Czym jest agresja - psychologia

Agresja Agresję definiujemy jako działanie intencjonalne, ukierunkowane na spowodowanie szkody fizycznej lub psychicznej. Celem agresji wrogiej jest zadanie bólu lub zranienie. Agresja instrumentalna służy do osiągnięcia innego celu poza zadaniem bólu i zranieniem. Dzisiaj na skutek rosnącej liczby przestępstw z użyciem przemocy, popełnianych zwłaszcza w wielkich miastach, obserwuje się w Ameryce wzrost społecznego zainteresowania pro¬blemami agresji. Od dawna wśród naukowców toczy się dyskusja i trwa spór na temat tego, czy agresja jest popędem wro¬dzonym czy wyuczonym sposobem zachowania. Freud dowodził, że człowiek rodzi się wyposażony w dwie rów¬nie potężne siły instynktowe: instynkt życia nazwany ero-sem i instynkt śmierci nazwany tanatosem. Instynkt śmierci może zostać skierowany do wewnątrz i wtedy w swej ekstremalnej formie przejawia się w próbie samo¬bójczej lub może zostać skierowany na zewnątrz i wów¬czas znajduje wyraz we wrogości, destrukcji albo morder¬stwie. Zgodnie ze sformułowaną przez Freuda teorią hy¬drauliczną energia agresywna musi zostać rozładowana, gdyż w przeciwnym wypadku następuje jej wybuch. W związku z tym, że agresja ma określone znaczenie adaptacyjne, większość współczesnych psychologów akceptuje przekonanie, że tendenqe agresywne wykształ¬ciły się w toku rozwoju ewolucyjnego. Równocześnie człowiek ma rozbudowane mechanizmy kontroli impul¬sów agresywnych, a jego zachowanie ulega modyfikacji w zależności od zmian zachodzących w środowisku. Dla¬tego ujawnienie agresji zależy od interakcji między takimi czynnikami, jak: biologiczne wyposażenie człowieka, wrodzone i wyuczone wzory zachowania oraz cechy sy¬tuacji społecznej. Istnieje wiele czynników sytuacyjnych począwszy od procesów neurologicznych i chemicznych, a skończy¬wszy na uwarunkowaniach społecznych, które są odpo¬wiedzialne za występowanie zachowań agresywnych. Uważa się, że obszar mózgu nazwany ciałem migdało¬watym sprawuje kontrolę nad impulsami agresywnymi. Znaleziono dowody potwierdzające istnienie zależności między zachowaniem agresywnym a hormonem o na-zwie testosteron. Na przykład więźniowie skazani za przestępstwa z użyciem przemocy wykazują wyższy po¬ziom testosteronu niż ci, którzy popełnili innego rodzaju przestępstwa. Koreluje to z różnicami międzypiciowymi w poziomie przejawianej agresji — mężczyźni na ogól są bardziej agresywni niż kobiety. Alkohol to jeszcze je¬den związek chemiczny wywołujący wzrost agresji. Jego działanie polega na zniesieniu hamulców przed przeja-wianiem wszelkich zachowań niezgodnych z normami społecznymi, w tym zachowań agresywnych. Stwierdzo¬no, że wystąpieniu aktów agresji sprzyja także odczuwa¬nie bólu i dyskomfortu (w ten sposób wyjaśnia się feno¬men “długiego, gorącego lata"). Istnieje również wiele czynników społecznych wa¬runkujących agresję. Zalicza się do nich frustrację. Zgod¬nie z teorią frustracji-agresji doświadczanie frustracji może zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia re¬akcji agresywnych. Jednak frustracja nie prowadzi w spo¬sób bezwarunkowy i automatyczny do agresji. Większe prawdopodobieństwo, że wyzwoli ona agresję, zachodzi wtedy, jeśli niespodziewanie napotykamy przeszkodę na drodze do osiągnięcia celu i mamy poczucie, że spotkała nas z tego powodu niesprawiedliwość. Należy także do¬dać, że frustracja nie jest rezultatem deprawacji, ale względnej deprywacji, czyli poczucia, że posiadamy mniej niż zasługujemy lub mniej niż posiadają ludzie do nas podobni. Agresja bywa również wynikiem prowokacji lub obe¬cności bodźca wywołującego agresję, czyli przedmiotu kojarzonego potocznie z działaniami agresywnymi, np. rewolweru. Zgodnie z teorią społecznego uczenia się ogromną rolę w kształtowaniu zachowań agresywnych odgrywa obecność odpowiedniego wzorca wywołującego proces naśladownictwa. Wzorce zachowań agresywnych są dostępne zarówno w realnym świecie, jak i w świecie przedstawianym na ekranie telewizora. W Stanach Zjed¬noczonych szczególną uwagę psychologów zajmujących się zagadnieniami społecznymi zwraca problem wpływu agresji oglądanej w środkach masowego przekazu. Wiąże się to ze znacznym nasileniem obecności scen przemocy w większości programów telewizyjnych. Ten wzrost zainteresowania zaowocował odkryciem, że przemoc prezentowana w telewizji nie tylko wywołuje u widzów nasilenie agresji, ale również obniża ich wrażliwość na przejawy agresji w codziennym życiu społecznym i spra¬wia, że zaczynają te przejawy akceptować (nazwano to zjawisko efektem znieczulającym). Odwrotnie ma się rzecz z pornografią. Efekty jej prezentacji są stosunkowo nieszkodliwe. Jeśli jednak sceny pornograficzne zawiera¬ją elementy przemocy, to ich oglądanie zwiększa akcep¬tację agresji wobec kobiet i sprawia, że częściej dochodzi do przypadków użycia przemocy wobec kobiet. Istnieje wiele sposobów przeciwdziałania agresji. Wśród nich wymienić można: omawianie przyczyn gnie¬wu i wrogości, modelowanie zachowania nieagresywnego, ćwiczenie umiejętności pokojowego rozwiązywania kon¬fliktów, kompetencji komunikacyjnych i umiejętności pro¬wadzenia negocjacji oraz sprzyjanie rozwojowi empatii. Szczególnie ważne jest rozwijanie empatii, gdyż zapobiega ona występowaniu tendencji do dehumanizacji ofiary. Rola karania w przeciwdziałaniu zachowaniom agre¬sywnym nie jest jednoznaczna. Karanie może przynieść pożądane efekty, jeśli wymierzana kara nie jest zbyt su¬rowa i następuje natychmiast po dopuszczeniu się aktu agresji. Nieskuteczna okazuje się kara odroczona oraz zbyt surowa. Nie znaleziono danych przemawiających za istnieniem zjawiska katharsis polegającego, jak zakłada¬no, na redukcji skłonności agresywnych dzięki obserwacji zachowań agresywnych innych ludzi lub dopuszczeniu się samemu czynu noszącego znamiona agresji. W toku przeprowadzonych badań stwierdzono raczej istnienie odwrotnej zależności. Dopuszczenie się aktu agresji uru¬chamia proces poznawczy zmierzający do usprawiedli¬wiania swego działania. Zwiększa to prawdopodobień¬stwo wystąpienia następnych aktów agresji.