Cechy poezji Tadeusza Różewicza



Cechy poezji Tadeusza Różewicza Debiut Różewicza był tym dla poezji powojennej, czym Ballady i romanse dla pierwszej połowy XIX wieku.17 To zdanie Piotra Kuncewicza wyraża esencję opinii krytyka o poezji Tadeusza Różewicza – nowatorskiej, zaskakującej, odmiennej w poetyce i nastroju od powstającej wcześniej. Wiersze tego poety wywoływały skrajnie różne reakcje. Dostrzegano ich „inność” i niezwykłość, chwalono lub odrzucano. Przypisywano twórcy-katastrofiście skłonność do nihilizmu. Próbowano naśladować jego metodę twórczą, naiwnie sądząc, że każdy tekst zapisany graficznie jak wiersz od razu staje się poezją. Czas ocalił tę twórczość przed zapomnieniem i obecnie nazwisko Tadeusza Różewicza natychmiast kojarzy się z nowoczesną poezją i dramatem współczesnym, z tekstami poddającymi refleksji naszą egzystencję, jej jakość, sens i cel. Biorąc pod uwagę kilkudziesięciu lat pracy twórczej Różewicza krytycy oceniają jego dzieło jako złożone, kilkuetapowe, zróżnicowane w swej pozornej jednorodności: Jest przecież Różewicz z okresu Niepokoju i Czerwonej rękawiczki, niemiłosiernie okaleczony przez szkolną heurezę i propagandowy mit jako wyraziciel, jeszcze do niedawna według języka tej propagandy, jedynego, „słusznego”, totalitarnego syndromu w wersji antyniemieckiej. W tym wypadku „rzeczywistość koncentracyjna” autora Czerwonej rękawiczki padała ofiarą niejednej manipulacji aż do swego rodzaju przesytu jego twórczością włącznie. Jest przemilczany Różewicz z okresu „socrealizmu”, a następnie twórcza z okresu lat sześćdziesiątych i późniejszych, w którego dziele, w tym także w poezji, pojawiła się problematyka krytyki współczesnej cywilizacji oraz kultury masowej.18 Wielokrotnie zwracano uwagę na uwikłanie Różewicza w tryby historii, na to, że stawia siebie w gronie jej twórców, czy raczej sprawców, w roli „oskarżonego”, „mordercy”, reprezentanta gatunku ludzkiego, który był sprawcą masakry innych ludzi. Obrazy wojny, zabijania, rzezi są trwałym śladem w pamięci podmiotu wielu wierszy Tadeusza Różewicza. Mówiąc krótko i nazbyt upraszczająco: twórczość Różewicza w swej istotnej części żywi się urazami (bez względu na to, czy są one wynikiem wydarzeń historii powszechnej czy intymnej, osobistej); najlepsze zaś jego utwory zawdzięczają swą niezwykłą siłę i skuteczność oddziaływania transpozycji zasad urazowej struktury na zasady własnej poetyki.19 Wpływ wojennego koszmaru na psychikę ludzi, którzy przetrwali, jest tak ogromny, że odmienił ich na zawsze. Różewicz jednak nie zatrzymuje się na kontemplacji tego stanu rzeczy. Zauważa również inne zagrożenia dla człowieczeństwa, kultury, porządku moralnego współczesnego świata. W warstwie tematycznej utworów stale pojawiają się zagadnienia ważkie i trudne. Z nimi stale „współpracuje” forma wypowiedzi – ascetyczna, surowa, prosta. [...] on pierwszy, i na tę skalę jedyny, wyciągnął wnioski z wojny, okupacji i zagłady nie w stylu katastroficznym, ale nowym i własnym. Ta groza wyraziła się w stylu, w najskrajniejszej powadze, w odrzuceniu wszelkich ozdób. W rzeczowości, wobec której wszelkie upiększenia zaczęły wyglądać na mizdrzenie się. Sprostać niebywałej w historii skali wydarzeń mogła tylko powściągliwość przeciwstawiająca skrajnemu rozpasaniu skrajną surowość. Paradoksem myślenia o cudzej zagładzie jest z reguły oskarżanie siebie samego: za to, że się przeżyło, za to, że się nie mogło przeszkodzić, za to wreszcie, że jest się takim samym człowiekiem jak mordercy i zamordawarzi.20 Do przekazania drastycznych obrazów, potwornych treści, prawdy o degradacji człowieka wymyślne figury stylistyczne wydały się Różewiczowi nieodpowiednie, niestosowne. Jakże łatwo zatrzeć w nich grozę i prawdę, mimo woli ją uprościć czy inaczej zniekształcić – a przecież poeta przyjął na siebie zadanie świadka, który własny niepokój moralny pragnie przekazać czytelnikom, zaszczepić w nich wrażliwość na wszelkie przejawy zła w relacjach międzyludzkich. Wiersze te mają niezaprzeczalny moralizatorski wydźwięk, jednakże uzyskany bez nachalnego dydaktyzmu, wynikający z prostoty i bezpośredniości ujęcia. Złamanie dotychczasowej konwencji opisywania bohaterów wydarzeń historycznych, poległych bojowników o narodową sprawę – konwencji wywiedzionej z romantycznej poezji śmierci – przynosi istotny efekt: czytelnika uderza prawdziwość ukazanych obrazów, zaskakuje i zmusza do osobistej refleksji. W tradycyjnym