Barok jako zaprzeczenie renesansu



6.Barok metafizyczny Sępa-Szarzyńskiego (renesans, treść, forma - barok) Daniel Naborowski (motywy - barokowy kryzys świadomości, środki stylistyczne). Sonet IV. O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem. Analizę utworu najlepiej rozpocząć od pewnego spójnika, który w tym wierszu pełni bardzo ważną rolę: "Pokój szczęśliwość. Ale bojowanie Byt nasz podniebny". Chodzi o krótkie "ale" , które oddziela od siebie dwie rzeczywistości: ziemskość i kosmos (niebo). Sferze ziemskości określani jako "byt podniebny", przysługuje walka, bojowanie, wszelkie marności, pożądania dla rzeczy materialnych, słabość i męczące człowieka rozdwojenie na ciało i duszę. Ponad wszystkim góruje sfera sac- rum wyznaczona przez takie pojęcia jak: pokój, szczęśliowść, możny Pan, Król powszechny, zbawienie, nadzieja i zwycięstwo. Spójnik "ale" wskazuje na wciąż toczącą się walkę, na przeciwstawianie bytów i pragnień, pozwala na zestawianie po przeciwnych stronach człowieka i jego przeciwników. Sęp-Szarzyński postrzega człowieka z całą pokorą żarliwego katolicyzmu: "Cóż będę czynił w tak straszliwym boju? Wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie". Poeta nie ufa rozumowi, nie odnajduje w nim uspokojenia. Wprost przeciwnie. Zwraca się raczej ku uczuciom, a one każą mu czuć rozdwojenie. Przeciwnikami człoweika są szatan, ciemność, zło, wartości materialne i pokusy świata. Trzeba w tym miejscu zwrócić uwagę na tytuł utworu: "O wojnie naszej, którą wiedziemy z sztanem, światem i ciałem". Sęp Szarzyński wymienia przeciwników człowieka w następującej kolejności: szatan, świat i ciało. Szatan znajduje się najdalej, gdzieś w kosmosie, bliżej jest świat, na wyciągnięcie ręki, najbliżej znajduje się ciało, a więc wszelkie zmysłowe pokusy i doznania. Jedyną nadzieję poeta widzi w Bogu, który jest wartością nadrzędną. To zupełna nowość w polskiej poezji renesansowej. Sęp Szarzyński zastosował w tym sonecie przerzutnie, które sprawiają wrażenie niepokoju, pozwalają odczuć wzrastające napięcie i służą przeciwstawieniu pojęć i rzeczywistości. W utworze dominuje rzeczowniki, co charakterystyczne jest dla sentencji. Taka budowa wypowiedzi pozwala zmieścić dużą ilość pojęć w stosunkowo krótkim tekście. Szarzyński doskonale operuje również epitetami: "byt podniebny", "hetman ciemności", "łakoma marności", "król powszechny", "straszliwy bój". Sonet V. O nietrwałej miłości rzeczy świata tego. Wyjdźmy od zdania rozpoczynającego trzecią strofę: "Miłość jest własny bieg życia naszego", w którym współistnieją dwa pojęcia: miłość i życie. W kontekście utworu nietrudno zauważyć, że miłość jest czymś nadrzędnym, pięknym, a jej ostatecznym celem jest sam Bóg: "Gdy ciebie, wiecznej i prawej piękności, Samej nie widzi, celu swej miłości". Natomiast na życie składają się: doczesność, przemijalność, pokusy, które wydają się piękniejsze niż są w rzeczywistości, wartości materialne jak złoto, władza, sława, rozkosz, uroda. Z zetknięcia tych dwóch wartości rodzi się konflikt między życiem a celem nadrzędnym miłości. Sonet V zawiera replikę na renesansowy optymizm, pogardę dla złudnych wartości ziemskich. Tym samym Szarzyński nawiązuje do biblijnego zdania: "Marność nad marnościami i wszystko marność". To, co doczesne jest bowiem ważnym czynnikiem w wewnętrznych rozterkach człowieka. Wiersze Szarzyńskiego odsłaniają jego stan duchowy, pełen niepokojów, zwątpienia, wyrażają przekonanie, że człowiek nie może zaznać za życia pełni szczęścia. Zdąża on ku śmierci, a dobra doczesne są zawodne i przemijające. Nowatorstwo wierszy Szarzyńskiego polegało na innym spojrzeniu na świat i człowieka, a od strony formalnej przejawiało się w oryginalności epitetów i meta- for, przestawnym szyku wyrazów. Kunsztowna forma językowa i wersyfikacyjna wierszy jest już zapowiedzią nowego stylu, który ma pojawić się w literaturze. Koncepcja Boga, życia i świata w twórczości Sępa-Szarzyńskiego: BÓG: ~utwory: "O wojnie naszej...", "O nietrwałej...", Parafraza ps.CXXX ~jedyna nadzieja człowieka uwikłanego w zło świata ~Bóg karzący za zło, ale miłosierny jest "wieczną i prawą pięknością" i jedynym