Bohaterowie romantyczni w 'Tangu"

Artur i bohaterowie romantyczni Wśród licznych kontekstów interpretacyjnych nie można pominąć wielkich dzieł romantycznych. Powinowactwa dotyczą przede wszys¬tkim bohaterów literackich. Typ bohatera lansowany w wielkich dra¬matach romantycznych (Kordian Juliusza Słowackiego i III cz. Dziadów Adama Mickiewicza) odżywa tu w zmodyfikowanej, uwspółcześnionej wersji, w osobie Artura. Przypomnijmy krótko prezentowane już w naszej serii sylwetki bohaterów romantycznych. Są postaciami sfrustrowanymi, nie po¬trafią zaakceptować otaczającej ich rzeczywistości, podejmują samotną walkę o jej zmianę i całkowicie się jej poświęcają. Konrad, Kordian i Artur mają za sobą nieszczęśliwą miłość. Poczucie od¬trącenia, braku wzajemności prowadzi do „przekucia” uczuć do ko¬biety na patriotyzm (w przypadku Artura chodzi o postawę prospo-łeczną, prorodzinną). Wewnętrzna przemiana bohaterów romanty¬cznych czyni z nich zapamiętałych bojowników o odzyskanie niepod¬ległości. Bohater Tanga natomiast skupia się na przywracaniu właś¬ciwego sensu pojęciu wolności i usiłuje wyprowadzić rodzinę z nadmiernej swobody. Pozornie wydaje się, że Mrożek przeciwstawia Ar¬tura bohaterom Mickiewicza i Słowackiego – przecież stara się narzu¬cić bliskim pewne rygory, ograniczyć tak wysoko cenioną przez nich wolność. W gruncie rzeczy jednak wysiłki „młodego gniewnego”, zbuntowanego studenta nie mają na celu zniewolenia, ale przywróce¬nie domownikom właściwej hierarchii wartości moralnych. Dopiero wtedy można rozważać sens i praktyczny wymiar pojęcia wolności. Artur od początku skazany jest na działanie samotne. Przyłączenie się niestałego w poglądach wuja Eugeniusza jest wyłącznie chwi¬lowym aplauzem i koniunkturalnym poparciem aktualnego lidera. Samotne próby odnowy tradycji i poszukiwania nowej idei, która połączyłaby wszystkich, z góry skazane są na klęskę. Nikt z bliskich – ani rodzina, ani narzeczona – nie rozumie i nie popiera starań Artura. Tym bardziej nie może on liczyć na intruza, chłopka-roztrop¬ka, Edka. Bohater Tanga nie odbywa, co prawda, wzbogacających o nowe doświadczenia podróży romantycznych; na miejscu, w mieszkaniu obserwuje różne postawy i skłonności. Rozczarowanie przynosi kon¬frontacja zachowań domowników z tradycyjnym systemem wartości. Romantyczna walka o odzyskanie niepodległości przybiera w Tangu formę buntu przeciwko demoralizacji i antyrodzinnej (czytaj: aspołecznej) postawie bohaterów. Są oni pozbawieni hamulców moralnych i wrażliwości, nie są zdolni do prawdziwej miłości ani nienawiści. Tylko Artur swoją psychiką nawiązuje do charakterystyki emocjonalnej bohaterów okresu romantyzmu. Bunt przeciwko ojcu (artysta-eksperymentator) jest zarazem pro¬testem przeciwko sztuce, która nie ma zdolności ocalania wartości tradycyjnych i tworzenia nowych, jest tylko pustą, bezduszną formą. W tym aspekcie postać Artura z jednej strony stoi w sprzeczności z postawą bohaterów romantycznych doceniających rolę poezji w kształtowaniu rzeczywistości, z drugiej zaś, domagając się odnowy i poszukując idei integrującej bliskich, zbuntowany odnowiciel obyczajów i form stara się także sztuce przywrócić jej katarktyczną moc. Ofiara Artura – z punktu widzenia romantyków haniebna śmierć zadana ciosem w plecy – nie tylko nie przynosi efektów, o które za¬biegał bohater, ale wręcz pogłębia kryzys. Misję pokonanego bohat¬era kontynuuje w pewnym sensie Edek, jednak zupełnie odwraca kierunek przemian. Nadmiernie i patologicznie rozwinięta swoboda zostaje zamieniona na bezwzględny totalitaryzm – odtąd styl życia będzie narzucał obcy – Edek. Odpowiednikiem klęski bohatera romantycznego jest w dramacie Mrożka upadek ideałów Artura. Wraz z jego śmiercią giną marzenia i nadzieje na pozytywną przemianę świata i ludzi. Potwierdza się jeszcze raz smutna prawda, że władzę zdobywa silniejszy, nie mądrzejszy, że rozbicie społeczne i utrata wartości etycznych to pier¬wszy krok do zniewolenia i klęski. Przywołane tu konteksty literackie nie wyczerpują całego bogactwa powiązań dramatu Mrożka z szeroko pojętą tradycją literacką. Poprzestaniemy jednak na tych najważniejszych odniesieniach, które pozwolą bardziej wnikliwie ocenić erudycję autora i przesłanie ide¬owe utworu.