sylabicznym czy sylabotonicznym wierszu rymowanym, naszpikowanym efektownymi środka mi artystycznymi i patosem groza i potworność przybrałyby formę hieratycznego wspomnienia o poległych. Wiersz Różewicza jest na tym tle zupełnie inny. Opisując Różewiczowski wiersz, Piotr Kuncewicz powołuje się na stanowisko Zbigniewa Siatkowskiego, który nazywa ów system intonacyjnym. Faktem jest, że każde rozbite na poszczególnie frazy zdanie, słowo, wyizolowane graficznie, raptem całkowicie się odmienia. Jakby domagało się jakiegoś dopowiedzenia, jakby w nim było więcej, niźli wynika z samego zdania, do którego przecież należy. W normalny tok języka wdziera się, dzięki temu prostemu zabiegowi, niedopowiedzenie, milczenie, wieczna tajemnica obszarów położonych poza doraźną kontrolą logiki.21 Ów normalny tok języka to również wykorzystanie walorów mowy potocznej oderwanej od patosu, składniowej precyzji, elokwentnej egzaltacji. Taki sposób pisania chroni wiersze Różewicza przed fałszem i wszelkimi semantycznymi zakłóceniami, pozwala opanować wzruszenie, zmusza do dosłowności, a nawet dosadności, często ocierającej się o turpizm (obrazy brzydoty). Poeta stosuje wyliczenia, metonimie, unika metafory, porównań. Wielki nacisk kładzie na słowo i jego sens – w poetyckich frazach wyodrębnia graficznie wyrazy o szczególnym znaczeniu. Stosuje również technikę collage'u, mechaniczne sklejanki słowne, oddające charakter stechnicyzowanej, poddanej wpływowi reklamy i kultury masowej, współczesnej epoki. Istotną cechą poetyki Różewicza jest zwięzłość wypowiedzi. Ograniczone do potrzebnego minimum słownictwo, dobrane celnie i starannie, odrzucenie wszelkich nadmiarów artystycznych i ilościowych – pozwala skupić uwagę na myśli lub uczuciach przekazywanych przez podmiot liryczny. Oto konkluzja wypowiedzi Jana Błońskiego na temat wierszy Tadeusza Różewicza: Mowa dąży bowiem nie do ozdobności, a do skuteczności; i Różewicz pragnie, aby jego liryka była przede wszystkim skuteczna: aby trafiała wprost w serca. Jego starania poetyckie wydają się dziwnie proste, nawet – „prymitywne”. Pozostawiając na boku dowolną retorykę tradycji, sięgają wprost do naturalnej retoryki mowy.22 Podejmowane przez poetę problemy dotyczące współczesnego człowieka, jego uwikłania w historię i podporządkowania biologii, coraz bardziej narastającej mizerii jego życia, braku sensu egzystencji, braku autorytetów, pokazują słabość, kruchość i nijakość jednostki pozbawionej zasad moralnych, wartości estetycznych, nie potrafiącej nawiązać kontaktu z drugą osobą. Człowiek został w tych wierszach sprowadzony do roli przedmiotu, poddany reifikacji. Te niepokojące treści i obrazy zostały przedstawione w wierszach pozbawionych znaków interpunkcyjnych, pisanych eliptycznymi strukturami składniowymi, dzielących wypowiedź na wersy o różnej długości, uzależnionej od znaczenia fraz i słów. Różewicz posługuje się często kontrastem, aluzją kulturową, literacką, biblijną. Odwołuje się do tradycji, by wskazać odejście od niej (od wartości, religii, estetyki), które sygnalizuje również przez niezwykłą poetykę wierszy zbliżonych pod względem językowym do prozy. Ascetyzm formalny utworów jest jak najbardziej świadomym zabiegiem twórcy. On sam mówił o tym w 1958 r.: Muzyka – dźwięk i obraz – metafora wydały mi się nie skrzydłami, które unoszą poezję od twórcy do odbiorcy, ale balastem, który należy odrzucić, aby poezja mogła się podnieść i stać się na razie zdolna nie do dalszego lotu, ale do dalszego życia.23 Warto jeszcze odnieść się do opinii, że Różewicz to poeta spod znaku awangardy, ukształtowany pod wpływem poetyki Awangardy Krakowskiej, Peipera i Przybosia24 oraz tzw. II Awangardy. Tymczasem – mimo wspólnych cech (np. katastrofizm, niezależność od systemów metrycznych) – poezja Różewicza rządzi się innymi prawami: podlega wewnętrznej dyscyplinie słownej, oszczędności środków wyrazu, wydobywa emocje, posługując się pozbawionymi nacechowania emocjonalnego elementami języka, odbiega od reguły silnej metaforyzacji wiersza. Kilkudziesięcioletnia aktywność twórcza Tadeusza Różewicza została przezeń wypełniona tekstami o różnej problematyce i nastrojach – za każdym razem jednak są to sprawy istotnie dotykające współczesnego człowieka, jego losu, obciążeń biologicznych i historycznych, jego relacji z innymi ludźmi, wiary w Boga, moralności, perspektyw na przyszłość przy wyraźnie określonej i skażonej złem przeszłości.