celem miłości człowieka ~"Królem powszechnym", "prawdziwym pokojem" ŻYCIE: ~utwory: "O wojnie naszej...", "O nietrwałej...", "Epitafium Rzymowi" ~życie to ciągłe bojowanie - ze sobą samym, ze złem i ze światem ~życie jest dramatyczną drogą ku wiecznemu szczęściu ~poeta akcentuje przemijalność i nietrwałość spraw ziemskich ~człowiek jest "wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie" ŚWIAT: ~jest wrogiem człowiekowi, przeciwnikiem w walce, siedliskiem zła i królestwem szatana ~rozkosze tego świata są zwodnicze i nie dają prawdziwego szczęścia ~świat przemija ("Epitafium Rzymowi") - ten zbudowany ręką człowieka rozsypuje się w gruzy RENESANS Mikołaj SĘP-SZARZYŃSKI spokój obawa harmonia, ład sprzeczności pogodzenie ze światem rozdwojenie, walka w centrum człowiek w centrum człowiek i Bóg temat: świat, natura, człowiek, his- toria temat: wieczność, życie duchowe forma dąży do prostoty i jasności forma wyraża niepokój człowiek jest jednością ból odczuwania podziału na ciało i duszę Twórczość Daniela Naborowskiego Twórczość Naborowskiego miała obieg ograniczony. Naborowski udostępniał swe wiersze na dworze Radziwiłłów; rozchodziły się one drogą odpisów. Poezja Naborowskiego szuka harmonii między przeciwieństwami przemijania i trwania, między naturą życia i przeznaczenia. Podejmuje więc obsesyjną metaforę uciekającego życia, które jest nietrwałe. Przeciwny jest zatem przyznawaniu człowiekowi pełnej swobody życia, bo sprzeczne to jest z przeznaczeniem (pamiętajmy, że Naborowski jest kalwinem, wierzy w predestynację). Przeciwny jest również koncepcjom ucieczki od życia. Jedność przemijania i trwania to prawo Boże. W twórczości Naborowski sięga po formy kunsztowne jak sonet, utwory buduje w oparciu o bogactwo skojarzeń, wciągające intelektualnie i błyskotliwe w technice. Ceni też prostotę wymowy. "Marność" Tematem tego krótkiego utworu jest życie, które po lekturze wiersza okazuje się marnością. Naborowski stwierdza: "Fraszką śmierć i trwoga" i zbliża się do filozofii prezentowanej przez Jana Kochanowskiego: "Fraszka to wszystko cokolwiek czynimy, Fraszka to wszystko cokolwiek myślimy." Przy czym życie jest fraszką nie dlatego, że takie jest prawo wszechświata i natury, że śmierć jest koniecznością, ale dlatego, że liczy się przede wszystkim Bóg. W jego obliczu wszystko jest mało ważne: "Nad wszystko bać się Boga". Bliska Naborowskiemu jest biblijna Księga Koheleta i zaczerpnięta z niej sentencja: "Marność nad marnościami, wszystko marność". Terminem "marność" określa poeta wszystko, co ziemskie: bogactwo, zabawę, żart. Wyznacza tym samym dwa światy: ziemski i wieczny. Doczesności przysługuje kategoria marności i rzeczy z nią związanych. Wieczność natomiast wyznaczają pobożność, uczciwość, czystość, Bóg. Naborowski łączy w tym krótkim utworze piękno i brzydotę, dobro i zło, szczęście i cierpienie. Dostrzeganie w życiu marności nie skierowuje jednak poety na drogę mistycyzmu. Naborowski potrafi bowiem widzieć i czuć uroki doczesności: "Miłujmy i żartujmy, Żartujmy i miłujmy", ale mimo wszystko podporządkowuje je Bogu: "Lecz pobożnie, uczciwie, A to co czyste, właściwie". Utwór napisany jest językiem prostym, wolnym od wyrazistego barokowego konceptualizmu, obecne są rymy parzyste, dokładne. "Krótkość żywota" Podstawę utworu stanowią reflkeksje o przemijaniu pokoleń i świata, o konieczności umierania i nieuniknionym upływie czasu. Naborowski opisuje niszczycielskie działanie czasu, ale bez dramatyzowanie. Podaje jedynie fakty: - Każdy z nas umrze: "nieboszczyka imienia nabędziesz" - Nie cofnie się czas: "Słońce więcej nie wschodzi to, ktore raz minie" Próbuje oswoić czytelnika z problemem umierania: "wielom była kolebka grobem, wielom matka ich mogiła". Naborowski zestawia w tym celu pojęcia pozytywnie i negatywnie przyjmowane przez człowieka. Ciepłe i przyjazne słowa: "kolebka", "matka" z wyrazami nacechowanymi emocjonalnie ujemnie: "grób", "mogiła" tworzą pary, w których zachodzi ogromne spięcie emocjonalne. Jednocześnie na ludzką egzystencją Naborowski patrzy z pewnym dystansem, z dystansem człowieka, który odnalazł swoje miejsce w świecie. Podmiot liryczny zwraca