Człowiek w epoce baroku

W baroku mieści się cały wiek XVII, a nie były to czasy spokojne, lecz lata wojen politycznych i religijnych. W Polsce jest to i powstanie Chmielnickiego, i "potop" szwedzki i wojna z Turcją. Czasy króla Jana Kazimierza były ogromnie niespokojne, z kolei czasy saskie (August II Mocny) – to epoka kryzysu. Było to więc stulecie pełne dramatów i napięć, pełne śmierci, pożarów i grozy. Rozpadł się harmonijny ład renesansu, ludzie stanęli wobec wewnętrznego dramatu: jaką postawę zająć wobec świata, który jest tak zmienny, kiedy życie trwa tak krótko? Czy zgodzić się z jego ulotnością, czy może szukać tego, co trwałe, czego czas nie narusza? I oto bohater nowej epoki to człowiek postawiony wobec przemijalności, poszukujący wartości trwałych i pewnych, dlatego zwrócony do religii, dlatego bliski ideałom wieków średnich. Świadomość istnienia w nietrwałym świecie podległym działaniu czasu, a zarazem poczucie nieskończonej wieczności i konieczności samookreślenia się wobec obu tych opozycji ukształtowały niespokojny rytm ówczesnej literatury i sztuki, ujawniły wewnętrzne rozdarcie jednostki. Człowiek – świadomie przeżywający swe istnienie – musiał zatem przyjąć jakąś zdecydowaną postawę z wszystkimi jej ostatecznymi konsekwencjami: wybierał więc albo zgodę na świat, nietrwały, lecz piękny, a ciesząc się jego urokami, wyrażał wdzięczność Stwórcy, albo też, odrzucając łudzące ponęty świata, poszukiwał wartości trwałych, "ostatecznego, niewzruszonego portu" zbawienia. Pierwszą z tych postaw reprezentowali tzw. poeci światowych rozkoszy, drugą – poeci "metafizyczni", usiłujący rozwiązać zagadkę bytu. Należy przy tym pamiętać, iż religia, która mogła być oparciem w wewnętrznych zmaganiach człowieka, w dużej mierze utraciła wartość jedynego, niepodważalnego autorytetu. Reformacja wyostrzyła bowiem problem duchowych decyzji (w co i jak wierzyć), ujawniła konkurencyjność postaw wyznaniowych: katolików i niekatolików, ukazała dramatyzm wyboru którejś z możliwych dróg. Stąd też m.in. wynikało poczucie zagrożenia, zaznaczające się najsilniej w pierwszym okresie baroku.