Analiza "Zostawcie nas" Tadeusza Różewicza

Zostawcie nas Wiersz z tomu Poemat otwarty (1956) jest przykładem liryki zwrotu do adresata. Podmiot jako reprezentant pokolenia, które przeżyło wojnę, kieruje swoje słowa do młodszych, nieskażonych koszmarem lat 1939-1945. Tytuł wiersza również jest apostrofą i zarazem poleceniem – Zostawcie nas. Te same słowa kończą tekst. Dwukrotnie pojawia się w nim nakaz: Zapomnijcie o nas, semantycznie podobny do wyrażenia umieszczonego w tytule. W pierwszej z pięciu nieregularnych części podmiot prosi, by młodzi pozostawili wojenne pokolenie w zapomnieniu, oderwali się od stale wracających w rozmowach osób starszych wojennych wspomnień, obrazów, przeżyć, zachęca żeby żyli normalnie – jak ludzie, to znaczy tak, jak ludzie powinni żyć, bez nienawiści i strachu, i w spokoju. W trzech centralnie położonych cząstkach utworu podmiot opowiada o minionym czasie, przywołując swoje wypowiedzi z tamtego czasu oraz słowa dziewczyny (kobiety), z którą – jak można przypuszczać – czuł się blisko związany (osobisty charakter zwierzeń). Mówi, że był to czas, kiedy nie chciał być człowiekiem, walałby być szczurem, schować się gdzieś i przeczekać potworności i zagrożenia. Razem z innymi zazdrościł roślinom i kamieniom, a także psom. Zbyt dotkliwie uwierała ich świadomość stanu rzeczy, który wywołała wojna. Marzenia kobiety z tego okresu były podobne: chciałabym nie być, pragnęła wówczas zasnąć i obudzić się, gdy nastanie pokój. Zamknięcie oczu pozwalało jej oddalić się w myślach od koszmarnej rzeczywistości, zatopić w wyobrażeniach, że zło minie, że znowu będzie spokojnie, normalnie. Pokolenie Kolumbów nie może wyrzucić ze świadomości obrazów i przeżyć z czasu wojny, zostało trwale okaleczone w sensie psychicznym, duchowym. Nigdy nie będzie mogło oderwać się od trudnej przeszłości. W ostatniej części tekstu podmiot znowu nawołuje: zapomnijcie o nas nie pytajcie o naszą młodość zostawcie nas. Rozkazujące formy czasowników brzmią stanowczo i kategorycznie. Pokolenie skażone wojną gotowe jest na samotność, nie chce, by ciężar przeszłości przechodził na następców – ludzi młodych, którzy mają szansę żyć normalnie, bez kompleksów i urazów. Podmiot wypowiada się w imieniu zbiorowości (1. osoba liczby mnogiej czasowników, formy zaimków), jako reprezentant tych, którzy pragną ocalić następną generację od własnych wspomnień i udręki. Wiersz jest utrzymany w nurcie poezji ustosunkowującej się do czasu II wojny światowej. Podmiot wyraża troskę o los narodu w przyszłości, a przy tym pokazuje, jak trwałe ślady przeszłość pozostawiła w ludzkiej psychice. Ocaleni, żywi i fizycznie zdrowi, nie są jednak w stanie uwolnić się od jarzma dawnych wydarzeń, zapisanych w pamięci. Wersy o największej sile wyrazu Różewicz wzmocnił, powtarzając je z naciskiem, ale bez patosu lub nachalnej demagogii. II wojna nie zostawiła bohaterów-zwycięzców, wszystkich, którzy byli w nią zaangażowani, uczyniła w jakiś sposób kalekami. Jest to proces nieodwracalny. W tej sytuacji troska Kolumbów o siebie samych nie ma już sensu, dlatego podmiot wyraża obawę, by nie doszło do rozpamiętywania wojny przez następne pokolenia, do spętania psychiki jej obrazami – śmiercią, kalectwem, ruinami, pogorzeliskami.