się bezpośrednio do czytelnika: - "Był przodek, byłeś ty sam, potomek się rodzi" - "A żeś był, nieboszczyka imienia nabędziesz" - "Wtenczas, kiedy ty myślisz, jużeś był nieboże" przemawia do niego jako człowiek doświadczony, posiadający ogromną wiedzę życiową. Życie ludzkie jest tak krótkie i znikome, że Naborowski nazywa je "czwartą częścią mgnienia". Porównuje je do zjawisk nietrwałych i ulotnych: "Dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk,głos, punkt - żywot ludzki słynie", oddziaływują na wzrok, słuch, odczuwanie u odbiorcy. Naborowskiego określa się mianem poety vanitas. Z łac. vanitas oznacza marność (VANITAS VANITATUM). Poeta bowiem w wielu swych utworach ukazuje życie ludzkie jako marność, chwilę, przekazując dramat człowieka uwikłanego w rozmyślania o celu i sensie życia. 7.Barok - związki, miejsca wspóne ze średniowieczem i renesansem (nawiązanie do renesansu, kontynuacja renesansu). Podział baroku: - hellenistyczny - wieków średnich - XVII wieku - romantyczny Zgodnie z tą klasyfikacją w literaturze mówi się o motywach średniowieczno-romantycznych, do których należą: satanizm, mistycyzm, folklor, symbolizm. FILOZOFIA: Czołowi przedstawiciele filozofii epoki baroku to Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni różne koncepcje życia, uważając, że: - życie doczesne posiada niewątpliwe wartości, których nie należy lekceważyć, bo pierwszeństwo ma radość przed cierpieniem - należy uciekać od doczesności w mistycyzm - życie skłania do pesymizmu W związku z taką różnorodnością pojmowania życia zrodził się konflikt między hasłami renesansowymi a odnowionymi ideałami średniowiecznymi. W baroku kreuje się typ człowieka kierującego się zasadą dwoistego życia, które łączyło ascezę i korzystanie z uciech życia. SZTUKA: Znamienną cechą sztuki XVII wieku była wielokierunkowość. Barok zrodził się w Italii i pierwowzorem dla barokowych budowli sakralnych stał się rzymski kościół jezuicki Il Gesu. Charakterystyczne cechy świątyni barokowych to: szeroka nawa główna, nawy boczne jako kaplice, dynamizm, monumentalizm, bogactwo. Zabytki sztuki barokowej sakralnej w Polsce reprezentują: kościół św. Piotra i Pawła w Krakowie, kościół św. Anny w Krakowie, kościół Kamedułów na Bielanach. Architekturę świecką najokazalej reprezentowały pałace. Były to budowle z dekoracyjnymi wieżami, balustradowymi attykami, wielkimi oknami-drzwiami, o salach urządzonych na wzór orientalny. Dominował przepych, bogactwo, kult formy, teatralność, kontrastowość, alegoryczność, ekspresyjność. Pamiątki budownictwa świeckiego to: pałac w Ujazdowie, pałac w Łańcucie, pałac wilanowski, rezydencja Zamoyskich w Zamościu. Malarstwo barokowe posługiwało się alegorią i symboliką, kontrastami świateł i kolorów, cieniami i mrokiem. Obok tematów religijnych malarstwo wprowadzało również tematykę erotyczną. Czołowi przedstawiciele malarstwa barokowego to: Piotr Paul Rubens, Rembrandt van Rijn, Giovanni Lorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Valazquez. Wzory kultury: Barok wykształcił dwa wzory kultury: ziemiański i dworski. Nurt ziemiański czerpał z renesansowej tradycji "wsi spokojnej", kultywował ojczyste pamiątki, ludowe pieśni, obrzędy io obyczaje. W literaturze reprezentowali go: Wacław Potocki, Jan Chryzostom Pasek, Zbigniew Morsztyn. Wzór dworski propagowały zaś dwory magnackie, lansując europejską modę, sztukę i naukę. Przedstawicielem stylu dworskiego są: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Sztuka na usługach Kościoła: Kościół korzystał z dobrodziejstw sztuki baroku, zauważając zwłaszcza siłę jej oddziaływania na uczucia wiernych, na sferę emocji, a nie intelektu; zarazem - zgodnie z postanowieniami soboru trydenckiego - dbał o jej prawomyślność i służebną rolę wobec religii. Wskazywał też godne arystycznego opracowania tematy, np. wątki maryjne w malarstwie. Mnożące się budowle sakralne w typie tzw. baroku jezuickiego dążyły do syntezy różnych sztuk: malarstwa, architektury, rzeźby, a zewnętrzny przepych wszelkich obrzędów i liturgii zbliżonej prawie do form tetralnych jawnie demonstrował potęgę i nieogarnioną wielkość misterium (tajemnicy) wiary.

