Cechy i przykład powieści poetyckiej

Jako gatunek cechuje się ona przede wszystkim: - zerwaniem z łańcuchem przyczynowo - skutkowym, co powoduje wyraźną epizodyczność budowy; poszczególne sceny nie są związane ze sobą przyczynowo - skutkowo, tzn. kolejna scena nie musi być logicznym następstwem sceny ją poprzedzającej; - achronologicznością, polegającą na zaburzeniu chronologii utworu; kolejne epizody nie są ukazane w sposób chronologiczny, tzn. autor dowolnie ukazuje poszczególne sceny, wracając np. w licznych retrospekcjach do wydarzeń, które miały miejsce dawniej, niż już opisane (tzw. inwersja czasowa fabuły); - synkretyzmem rodzajowym, czyli mieszaniem różnych rodzajów literackich (liryki, epiki, dramatu); - synkretyzmem gatunkowym, czyli współistnieniem w utworze różnych gatunków literackich (powieść, pieśń, ballada); - umieszczeniem akcji w przeszłości historycznej (np. akcja "Konrada Wallenroda" A. Mickiewicza w latach 90 - tych XIV w.) Powieść poetycka to ukształtowany w okresie romantyzmu gatunek poezji narracyjnej, z połączeniem elementów epickich i lirycznych. Jest to rozbudowany utwór wierszowany, zawierający fabułę nasyconą dramatycznymi momentami. Charakterystyczne jest silnie zsubiektywizowane opowiadanie i opis. Narrator może zwracać się wprost do czytelnika lub jawnie i emocjonalnie komentować postawę bohaterów. Fabuła ma luźną i fragmentaryczną kompozyc- ję, pełna jest niedomówień i tajemnic. "Konrad Wallenrod" jest właśnie powieścią poetycką. Akcja rozgrywa się w średniowieczu, sytuacja Litwy, nękanej przez zaciekłego wroga - Krzyżaków - wydaje się beznadziejna. W tej sytuacji tytułowy bohater decyduje się na walkę poprzez podstęp i zdradę. Konrad (Alf), litewski chłopiec, jako dziecko został porwany przez Krzyżaków. Przez nich był też wychowywany, ale jego prawdziwym opiekunem był Halban, stary Litwin. To on właśnie rozbudził w nim świadomość narodową i miłość do nieszczęśliwej ojczyzny. Powiedział mu prawdę o jego przeszłości, podżegał w nim żądzę zemsty, pielęgnował miłość do Litwy. Młody Alf przy pierwszej sposobności uciekł na Litwę. Opowiedział tu swoje dzieje, wspomagał księcia Kiejstuta, pokochał jego córkę Aldonę i założył rodzinę. Słowem, wiódł szczęśliwe życie. Lecz szczęscie nie było mu pisane. Nadciągała groźba wojny z Krzyżakami, a jeden Alf wiedział, jak są silni i że zwyciężą Litwinów. Obmyślił sposób na zwycięstwo. Opuścił żonę i ojczyznę, przedostał się do Krzyżackich szeregów, zdobył tam jako Konrad Wallenrod władzę komtura i uznanie. Zwlekał z bitwą, prowadził ją tak, by Krzyżacy przegrali. Działał na ich zgubę. Można powiedzieć, że skruszył zakon od środka. Użył podstępu i sam jeden pokonał wroga. Nie oznacza to jednak powrotu do prywatnego szczęścia. Krzyżacy wykryli zdradę, lecz Konrad Wallenrod postanowił zginąć z własnej ręki. Umiera także Aldona, która podążyła za nim jako ukryta w wieży pustelnica. Tak kończą się losy człowieka, który ponad wszystko ukochał ojczyznę. Płakał jej łzami, cierpiał jej cierpieniem. Drogo okupił zwycięstwo nad wrogiem - swoją miłością, życiem, honorem. Mickiewicz przeniósł akcję utworu w przeszłość, do XV w. a ponadto zastosował tzw. poetykę maski, ukazując tytułowego bohatera jako człowieka zmuszonego do przyjęcia postawy dwulicowej, z założenia fałszywej i pełnej podstępu. Mottem swej powieści poetyckiej uczynił słowa "Macie bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walczenia: Trzeba być lisem i lwem.". Dwulicowość, konieczność bycia raz odważnym lwem, a raz chytrym, napadającym z ukrycia lisem, zapowiadają główne przesłanie utworu - konflikt moralno - etyczny między dumą i honorem rycerskim, nakazujący głównemu bohaterowi ujawnienie się, a koniecznością podstępnego działania. Sumienie głównego bohatera będzie obciążał czyn sprzeczny z kodeksem doskonałego rycerza - Wallenrod, jako Wielki Mistrz wysyłał na śmierć swoich rycerzy, którzy przecież wybrali go na swego przywódcę, a tym samym zaufali mu i złożyli w jego ręce własne losy. Bardzo ważna jest konstrukcja głównego bohatera. Jest to tak zwany bohater wallenrodyczny, motywowany w swym działaniu wysokimi, patriotycznymi pobudkami, gotowy dla ojczyzny poświęcić dobro osobiste, a nawet szczęście ukochanej kobiety. Bohater wallenrodyczny to typ bohatera rozdartego między rodziną a ojczyzną, lecz zawsze wybierającego ojczyznę, ponieważ nie potrafi znaleźć szczęścia rodzinnego w zniewolonym kraju ("Szczęścia nie znalazł, bo go nie było w ojczyźnie."). Dodatkowym obciążeniem dla bohatera będzie konieczność sprzeniewierzenia się etyce rycerskiej, a w konsekwencji zbrukanie własnego honoru. Efekty działania Wallenroda (Alfa) są tragiczne: bohater unieszczęśliwia Aldonę, która zostaje pustelnicą i niszczy samego siebie. Odtąd nękany wyrzutami sumienia dążyć będzie do tragicznego finału, czyli do samobójczej śmierci, która będzie ostatnią, rozpaczliwą próbą zachowania twarzy i obrony honoru rycerza średniowiecznego. Śmierć będzie dla niego wybawieniem od cierpień życia ("W imię sumienia i przeciw sumieniu").