Bóg w średniowieczu i renesansie w wybranych utworach

Na przykładzie „Legendy o Św. Aleksym” oraz „Hymnu do Boga” i „Psałterza Dominikańskiego” Jana Kochanowskiego przedstaw dwie koncepcje Boga: średniowieczną i renesansową. Wiemy, że w epoce średniowiecza panowała idea teocentryzmu. Bóg, według wierzeń ludzi znajdował się w centrum wszechświata. Wszystkie działania człowieka, wszystkie jego myśli były podporządkowane Bogu. W średniowieczu wyobrażano sobie Boga, jako wszechpotężną istotę, srogą, karzącą ludzkość za grzechy. Człowiek na każdym kroku musiał się kontrolować, musiał uważać, żeby nie zrobić czegoś wbrew Bożym przykazaniom, czegoś, co byłoby uznane przez Boga za złe. Życie było przecież tylko etapem przejściowym w wędrówce do życia wiecznego i od tego w jaki sposób człowiek żył docześnie, zależało jak jego życie wieczne będzie wyglądać – czy będzie to raj, czy też piekło. Między Bogiem, a człowiekiem istnieje wielki dystans. Człowiek boi się Boga, a Ten domaga się od ludzi średniowiecza bezwzględnego posłuszeństwa, pobożności i ascetycznego trybu życia. I taką właśnie postawę – człowieka posłusznego Bogu, widzimy u Św. Aleksego. Postanowił on żyć według Ewangelii i skupić się na wartościach wyższych. Wyrzekł się bogactwa, najbliższych oraz wszelkich przyjemności świata i cierpiał biedę, głód i nędzę. Robił to wszystko z własnej woli, chcąc w ten sposób, poprzez ascezę, zbliżyć się do Boga. Znosił upokorzenia i niewygody, a cierpienia miały udoskonalić jego duszę i przypodobać się Bogu. Aleksy uważał, że odrzucenie wszelkich dóbr ziemskich jest gwarancją zbawienia. Tylko przez kontemplację oraz miłość Boga, można być bliżej Boga i doznać łaski. Aleksy prezentuje średniowieczny wzorzec świętego, który wybrał bardzo surowy model religijności. Bóg w epoce renesansu jest wyobrażany przez ludzi już zupełnie inaczej. Na podstawie „Hymnu do Boga” Jana Kochanowskiego widzimy Boga przedstawionego jako dobrotliwego ojca, który istnieje wszędzie (nikt nie jest w stanie Go pojąć) i który obdarza człowieka miłością bezwarunkową. Zmniejsza się dystans między Bogiem, a człowiekiem. Ojciec jest także Stwórcą i opiekunem świata przepełnionego bożą miłością. Świat ten jest wspaniałym darem dla ludzi od Boga i świadczy o Jego doskonałości. Jest to świat harmonijny, uporządkowany i logicznie zbudowany, zawierający nadane mu przez Boga prawa natury: „Za Twoim rozkazem woda w brzegach stoi”, „Biały dzień a noc ciemna swoje czasy mają”. Człowiek w takim świecie czuje się bezpiecznie. Ma świadomość tego, że może korzystać z darów Boga, bez ograniczenia. Ufa Bogu, a także jest Mu niezmiernie wdzięczny za to wszystko co Ojciec dla niego uczynił. Nie może Mu jednak dać żadnej materialnej rzeczy, bo przecież wszystko co istnieje na świecie należy do Boga. Jedyną rzeczą, którą człowiek może Mu dać i której Bóg od nas oczekuje, to miłość. Miłość do Niego samego i miłość do Boga istniejącego, ukrytego w innym człowieku (w bliźnim). Podmiot liryczny w utworze uważa również Boga, wobec stworzenia świata, za artystę. Mówią o tym słowa: „Tyś niebo zbudował i złotymi gwiazdami ślicznieś uhaftował”. Podobną koncepcję Boga widzimy w psalmie 130 – „Z głębokości wołam do Ciebie panie...”. Utwór ten pochodzi z „Psałterza Dawidów” – czyli poetycko przetłumaczonego na język polski zbioru psalmów Dawidowych. Jego twórcą jest Kochanowski, ponieważ nie dokonał on dosłownego, odtwórczego przekładu, lecz włożył w dzieło cały kunszt poetycki, myśl psalmów ujmował w swój własny sposób. W psalmie 130-stym, Bóg ukazuje się nam pod dobrotliwą, litościwą, łaskawą postacią, jako miłosierny i wybaczający Ojciec, który tylko czeka na zawołanie do Niego, aby pomóc. Podmiotem lirycznym jest w utworze właśnie taki człowiek, wołający do Boga z jakiegoś załamania, depresji lub grzechu. Widzimy, że między Bogiem, a człowiekiem istnieje stosunek oparty na miłości i zaufaniu. Człowiek zwraca się do Boga, jak do najbliższego przyjaciela. Pragnie Boga i Jego miłosierdzia. Człowiek zwraca się do Boga, wielbi Go, pokłada w Nim nadzieję, ale również obnaża własny lęk, rozpacz i żal.