Barok jako zaprzeczenie renesansu

Materiały

Związki literatury z tradycją literatury antycznej Grecja Homera, Fidiasza, Sofoklesa, Platona spełnia zadania uwertury i jest prologiem, powołując się na znane przykłady wykaż związki literatury z tradycją literatury antycznej. I. Grecja Homera, Fidiasza, Sofoklesa, Platona spełnia zadania uwertury i jest prologiem. 1. Sztuka i kultura oraz literatura starożytnej Grecji zalążkami kultury Eu...

Cechy charakterystyczne dla dworzanina w "Dworzanin Polski" 1. IDEAŁ DWORZANINA W UTWORZE Ł. GÓRNICKIEGO Górnicki napisał “Dworzanina Polskiego”. Cechami, które powinny charakteryzować dworzanina są: • ogłada i kultura • szlachcic z poszanowaniem dla szlachectwa • wykształcony • znawca sztuki (muzyki) • wytworne maniery (wdzięk, usłużność) • pi...

Młodzież, jej zadania i postawy w literaturze różnych epok Człowiek rodzi się, przeżywa dzieciństwo, dorasta i starzeje się . Ważnym etapem w życiu jednostki ludzkiej jest wiek młodzieńczy. Wtedy to kształtuje swoje poglądy, które są zgodne lub przeciwstawiają się opiniom wcześniejszych pokoleń, obiera drogę postępowania, chce stać się lepszy od swoich przodków lub iść za ich przykładem . Każdy z nas pr...

"Uczyniwszy na wieki wybór, w każdej chwili wybierać muszę" J, Liebert Przedstaw bohaterów literackich w sytuacji wyboru i oceń ich postawy, albo bohater literacki XX wieku w sytuacji wybor Każdy człowiek wielokrotnie w swym życiu znajduje się w sytuacji wyboru. Czasem jest to wybór trudny, niezwykle ważny, decydujący o naszej postawie życiowej, a także odpowiedzialności moralnej za własne czyny. Wielokrotnie musimy wybierać w życiu między dobrem i złem, toteż niezwykle ważne jest, aby człowiek umiał odróżnić dobro od zła, wybrać m...

Przypowieści biblijne i psalmy Przypowieści biblijne i psalmy. Przypowieści. Przypowieść (parabola) to gatunek literatury moralistycznej, przedstawiający poprzez obrazy i sytuacje z życia uniwersalne prawdy dotyczące ludzkiej egzystencji, postaw wobec życia i losu. Przypowieść o siewcy. Pojęcia i sytuacje w przypowieści Ich sens religijny Ich sens moralny siewca Bóg, k...

Poglądy Platona • poglądy : 1 sprzeciwiał się relatywizmowi sofistów i atomistycznemu materializmowi 2 od Sokratesa przyjmował, że wiedza pewna i powszechna zawiera się w pojęciach ogólnych i nie tylko dotyczących dziedziny etyki, ale i wszelkiego bytu 3 od Heraklita przyjmował, że postrzeżenia dają jedynie obraz świata materi...

"Moralność pani Dulskiej" na scenie Moralność pani Dulskiej na scenie Moralność pani Dulskiej wystawiana była najpierw w Krakowie (1906), później w Warszawie (1907), gdzie nosiła podtytuł Tragifarsa kołtuńska. Znakomita konstrukcja sceniczna utworu, nowoczesne wykorzystanie zaznaczonej w didaskaliach scenografii charakteryzującej bohaterów jeszcze przed ich pojawieniem się n...

"Świteź" Adama Mickiewicza Switeź Balladę tę również zalicza się do tzw. utworów programowych, twórczości A. Mickiewicza i polskiego romantyzmu. [...] W Świtezi mamy do czynienia po raz pierwszy bodaj w poezji polskiej z wyzyskaniem opisu dla wywołania wizji, poetycko sugestywnej, zmierzającej do wzbudzenia przeżycia nieskończoności i odczucia tajemnych, nieodgadnio...