Cechy poezji Tadeusza Różewicza

Materiały

Religijność sentymentalna utworów Karpińskiego Religijność sentymentalna w świetle interpretacji wybranych utworów F. Karpińskiego: Nieobca była Karpińskiemu sfera religijna, chociaż zgodnie z poglądami epoki Oświecenia wysuwał na pierwszy plan religijne normy moralne, umożliwiające prawidłowe funkcjonowanie organizmu społecznego. W 1786 ukazały się dwa tomiki „Zabawek wierszem i proz...

Bunt romantyczny w literaturze romantyzmu Szaleństwo i bunt w liter. romantycznej Bunt romantyczny : Jest to bunt wyrażający się w wielu dziedzinach : - ideologii (przeciw feudalnemu ustrojowi, magnaterii ) - estetyki (przeciw estetyce poprzedniej epoki) - obyczjowości (nowe stroje, fryzury) Od końca wieku XVIII poglądy i uczucia ludzi w całej Europie ulegały gwałtownym pr...

Rola natury w utworach Mickiewicza Natura - rola natury w utworach A. Mickiewicza Przyroda to temat, przewijający się przez wszystkie epoki. Od najdawniejszych czasów pisarze opiewali urodę pejzażu, piękno morza, gór i zachodów słońca. Istnieją wiersze poświęcone w całości opisowi natury, ale przyroda występuje też obok innych motywów w utworze. Towarzyszy przeżyciom podmiotu...

Wizja miasta w powieściach Juliana Tuwima . OBRAZ MIASTA W POWIEŚCI TUWIMA Julian Tuwim - poeta łódzki, czy poeta urodzony w Łodzi? To pierwsze hasło funkcjonuje w charakterze symbolu. Miasto cierpiące na niedostatki wielkich tradycji kulturalnych niejako przypisuje sobie owego 20-letniego, który opuszcza Łódź, aby do niej tak naprawdę nigdy nie wrócić. Nieczęsto wracał do tego miasta ...

Idealizm niemiecki - przedstawiciele, cechy Idealiści niemieccy o istocie świata i sztuki oraz rola poety. Formacja idealizmu niemieckiego ukształtowała się na przełomie XVIII i XIX w. Główni jej przedstawiciele to I. Kant, G. Fichte, F. i W. Schlegell, G. Hegel, F. J. Schelling. Z jednej strony inicjowała transcendentalizm, z drugiej zaś strony idealizm w wersji monistycznej a zarazem ...

Humanizm w poezji Kochanowskiego Temat: Humanistyczne treści poezji Kochanowskiego. Kochanowski poświęca swe utwory głównie postawie życiowej, filozofii przez siebie wypracowanej, łączącej elementy filozofii antycznych i jemu współczesnych. Jego utwory literackie są odbiciem wewnętrznych przeżyć autora, są jego spojrzeniem na świat. Było to zgodne z duchem epok...

Dłuższy opis lektury Kordian \"Kordian\" Juliusza Słowackiego jest uważany za próbę rozrachunku poety z moralnymi i politycznymi problemami pokolenia po roku 1830. Stanowi też udaną polemikę na gruncie ideowo - artystycznym z Adamem Mickiewiczem. Akcja utworu rozgrywa się w noc sylwestrową 1799 roku (\"Przygotowanie\"), około roku 1815 (Akt I) i w 1828 (Akt II). Miejscem ak...

Definicja neologizmu, podział i przykłady Neologizmy, pojęcie, podział, przykłady Neologizmy - przeciwieństwo archaizmów; słowa nowe; innowacje.Tworzone są przede wszystkim z konieczności nazywania nowych przedmiotów i pojęć, powstających wraz z rozwojem kultury materialnej i duchowej społeczeństawa. Neologizmy uzasadnione i potrzebne przestają byc neologizmami, gdy się upowszechnią i ...