności tego związku wiadczy twórczość wybitnych literatów-filozofów: Voltaire'a, Diderota i Rousseau. W literaturze polskiej widać to na przykładzie dzieł Krasickiego, którego "Historia" z punktu widzenia racjonalisty ośmiesza mity i legendy tradycyjnego dziejopisarstwa (a także "Pan Podstoli"). Irracjonalizm - prąd filozoficzny przeciwstawiający się racjonalizmowi i empiryzmowi, negujący poznawczą wartość rozumu. Istniejące środki poznania dają obraz rzeczywistoci nie dający się przekazać i z tego powodu pozostający subiektywnym. Z drugiej strony istnieją całe sfery rzeczywistości nie podlegające poznaniu. Irracjonalizm głosi szczególną rolę intuicji (Bergson) i kładzie nacisk na pozarozumowe środki poznania. Powstał już w XVIII wieku, lecz najsilniej ujawnił się u schyłku XIX, w okresie modernizmu.

Definicja pojęć: humanizm, racjonalizm i irracjonalizm

Materiały

Bezpieczeństwo Polski w sojuszu północnoatnalntyckim Międzynarodowe uwarunkowania bezpieczeństwa Polski Od końca lat osiemdziesiątych w otoczeniu Polski zaszły istotne zmiany. Wraz z załamaniem się bloku wschodniego upadł dwubirgunowy system, który dominował od końca drugiej wojny światowej. Istniejący układ międzynarodowy charokteryzuje pewien chaos. Diada Wschód-Zachód została zastąpiona nie...

Krajowa Izba Rozliczeniowa Organizacja i zasady rozrachunków międzybankowych. Krajowa Izba Rozliczeniowa. Transakcjom gospodarczym przedsiębiorstw i rozmaitym operacjom bankowym towarzyszą rozliczenia pieniężne przebiegające między różnymi oddziałami banków. W każdym rozliczeniu uczestniczą dwa oddziały: oddział rozpoczynający rozliczenie i oddział przysyłający d...

Konflikt racji - "Antygona" Antygona jest jednym z siedmiu przetrwałych dramatów Sofoklesa napisany w starożytnej Grecji w V wieku p.n.e. Sofokles jako reformator teatru antycznego , zwiększył ilość aktorów , rozbudował dialogi , zwiększył liczbę chórzystów , Wiele pomysłów przyjęło się autor Antygony był prawdziwym mistrzem tragedii. Tragedia to rodzaj dramatu najistotni...

Poezja Marii Konopnickiej - "Rota", "Contra spem spero" Jest to cykl sonetów. Jest to próba połączenia filozofii romantyzmu i pozytywizmu. Twierdził, że są epoki burzy i naporu oraz ciszy i spokoju. Są one cykliczne i tak już musi być. Maria Konopnicka “Rota” Podmiot liryczny, czyli Maria Konopnicka składa przysięgę na wierność swojej ojczyźnie. Nawołuje naród do walki o niepodle...

Wokulski, Judym, Ziembiewicz Wokulski, Judym, Ziembiewicz - bohaterowie z awansu I. Tworzenie modelu zachowań, poglądów, kształtowanie opinii - cechą charakterystyczną epoki. 1.Lata 1848-1939 pełne gwałtownych przemian na wielu płaszczyznach życia: - nastroje schyłkowe związane z fin de siecle - zacieranie się różnorakich wpływów w kształtowaniu się schematów społeczn...

Co to jest antyteza? Antyteza - zestawienie dwóch opozycyjnych znaczeniowo członów wypowiedzenia, zaliczana do figur retorycznych. Wiąże ja najczęściej kontrast semantyczny uwydatniony przez powtórzenia, np. “Lepiej z mądrym zgubić niż z głupim znaleźć”. Spiętrzenie antytez było jednym z charakterystycznych chwytów poezji barokowej.

Krótka interpretacja "Elegii o śmierci Ludwika Waryńskiego" „Elegia o śmierci Ludwika Waryńskiego”. Tytułowy bohater to twórca pierwszej partii robotniczej na ziemiach polskich „Proletariatu”. Przedstawia go poeta jako więźnia twierdzy Schliesselburg. Sytuacja więźnia jest tragiczna: szkorbut, spuchnięte nogi, wyplute płuca, wysoka gorączka, twarz woskowa, jedynie przebłyski świa...

"Pożegnanie z Marią" - opis opowiadania Okupacyjna rzeczywistość w świetle opowiadania pt. „Pożegnanie z Marią” Tadeusz Borowski należy do pokolenia szczególnie tragicznie doświadczonego przez historię. Ludzie urodzeni na początku lat dwudziestych naszego wieku byli pierwszymi po wielu latach Polakami, którzy urodzili się i wychowali w niepodległym kraju. Wybuch drug...